Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.
Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...
Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;
Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...
Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.
Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!


Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 2013

Τα βιβλία στο έργο του Βαν Γκογκ

Βιβλία. Πίνακες του Βαν Γκογκ

   Για αυτούς που περιβάλλονται από βιβλία, για αυτούς που η καθημερινότητά τους είναι βιβλία, για αυτούς που αγαπούν να διαβάζουν, ιδού κάποιοι πίνακες του γνωστού Ολανδού ζωγράφου Βίνσεντ Βαν Γκογκ που απεικονίζουν βιβλία.
   Ξεκινώ πρώτα από έναν πίνακα που είναι γνωστός με τον τίτλο τα κίτρινα βιβλία. Βλέπουμε σ´ ένα τραπέζι πολλούς τόμους βιβλίων μαζί μ´ένα μικρό βάζο που περιέχει δύο τριαντάφυλλα. Τα βιβλία είναι γαλλικά μυθιστορήματα της προσωπικής συλλογής του καλλιτέχνη. 

V. Van Gogh, Νεκρή φύση με γαλλικά μυθιστορήματα και ένα βάζο με τριαντάφυλλα. 1887.
 Ιδιωτική Συλλογή.

V. Van Gogh, Nεκρή φύση με ένα άγαλμα, δύο βιβλία και τριαντάφυλλα. 1887. Kröller Müller Μουσείο.

V. Van Gogh, Nεκρή φύση με τρία βιβλία. 1887. Van Gogh Μουσείο. Άμστερνταμ. Είναι τρία νατουραλιστικά γαλλικά μυθιστορήματα. Ανάμεσά τους και ένα βιβλίο του Εμίλ Ζολά. O Βαν Γκογκ ζωγράφισε τα τρία βιβλία πάνω σ᾽ένα οβάλ ιαπωνικό κουτί. Ο καλλιτέχνης αγαπούσε τη νατουραλιστική λογοτεχνία και θεωρούσε ότι οι νατουραλιστές συγγραφείς γράφουν για την πραγματικότητα όπως ο ίδιος τη ζωγράφιζε.

V. Van Gogh, Νεκρή φύση με τη Βίβλο. 1885. Van Gogh Μουσείο. Άμστερνταμ. O πίνακας αποπνέει την ατμόσφαιρα έργου του 17ου αιώνα.

V. Van Gogh, Ανθισμένo κλαδί αμυγδαλιάς με βιβλίο. 1888. Ιδιωτική Συλλογή.

 V. Van Gogh, Η αναγνώστρια μυθιστορήματος. 1888. Ιδιωτική Συλλογή.

http://www.vangoghgallery.com/catalog/Painting/524/Still%20Life%20with%20Bible.html
http://www.vangoghgallery.com/catalog/Painting/542/Still%20Life%20with%20French%20Novels%20and%20a%20Rose.html
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Van_Gogh_-_Stillleben_mit_drei_Büchern.jpeg



Τετάρτη 27 Νοεμβρίου 2013

Χειμωνιάτικος Άνεμος. Ένας πίνακας του John Everett Millais

Ο Χειμώνας στη ζωγραφική. Ένας πίνακας του John Everett Millais

    Επειδή, σήμερα, εδώ που βρίσκομαι φαίνεται ότι έχει πια έρθει για τα καλά ο Χειμώνας...φυσούσε όλη τη μέρα και συνεχίζει να φυσάει όλο και πιο δυνατά τη νύχτα...θυμάμαι ένα χειμωνιάτικο πίνακα του αγαπημένου μου Προραφαηλίτη ζωγράφου John Everett Millais (1829-1896).
   Ο Millais, εμπνευσμένος από το ποίημα του Σαίξπηρ Blow, blow Winter wind, απεικονίζει ένα γκρίζο χειμωνιάτικο τοπίο εξοχής. Ο πίνακας, όπως και το ποίημα, αφηγείται μια ιστορία προδοσίας. Είναι Χειμώνας, κάνει κρύο και φυσάει! Βλέπουμε μια γυναίκα να κάθεται μάλλον πάνω σε μια πέτρα στο παγωμένο τοπίο. Στην αγκαλιά της κρατάει τυλιγμένο το μωρό της. Δίπλα  έχει ακουμπήσει τα λιγοστά υπάρχοντά της. Πέρα μακριά στο βάθος του μονοπατιού διακρίνουμε αχνά τη φιγούρα ενός άνδρα που απομακρύνεται. Έχει εγκαταλείψει τη γυναίκα και το παιδί. Γιατί άραγε; Στη μέση του δρόμου στέκεται διστακτικά ο σκύλος του ζευγαριού. Διστάζει, δεν μπορεί να επιλέξει ποιον θα ακολουθήσει. Τον άνδρα που φεύγει ή τη γυναίκα με το παιδί που έχει μείνoυν πίσω...

J. Everett Millais, Φύσα, Φύσα, χειμωνιάτικε άνεμε. 1892. Πινακοθήκη του Auckland.

   Ο Millais υπήρξε ένας από τους πιο γνωστούς και δημοφιλείς ζωγράφους της Βικτωριανής Αγγλίας. Ιδρυτικό μέλος της Προραφαηλιτικής Αδελφότητας και του κινήματος των Προραφαηλιτών ζωγράφων, έτυχε μεγάλης αναγνώρισης από τη Βρετανική Ακαδημία Τεχνών και τα έργα του είχαν θερμή απήχηση στο κοινό.

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:John_Everett_Millais_-_Blow,_Blow_Thou_Winter_Wind.JPG
http://www.artrenewal.org/pages/artwork.php?artworkid=40176
http://arttattler.com/archivemillais.html

Κυριακή 24 Νοεμβρίου 2013

Αλφαβητάρια και αναγνωστικά. Τα Ελληνόπουλα. Αναγνωστικό της Γ Δημοτικού

Τα Ελληνόπουλα. Αναγνωστικό της Γ´ τάξης του Δημοτικού

   Το αναγνωστικό Ελληνόπουλα της Γ Δημοτικού με συντάκτες τους Π. Νιρβάνα, Δημ. Ζήση κ. ά. είναι ένα σχολικό εγχειρίδιο της δικτατορίας του Ι. Μεταξά. Τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1937 από τον εκδοτικό οίκο Δημητράκου Α.Ε., αφού ο Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων επρόκειτο να ιδρυθεί λίγο αργότερα. Το αναγνωστικό αυτό θα διδαχθεί και μετά το θάνατο του Ιωάννη Μεταξά, καθώς θα το διατηρήσουν και οι τρεις διορισμένες από τους Γερμανούς ελληνικές κυβερνήσεις, του Γ. Τσολάκογλου (1941), του K. Λογοθετόπουλου (1942-43) και του I. Ράλλη (1943-44). Η επόμενη έκδοση γίνεται κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου (1947) με μικρές αλλαγές στα κείμενα. Η εικονογράφηση του βιβλίου είναι του ζωγράφου Ν. Καστανάκη.

Η έκδοση του 1947. Στο εξώφυλλο χαρούμενα και περιποιημένα παιδάκια με λουλούδια, ένα κορίτσι και ένα αγόρι. Μια ωραιοποιημένη εικόνα για την παιδική ηλικία μιας γενιάς που ζούσε τα σκληρά χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου.

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του 1937. Τα χαρούμενα παιδάκια χαιρετούν με τα χέρια ψηλά. Κάποιοι θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι πρόκειται για κεκαλυμμένο φασιστικό χαιρετισμό.

Το εξώφυλλο της έκδοσης του 1940. Εδώ τα παιδάκια φορούν τη στολή της ΕΟΝ, της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας που είχε ιδρύσει το καθεστώς του Μεταξά. Χαιρετούν απροκάλυπτα φασιστικά. Στα ονόματα των συγγραφέων του βιβλίου, του Π. Νιρβάνα και του Δημ. Γ. Ζήση,  προστίθεται ένα "κ. ά.", για να δηλώσει την παρέμβαση και κάποιων άλλων κρυφών και αόρατων συντακτών στα κείμενα του βιβλίου.

   Η εκπαιδευτική πολιτική της δικτατορίας του Μεταξά θεωρείται ότι έχει δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση (1936-1938) με Υπουργό Παιδείας τον Κ. Γεωργακόπουλο η πολιτική είναι ακραία συντηρητική και έχει ως κύριο στόχο να αλλάξει ότι είχε πετύχει στην εκπαίδευση η βενιζελική μεταρρύθμιση του 1929.  Ο Γεωργακόπουλος θα αποστείλει στα σχολεία εγκύκλιο με αφορμή την έναρξη της σχολικής χρονιάς του 1937-38, με την οποία θα κατηγορήσει τους μεταρρυθμιστές ότι προσπάθησαν  να υπονομεύσουν την πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια. Η δεύτερη φάση της πολιτικής με Υπουργό Παιδείας τον ίδιο τον Ιωάννη Μεταξά επιδιώκει καθαρά τη δημιουργία μιας φασιστικής εκπαίδευσης που θα ελέγχει το φρόνημα της νεολαίας. Ο Μεταξάς θα ιδρύσει την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ), η οποία το 1941 θα έχει εγγεγραμμένα περισσότερα από 1.000.000 μέλη (τα 600.000 μέλη ήταν μαθητές του Δημοτικού). Το Δημοτικό Σχολείο θα μετατραπεί σε τετρατάξιο, η φοίτηση σε μεγαλύτερη τάξη προϋπόθετε εισαγωγικές εξετάσεις, ενώ το Γυμνάσιο γίνεται οκτατάξιο.

Το αναγνωστικό αρχίζει με μια φθινοπωρινή αγροτικού περιεχομένου εικόνα και ένα ποιηματάκι για το Φθινόπωρο.

      Τα Ελληνόπουλα, όπως και όλα τα αναγνωστικά βιβλία, συμβάλλουν στη μετάδοση της κυρίαρχης ιδεολογίας και φυσικά διαμορφώνουν αρχές και στάσεις στους μικρούς μαθητές. Προβάλλουν στην πιο συντηρητική του εκδοχή το τρίπτυχο "Πατρίς-Θρησκεία-Oικογένεια" στο πλαίσιο μιας αυστηρά πατριαρχικής οικογένειας όπου ο ρόλος της γυναίκας είναι να αποτελεί πρότυπο καλής μητέρας και νοικοκυράς. Επιπλέον, διαπνέονται από την κεντρική ιδεολογία του καθεστώτος του Μεταξά, την ιδεολογία του Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού. Ο Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός, κατά το πρότυπο του γερμανικού Τρίτου Ράιχ, θεωρείται ως η "φυσική συνέχεια" των δύο πρώτων ελληνικών πολιτισμών, του αρχαίου και βυζαντινού πολιτισμού, ενώ αγνοείται και αποσιωπάται η νεότερη ελληνική ιστορία (Ενετοκρατία, Τουρκοκρατία). Από την αρχαία ιστορία εστίαζαν κυρίως στη στρατιωτική οργάνωση της Σπάρτης και στους πολέμους των Μακεδόνων, ενώ αποσιωπούσαν τον πολυεθνικό χαρακτήρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την οικουμενική διάσταση της ορθόδοξης εκκλησίας. Απαγόρευαν, επίσης, τη διδασκαλία βιβλίων του Πλάτωνα και του Επιτάφιου του Περικλέους από την ιστορία του Θουκυδίδη.

Θαλασσινή εικόνα που κοσμεί το κείμενο του αναγνωστικού με τον τίτλο το πρώτο μάθημα.
   
   Ο δάσκαλος ρωτά τους μαθητές πώς πέρασαν το καλοκαίρι. Απευθύνεται στο μαθητή Δημητριάδη (φυσικά τότε οι δάσκαλοι απευθύνονταν με τα επώνυμα στους μαθητές)...και ο Δημητριάδης αφηγείται πώς πέρασε το καλοκαίρι του:  "...Εφέτος έμαθε κολύμπι και το μικρό μου αδελφάκι, ο Γιώργος. Εγώ το έμαθα. Θυμήθηκα, που μας ελέγατε, κύριε, πως είναι ντροπή, Ελληνόπουλα εμείς, να μην ξέρωμε κολύμπι. Και κινδυνεύουν να πνιγούν τόσοι κάθε χρόνο στο Φάληρο, επειδή δεν ξέρουν να κολυμπήσουν. Τώρα όλα τ´αδελφάκια μου ξέρουν κολύμπι. -Eύγε σας! του είπε ο δάσκαλος. Δεν πρέπει ούτε ένα Ελληνόπουλο να μην ξέρει κολύμπι. Είναι ντροπή".

Ειδυλλιακή εικόνα που συνοδεύει το κείμενο με τον τίτλο Το πατρικό σπίτι. Είναι το πατρικό σπίτι του Κωστάκη στο χωριό όπου πήγαιναν κάθε χρόνο το Καλοκαίρι.

   Το αναγνωστικό τα Ελληνόπουλα περιέχει σύντομες αυτοτελείς σχολικές, οικογενειακές, θρησκευτικές, μυθολογικές και με ζώα ιστορίες ηθικοδιδακτικού χαρακτήρα, γραμμένες σε γλώσσα δημοτική, την οποία υποστήριζε ο Ιωάννης Μεταξάς, γιατί ήταν η γλώσσα του ανώτερου ελληνικού "λαού", της καθαρής ελληνικής φυλής. Εκτός από ιστορίες, το βιβλίο περιέχει και ποιήματα γνωστών ποιητών γραμμένα επίσης στη δημοτική γλώσσα (Γ. Δροσίνης, Ζ. Παπαντωντίου, Ι. Πολέμης). Σε πρωτοβουλία του Μεταξά οφείλεται και η ανάθεση της συγγραφής της Γραμματικής της Δημοτικής Γλώσσας στον Μανόλη Τριανταφυλλίδη το 1939 που τελικά εκδόθηκε το 1941. 


Μία μάλλον αστεία εικόνα που συνοδεύει το κείμενο ο πονόδοντος της Αννούλας. Η Αννούλα πηγαίνει για πρώτη φορά με τη μητέρα της στον οδοντογιατρό.

    "...Ένας υπηρέτης τους έβαλε να περιμένουν μέσα σ᾽ένα δωμάτιο, όπου ήταν και άλλοι και περίμεναν τη σειρά τους. Άλλοι ήταν μαντηλοδεμένοι και άλλοι κρατούσαν τα μάγουλά τους με τη φούχτα τους. Όλοι, φαίνεται, πονούσαν. Ήταν και μερικοί, που μιλούσαν και γελούσαν. Αυτοί, φαίνεται, δεν πονούσαν. Πήγαιναν και έκαναν ταχτική θεραπεία, σα φρόνιμοι άνθρωποι, για να μην πονέσουν. Δεν περίμεναν πρώτα να πονέσουν και ύστερα να πάνε στο γιατρό, όπως κάνουν οι περισσότεροι...".

Το αναγνωστικό χωρίζεται σε θεματικές ενότητες με βάση τον κύκλο των εποχών. Η κάθε εποχή παρουσιάζεται με μία εικόνα από τη φύση και ένα μικρό ποίημα.


Ο Χριστάκης με τη μητέρα του. Ο Χριστάκης τόλμησε να πει ψέμα στη μητέρα του, αλλά εκείνη το ανακάλυψε. Τότε το παιδί ντροπιασμένο παρακάλεσε να μην το πει στον πατέρα του, αλλά φυσικά η μητέρα του απάντησε "ο πατέρας πρέπει να τα μαθαίνει όλα...". Όταν ο πατέρας έμαθε το ψέμα του Χριστάκη συγχύστηκε και "τον τιμώρησε όπως του έπρεπε". Mια πραγματικά θλιβερή ιστορία για να μην τολμήσουν τα παιδιά να πουν ψέματα.


Ο θείος του Χριστάκη ήταν αεροπόρος. ...και ο Χριστάκης έγινε αεροπόρος όπως ο θείος του.

To ποίημα Ο πεύκος του Ζ. Παπαντωνίου. Είναι το αγαπημένο ποίημα του πατέρα μου.

Βλ. Ελληνόπουλα. Αναγνωστικό Γ´Δημοτικού. Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων, Εν Αθήναις 1947, εκδ. Το Βήμα (επιμέλεια-επίμετρο Ελ. Κεχαγιόγλου), Αθήνα 2013.

Παρασκευή 22 Νοεμβρίου 2013

Εργαζόμενες γυναίκες. Πίνακες του Jan Vermeer

Γυναίκες που εργάζονται. Πίνακες του Jan Vermeer

   Μια νεαρή γυναίκα, που σύμφωνα με την ενδυμασία της πρέπει να ανήκει στην αστική τάξη της ολλανδικής πόλης Delft όπου έζησε ο γνωστός ζωγράφος Jan Vermeer (1632-1675), επεξεργάζεται με απόλυτη προσήλωση και συγκέντρωση το εργόχειρό της, έχοντας πίσω της έναν τελείως άδειο τοίχο με χρώμα "γκρι μαργαριταριού". Είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα του μεγάλου Ολλανδού ζωγράφου που φέρει τον τίτλο Η δαντελού, γιατί ασχολείται με το κέντημα δαντέλας. Η ματιά του ζωγράφου εστιάζει στην έκφραση της κεντρικής και μοναδικής γυναικείας μορφής κατά την προσπάθειά της τη στιγμή της λεπτής εργασίας. Η πνευματικότητα της γυναίκας και η υπέροχα αρμονική σύνθεση των χρωμάτων δίνουν ποιητική διάσταση στον πίνακα. Το έργο, το οποίο αποτελεί τον πιο μικρό σε διαστάσεις πίνακα (από αυτούς που έχουν διασωθεί και είναι γνωστοί) πίνακα του Vermeer, αποτυπώνει κατά τη σύνηθη πρακτική της εποχής του μια ιδιωτική στιγμή οικιακής εργασίας των γυναικών της ολλανδικής αστικής τάξης. Ο Vermeer αποδίδει αριστοτεχνικά τις λεπτομέρειες του γυναικείου ενδύματος, των χαρακτηριστικών του προσώπου, της κόμμωσης της γυναίκας, του έπιπλου πάνω στο οποίο εργάζεται, των αντικειμένων ραπτικής και των υφασμάτων. Στο διπλανό τραπέζι αριστερά παρατηρούμε ένα βιβλίο πάνω στο οποίο υπάρχουν κλωστές και δαντέλες. Tο βιβλίο αυτό θεωρείται ότι είναι η Βίβλος και η παρουσία του ερμηνεύεται ως στοιχείο της θρησκευτικότητας και της αγνότητας.
   Ο γνωστός Γάλλος ζωγράφος Renoir θεωρούσε αυτόν τον πίνακα, που εκτίθεται στο Λούβρο από το 1870, ως ένα από τα αριστουργήματα της ζωγραφικής, ενώ η αρμονική σύνθεση των χρωμάτων ("κίτρινο του λεμονιού", "το απαλό μπλε" και το "γκρι του μαργαριταριού" είχε γοητεύσει και τον Van Gogh.

Jan Vermeer, H δαντελού. 1669-1671. Musée du Louvre. Παρίσι.  

    Ο παρακάτω πίνακας είναι από τα πιο διάσημα έργα του Vermeer και απεικονίζει επίσης μία εργαζόμενη γυναίκα εν ώρα εργασίας. Αυτή τη φορά είναι η αποτύπωση της ιδιωτικής στιγμής εργασίας μίας γυναίκας που ανήκει στην κατώτερη κοινωνική τάξη. Μια υπηρέτρια ρίχνει με απόλυτη προσήλωση και αυτοσυγκέντρωση το γάλα από την κανάτα σ᾽ ένα σκεύος. Υπέροχη σύνθεση χρωμάτων και δεξιοτεχνική απόδοση των λεπτομερειών μιας σκηνής από την κουζίνα ολλανδικού σπιτιού του 17ου αιώνα. 
   O Jan Vermeer, όπως και άλλοι Ολλανδοί ζωγράφοι του 17ου αιώνα, συνήθιζαν να απεικονίζουν στιγμές της καθημερινότητας και οικιακής εργασίας των γυναικών.

Jan Vermeer, Η γαλατού. 1658-1661. Rijksmuseum. Άμστερνταμ.


http://www.essentialvermeer.com/catalogue/lacemaker.html
http://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/lacemaker
http://www.essentialvermeer.com/catalogue/milkmaid.html
https://www.rijksmuseum.nl/en/explore-the-collection/overview/johannes-vermeer/objects#/SK-A-
2344,0
https://www.rijksmuseum.nl/en/explore-the-collection/overview/johannes-vermeer

Πέμπτη 21 Νοεμβρίου 2013

Γυναίκα που κεντά στο παράθυρο. Ένα ποίημα του Λάμπρου Πορφύρα και ένας πίνακας του Fr. Kersting

Ένα ποίημα του Λάμπρου Πορφύρα και ένας πίνακας του Georg Friedrich Kersting 

   Σήμερα ξαναδιαβάζω ποιήματα του Λάμπρου Πορφύρα (1879-1932) και επιλέγω ένα από το ποιητικό του έργο Ανεμώνες στον άνεμο που ανήκει στη συλλογή Σκιες.
  Η τρυφερή χαμηλή, σχεδόν ψιθυριστή φωνή, του ποιητικού υποκειμένου απευθύνεται σε μια γυναικεία μορφή που κεντά δίπλα στη γλάστρα και μπροστά στο παράθυρό της.

Λάμπρος Πορφύρας, Ανεμώνες στον άνεμο

9.

Το δειλινό-την ώρα αυτή θυμούνται-πλάι στη γλάστρα,
σα θα κεντάς μονάχη σου στ᾽ άγιο παράθυρό σου,
σα θα κεντάς τα λούλουδα, τον ουρανό με τ᾽ άστρα,
νά᾽ μαι το καλοθύμητο στοχαστικό όνειρό σου.

Αν με θυμάσαι, θά᾽ρχομαι σα μια σκια-ποιος ξέρει;-
ξενιτεμένος ή νεκρός θά᾽ρχομ᾽εκεί που θά᾽σαι,
σα βλέπεις φύλλα, σύννεφα, πουλιών φτερά στο αγέρι,
σα βλέπεις καραβιών πανιά, στοιχειά...να με θυμάσαι.
Από τις Σκιες

Βλ.  Λ. Πορφύρας, Μια χώρα πάντα σιωπηλή, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1999, σ. 58.

...Kαι οι στίχοι του Πορφύρα μου θύμισαν έναν πίνακα του Γερμανού ζωγράφου Georg Friedrich Kersting (1785-1847). Mια νεαρή γυναίκα κάθεται μπροστά σ´ένα τραπέζι και κεντά. Το τραπέζι βρίσκεται δίπλα στο ανοιχτό παράθυρο, στο περβάζι του οποίου διακρίνουμε γλάστρες. Οι λεπτομέρειες του εσωτερικού του δωματίου φωτίζονται από απαλό φωτισμό. Στον καναπέ μια κιθάρα...Ο Kersting υπήρξε φίλος του γνωστού Γερμανού ζωγράφου, εκπρόσωπου του ρομαντισμού, Gaspar David Friedrich, από τη ζωγραφική του οποίου επηρεάστηκε.

G. Fr. Kersting, Γυναίκα που κεντά. 1817. Εθνική Πινακοθήκη της Πολωνίας. Βαρσοβία.

Τρίτη 19 Νοεμβρίου 2013

Πίνακες του Vassily Kandinsky με θέμα το Φθινόπωρο

Το Φθινόπωρο στη ζωγραφική. Πίνακες του V. Kandinsky

   Τελευταίες ημέρες του Φθινοπώρου και ο χειμώνας είναι πια καθ᾽οδόν. Για αυτό, ιδού κάποιοι πίνακες του Ρώσου ζωγράφου της πρωτοπορίας Β. Καντίνσκι (Vassily Kandinsky) με φθινοπωρινά θέματα.
    Ο παρακάτω πίνακας χαρακτηρίζεται από νοσταλγικό χρώμα και παραμυθένια ατμόσφαιρα. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Καντίνσκι, εγκατεστημένος στη Βαυαρία της Γερμανίας, θυμάται και αναπολεί τη Ρωσία. Η εικόνα της τειχισμένης πόλης με τους πύργους και τους τρούλους των εκκλησιών,  που εμφανώς θυμίζουν τις ρωσικές ορθόδοξες εκκλησίες, αποτυπώνει τις ζωντανές αναμνήσεις του Ρώσου καλλιτέχνη από την πατρίδα του. Η παραμυθένια πόλη τοποθετείται εντός φθινοπωρινού τοπίου. Φθινοπωρινά δένδρα περιβάλλουν την περίκλειστη με τείχη ρωσική πόλη...

V. Kandinsky, Τειχισμένη πόλη το φθινόπωρο. 1902. Πινακοθήκη του Lenbach στο Μόναχο.

   Δύο ακόμα φθινοπωρινά τοπία δια χειρός του Kandinsky βλέπουμε στους παρακάτω πίνακες. Μεταϊμπρεσιονιστική η μία απεικόνιση και αφηρημένη η δεύτερη.

V. Kandinsky, Akhturka το Φθινόπωρο. 1901. Πινακοθήκη του Lenbach στο Μόναχο.

V. Kandinsky, Φθινόπωρο. 1909. Ιδιωτική Συλλογή.

Για φθινοπωρινούς πίνακες του Kandinsky, βλ.
http://annagelopoulou.blogspot.gr/2013/11/vassily-kandinsky.html
http://www.wassilykandinsky.net/painting1896-1944.php

Δευτέρα 18 Νοεμβρίου 2013

Vassily Kandinsky, Για το πνευματικό στην τέχνη

Για την τέχνη, το έργο τέχνης και τον καλλιτέχνη. Απόψεις του Β. Καντίνσκι.

   Τι είναι έργο τέχνης; Στη σημερινή εποχή της απόλυτης σχετικοκρατίας νομίζω πως χρειάζεται να επιστρέψουμε στις απόλυτες απόψεις περί τέχνης μεγάλων διανοητών και καλλιτεχνών. Όταν σήμερα, ασήμαντα δημιουργήματα και ασήμαντοι άνθρωποι θεωρούνται αντίστοιχα έργα τέχνης και καλλιτέχνες, ίσως, είναι αναγκαίο να επαναπροσδιορίσουμε αξίες και αρχές.
    Διαβάζω από το βιβλίο Για το πνευματικό στην τέχνη του Β. Καντίνσκι για το έργο τέχνης και τον καλλιτέχνη.
    "Το αυθεντικό έργο τέχνης βγαίνει από τον καλλιτέχνη με έναν μυστηριώδη, αινιγματικό, μυστικιστικό τρόπο. Αποδεσμευμένο από αυτόν αποκτά μια δική του ζωή, γίνεται μια προσωπικότητα, ένα αυτόνομο, με πνευματική ανάσα υποκείμενο, που έχει και αυτό μια υλικά πραγματικά ζωή, που είναι ένα ον..."

 Ο Ρώσος ζωγράφος του κινήματος της πρωτοπορίας Vassily Kandinsky (1866-1944). Ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς του 20ού αιώνα που συνδυάζει τη θεωρητική γνώση με την επιδεξιότητα του τεχνίτη. Θεωρείται ένας από τους κύριους εισηγητές της αφηρημένης τέχνης. To 1896 σε ηλικία τριάντα χρονών αποφασίζει να πάει στο Μόναχο για σπουδές ζωγραφικής, εγκαταλείποντας την ακαδημαϊκή καριέρα στη νομική και τη θέση στο Πανεπιστήμιο.  Είχε επίσης μουσικές σπουδές. Το 1910 ιδρύει στη Γερμανία, μαζί με τον Π. Κλέε, τον Α. Μάκε και τον Φρ. Μαρκ, την ομάδα του "Γαλάζιου Καβαλάρη", μία από τις πιο δυναμικές ομάδες του κινήματος της πρωτοπορίας στην τέχνη.

   Για τον Καντίνσκι η τέχνη αποτελεί κυρίως και πάνω από όλα πρόβλημα "περιεχομένου", ένα πρόβλημα "εσωτερικής αναγκαιότητας" και απήχησης που προκαλούν στην ανθρώπινη συνείδηση και ψυχή οι διάφορες πτυχές του φαινομενικού κόσμου. Σύμφωνα μ´αυτόν "η ζωγραφική είναι μία τέχνη και συνολικά ιδωμένη δεν είναι η τέχνη μια άσκοπη δημιουργία πραγμάτων, που διαλύονται στο κενό, αλλά μια δύναμη καθαρής σκοπιμότητας και πρέπει να εξυπηρετεί την ανάπτυξη και τον εκλεπτυσμό της ψυχής".

V. Kandinsky, Δύο κορίτσια. 1903. Μusee National Art Μoderne. Centre G. Pompidou.

"O καλλιτέχνης πρέπει να έχει κάτι να πει, επειδή καθήκον του δεν είναι η κυριαρχία της φόρμας, αλλά η προσαρμογή αυτής της φόρμας στο περιεχόμενο", υποστηρίζει ο Καντίνσκι. "O καλλιτέχνης δεν είναι το χαϊδεμένο παιδί της ζωής. Δεν έχει το δικαίωμα να ζει ανεύθυνα. Έχει αναλάβει την εκτέλεση ενός δύσκολου έργου που γίνεται συχνά ο Σταυρός του. Πρέπει να ξέρει πώς σχηματίζονται όλες του οι πράξεις, τα συναισθήματα, οι συλλογισμοί, το λεπτό, μη προσεγγίσιμο, αλλά στέρεο υλικό από όπου δημιουργούνται τα έργα του και πώς δεν είναι για αυτό το λόγο ελεύθερος στη ζωή, αλλά μόνο στην τέχνη...", λέει ο Καντίνσκι.

V. Kandinsky, Παλιά Πόλη ΙΙ. 1902. Μusee National Art Moderne. Centre G. Pompidou. 

 V. Kandinsky, Το μπλε βουνό. 1908-1909. Solomon Gugennheim. N.York.

Σύμφωνα με τον Καντίνσκι, "όταν είναι ο καλλιτέχνης ιερέας του ωραίου, τότε πρέπει να αναζητεί και αυτό το ωραίο με το ίδιο αξίωμα της εσωτερικής αξίας, το οποίο συναντήσαμε παντού. Πρέπει να μετριέται αυτό το ωραίο μόνο με το μέτρο του εσωτερικού μεγαλείου και της αναγκαιότητας...".
   "Ωραίο είναι εκείνο, που πηγάζει από μια εσωτερική ψυχική αναγκαιότητα. Ωραίο είναι εκείνο, που είναι εσωτερικά ωραίο".

V. Kandinsky, Γαλάζιο του Ουρανού. 1940. Μusee National Art Moderne. Centre G. Pompidou. Πρόκειται γιά ένα από τα αριστουργήματα του Καντίνσκι από την περίοδο της ζωής του στο Παρίσι. Ζωγράφισε το έργο, όταν οι Ναζί εισήλθαν στο Παρίσι. Φανταστικά όντα αιωρούνται σ᾽έναν διάφανο γαλάζιο ουρανό. Το γαλάζιο του ουρανού σε συνδυασμό με τις βιομορφικές φόρμες γίνεται σχεδόν μεταφυσικό. Ο Καντίνσκι από το 1933 που είχε εγκατασταθεί στο Παρίσι μελετούσε με μεγάλο ενδιαφέρον μικροοργανισμούς στο μικροσκόπιο και εμπνεόταν από τις εικονογραφήσεις των βιβλίων της Βιολογίας. Παρατηρεί τον κόσμο με την "εσωτερική όραση" και προσπαθεί να διεισδύσει στο εσωτερικό κόσμο των πραγμάτων και να αντιληφθεί τον εσωτερικό τους παλμό. Έτσι, η αφηρημένη τέχνη ανακαλύπτει το εσωτερικό κόσμο της πραγματικότητας...

Vassily Kandinski, Για το πνευματικό στην τέχνη, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1981.



Κυριακή 17 Νοεμβρίου 2013

Πολύχρωμη ζωή. Ένας πίνακας του Β. Καντίνσκι

Πολύχρωμη ζωή!

...Ας χρωματίσουμε τη ζωή μας ή μήπως έχει πολλά χρώματα, αλλά εμείς δεν έχουμε διάθεση ή δεν έχουμε ασκηθεί να τα διακρίνουμε;
   Oι πινελιές καθαρών χρωμάτων σε σκοτεινό φόντο εντυπωσιάζουν στον παρακάτω πίνακα του μεγάλου Ρώσου ζωγράφου Wassily Kandinsky (1866-1944). Eίναι μια εικόνα του ρωσικού κόσμου, έτσι όπως αποτυπώνεται από τη δημιουργική φαντασία του καλλιτέχνη πολλά χρόνια μετά την εγκατάστασή του στο Μόναχο. Ο Καντίνσκι θυμάται ή μάλλον αναπολεί το ρωσικό παρελθόν της ταυτότητάς του μέσα από το βλέμμα του παρόντος στη Γερμανία. 
   Ας παρατηρήσουμε τις πολύχρωμες μορφές του μικρόκοσμου του πίνακα. Η "πολύχρωμη ζωή" αποτελεί σύνθεση πολλών επιμέρους σκηνών με πρωταγωνιστές-φιγούρες της ρωσικής υπαίθρου. Οι σκηνές διαδραματίζονται στη σκοτεινή εξοχή που φωτίζεται από τις μορφές. Στο κέντρο περπατά ένας γέρος με μακριά γενειάδα που στηρίζεται στο μπαστούνι του. Αυτός είναι το κέντρο της σύνθεσης. Μπροστά του μια Ρωσίδα χωρική αγκαλιάζει το μωρό της. Η στάση και το πέπλο που σκεπάζει τα μαλλιά της μας θυμίζει την Παναγία. Αριστερά διακρίνουμε έναν Ορθόδοξο ιερέα...στο βάθος στρατιώτες μάλλον πολεμούν. Δεξιά ένας νεαρός παίζει φλάουτο έχοντας στα πόδια του μια γάτα,  πίσω ένας ιππότης ορμά εναντίον ενός αόρατου εχθρού, πολεμώντας το κακό. Κορμοί δέντρων, μια εκκλησία και δίπλα της ένα νεκροταφείο πλαισιώνουν τις διάφορες μορφές. Γυναίκες, άνδρες, παιδιά συνθέτουν την εικόνα. Πίσω στην άκρη δεξιά ένας νεαρός κυνηγά ένα κορίτσι, ενώ πίσω στο κέντρο πάνω στο βουνό διακρίνουμε μία περιτειχισμένη πόλη. 
   Η ατμόσφαιρα της εικόνας θυμίζει παραμύθι. Η ανάμνηση του κόσμου της ρωσικής υπαίθρου μεταμορφώνεται σε αλληγορία της ζωής και του θανάτου, με χαρές και λύπες, με την απειλή του πολέμου, το φόβο του θανάτου, αλλά και την ελπίδα του έρωτα και την πίστη στην Αναγέννηση και την Ανάσταση. Γιατί, τελικά, η ζωή έχει πολλές όψεις και πολλά χρώματα...

W. Kandinsky, Πολύχρωμη ζωή. 1907. Πινακοθήκη Lenbachhaus. Μόναχο.

http://www.lenbachhaus.de/collection/the-blue-rider/early-paintings/?L=1

Καντίνσκι, Μεγάλοι ζωγράφοι. Βιβλιοθήκη Τέχνης Η Καθημερινή, Αθήνα 2006, σ. 88-89.

Πέμπτη 14 Νοεμβρίου 2013

Αλφαβητάρια και αναγνωστικά. Το αναγνωστικό της Β τάξης Δημοτικού "Η χαρά του παιδιού"


Η Χαρά του Παιδιού. Αναγνωστικό της Β Δημοτικού

   Το αναγνωστικό Η χαρά του παιδιού της Μυρσίνης Κλεάνθους Παπαδημητρίου ήταν ένα από τα δέκα αναγνωστικά που εγκρίθηκαν το 1934 για τη δεύτερη τάξη του δημοτικού σχολείου. Την εποχή αυτή στην εξουσία βρισκόταν το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη, ένα κόμμα αντίθετο με τη δημοτική γλώσσα και με τον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης που είχε επιχειρήσει να προωθήσει η τελευταία κυβέρνηση του Ελευθ. Βενιζέλου την περίοδο 1928-1932 με Υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος είχε επεκτείνει τη διδασκαλία της δημοτικής και στις έξι τάξεις του δημοτικού.
  Έτσι, η γλώσσα του αναγνωστικού είναι η απλή καθαρεύουσα με λόγιους τύπους και αυξήσεις στα ρήματα. Περιέχει, όμως, και λέξεις της δημοτικής και λαϊκές εκφράσεις. Ως προς την ιδεολογία και τις παιδαγωγικές αρχές το βιβλίο ακολουθεί το πνεύμα των εκπαιδευτικών νόμων της κυβέρνησης Τσαλδάρη και της προκήρυξης "περί του τρόπου συντάξεως των αναγνωστικών βιβλίων του δημοτικού σχολείου", σύμφωνα με την οποία ο σκοπός των νέων αναγνωστικών πρέπει να είναι "η καλαισθητική και γλωσσική μόρφωσις των μαθητών, η προαγωγή της θρησκευτικής των διαπλάσεως και η εθνική και η ηθική διαπαιδαγώγησις αυτών".

Το εξώφυλλο του αναγνωστικού H χαρά του παιδιού. Απεικονίζει δύο μικρά παιδιά, ένα αγόρι και ένα κορίτσι, να παίζουν χαρούμενα με τα παιχνίδια τους, κάνοντας κατασκευές. Το αγοράκι έχει κατασκευάσει ένα καράβι και το κοριτσάκι ράβει ρούχα για την κούκλα της.

Παρά το συντηρητικό του χαρακτήρα και τη μάλλον "άχαρη" γλώσσα  σε κάποια σημεία, ξεχωρίζω αυτό το αναγνωστικό και μπορώ να πω ότι μου αρέσει κυρίως για δύο λόγους. Ο ένας λόγος έχει ασφαλώς σχέση με την εικονογράφησή του. Το αναγνωστικό εικονογραφήθηκε με υπέροχα ασπρόμαυρα σχέδια του Αλεξανδρινού ζωγράφου και χαράκτη Μάριου Αγγελόπουλου (1911-1995), o oποίος ήταν μαθητής του γνωστού ζωγράφου Περικλή Βυζάντιου. Ο Μ. Αγγελόπουλος έκανε μεγάλη καριέρα ως σκηνογράφος στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ ασχολήθηκε επίσης και με τη λογοτεχνία.  Ο άλλος λόγος που διαβάζω με ευχαρίστηση το βιβλίο αυτό είναι οι λυρικές αφηγήσεις και περιγραφές του κυρίως για τη φύση.


Το μινιμαλιστικό σχέδιο ενός καραβιού-ιστιοφόρου είναι η πρώτη εικόνα του βιβλίου, η οποία προτάσσεται στο πρώτο κείμενο που φέρει τον τίτλο Αυγή

   Τα παιδιά, όταν ανοίξουν το βιβλίο, βλέπουν την παραπάνω εικόνα και διαβάζουν το παρακάτω απόσπασμα που αφηγείται με μοναδικά λυρικό τρόπο το ξύπνημα της Αυγής και τον ερχομό της ημέρας: 
"Άνοιξε τα ματάκια της η Αυγή και εχαμογέλασε.
 Εφύσηξε με το στοματάκι της και εσκόρπισε γύρω της την καταχνιά.
Μια ελαφρή πνοή επέρασε τότε επάνω από τη θάλασσα. Εχαιρέτισε τα καράβια και τους εφώναξε:
-Eμπρός! όρθιοι για τα καινούργια τα ταξίδια, ω θαλασσινοί. Η ημέρα φθάνει...".

   Το αναγνωστικό Η χαρά του παιδιού περιέχει σύντομες αυτοτελείς αφηγήσεις με θέματα από την καθημερινότητα μιας ομάδας μαθητών του Δημοτικού. Η αυγή, τα συννεφάκια, τα πρωτοβρόχια, η πρώτη ημέρα στο σχολείο, ο εκκλησιασμός, στιγμές και σκηνές από τη σχολική και οικογενειακή ζωή, οι ασχολίες στο χωριό, τα ζώα και ο κύκλος των εποχών είναι κάποια από τα θέματα των αφηγήσεων του βιβλίου. Οι ιστορίες του είναι διδακτικές, καταλήγουν δηλαδή σε κάποιο μήνυμα ή τελειώνουν με ευχάριστη διάθεση. Οι αξίες της φιλομάθειας, της εργατικότητας, της σύνεσης, του σεβασμού, της αγάπης προς την πατρίδα, την οικογένεια και τη θρησκεία προβάλλονται από τα κείμενα του αναγνωστικού. Τα παιδιά διδάσκονται πώς πρέπει να φέρονται ως σωστά ελληνόπουλα. Εκτός από τις αφηγήσεις-ιστορίες, στις σελίδες του βιβλίου συναντάμε δημοτικά τραγούδια και ποιήματα γνωστών ποιητών και λογοτεχνών, όπως ο Γ. Δροσίνης, Ι. Πολέμης, Ζ. Παπαντωνίου, Στ. Σπεράντσας, Άγ. Βλάχος.

Δύο υπέροχα art deco χαρακτικά συνοδεύουν το κείμενο Όλα τα Ελληνόπουλα πηγαίνουν στο σχολείο.  

Διαβάζουμε: "...Eσυλλογισθήκατε ποτέ, παιδιά, πόσα Ελληνόπουλα αυτές τις ημέρες ξαναπήγαν στο σχολείο των με την ίδια τη χαρά, όπως και σεις;  Να, εγώ κλείω τα μάτια μου και μου φαίνεται ότι τα κοιτώ. Καλοπλυμένα, καλοκτενισμένα, με βουρτσισμένα τα φορέματα των καλά, ξεκινούν κάθε πρωί από το σπιτάκι των..."

"...Tα βλέπω να περπατούν μέσα στο χωριό, ένα, ένα, δυό δυό, τρία ή πολλά μαζί και να πηγαίνουν στο σχολείο. Περπατούν ανάμεσα από δρομάκια, ανάμεσα από χωράφια, δίπλα σε περιβόλια, επάνω από λοφάκια, και αναπνέουν τον πρωινό καθαρόν αέρα που κάμνει κόκκινα τα μάγουλά των. Tα βλέπω μέσα στις μεγάλες πόλεις να προχωρούν προσεκτικά επάνω σε δρόμους γεμάτους με ανθρώπους, λεωφορεία και αυτοκίνητα. Όλα αυτά τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, θέλουν, όπως και σεις, να μάθουν πολλά γράμματα..."


Ένα υπέροχο σχέδιο που απεικονίζει τον Βαγγέλη να έχει αποσπάσει την προσοχή από τα μαθήματά του και να κοιτάζει έξω από το παράθυρο της αίθουσας. Έξω είναι λιακάδα! 

"Tα παιδιά αυτή την ώρα κάμνουν δουλειά σιωπηλή. Άλλο γράφει, άλλο διαβάζει, άλλο κάμνει αριθμητική, άλλο ζωγραφίζει. Ο Βαγγέλης δεν έχει σήμερα καθόλου όρεξη για δουλειά! Τα μάτια του είναι στηλωμένα έξω από το παράθυρο και το αυτί του είναι και αυτό τεντωμένο και ακροάζεται. Τον κοιτά ο δάσκαλος και σκέπτεται:
-Ας τον αφήσω. Μόνος του θα ξαναγυρίση στο βιβλίο του...".





Σχέδιο που συνοδεύει την ιστορία με τον τίτλο η γιαγιά μας και η μητέρα μας. Στερεοτυπική εικόνα των δύο γυναικών να πλέκουν και να ράβουν το βράδυ.  Η οικογένεια αποτελείται από τέσσερα παιδιά, τη μητέρα και τη γιαγιά. Ο πατέρας έχει πεθάνει και η μητέρα πρέπει να φροντίσει τα παιδιά μόνη της με τη βοήθεια της γιαγιάς.

Σε λίγο αρχίζει ένας χιονοπόλεμος...



"Eπί τέλους φθάνει και ο πατέρας από τη δουλειά. Όλοι μας μαζευόμαστε γύρω του για να του πούμε καλησπέρα. Έπειτα η αδελφή μου του φέρνει τις παντόφλες του για να ξεκουρασθή ο καημένος. Η μητέρα πηγαίνει να ιδή για το φαγί να είναι ζεστό και εγώ του δίνω τη βραδινή εφημερίδα του..."

Καθώς πηγαίνει στο σχολείο συναντάει σπουργιτάκια και τα ταΐζει με ψίχουλα από το ψωμί της.

Η προσευχή του παιδιού.

Η καταιγίδα


Ο αετός

Βλ. Μυρσίνη Κλ. Παπαδημητρίου, Η χαρά του παιδιού. Αναγνωστικό Β τάξης Δημοτικού, 1934, εκδ. της εφημερίδας Το Βήμα (επιμέλεια Λ. Κουζέλη), Αθήνα 2013.

Τρίτη 12 Νοεμβρίου 2013

Γυναίκες που διαβάζουν επιστολή. Πίνακες του Jan Vermeer

Γυναίκες που διαβάζουν επιστολή του Jan Vermeer

   Eίναι δύο πίνακες του γνωστού Ολλανδού ζωγράφου Jan Vermeer (1632-1675) που απεικονίζουν γυναίκες να διαβάζουν μια επιστολή.
       Μια νεαρή κοπέλα στέκεται δίπλα στο ανοιχτό παράθυρο και διαβάζει με αφοσίωση την επιστολή. Το περιεχόμενο και ο αποστολέας άγνωστος για μας. Μπορούμε να φανταστούμε ό,τι θέλουμε. Ίσως, είναι μια ερωτική επιστολή. Το προφίλ της κοπέλας αντανακλάται στο τζάμι του παράθυρου. Τα υφάσματα κυριαρχούν στην εικόνα. Κόκκινη βαριά κουρτίνα στο παράθυρο και πράσινη κουρτίνα στα δεξιά του πίνακα δημιουργούν την εντύπωση στημένης θεατρικής σκηνής που την παρακολουθούμε όσοι βλέπουμε τον πίνακα. Ένα εντυπωσιακό ύφασμα καλύπτει το τραπέζι πάνω στο οποίο βρίσκονται χειμωνιάτικα φρούτα μέσα σε μία πιατέλα. Αίσθηση γλυκιάς μελαγχολίας και ατμόσφαιρα μυστηρίου χαρακτηρίζουν το έργο του Ολλανδού καλλιτέχνη. Η απλή καθημερινή σκηνή γοητεύει τους θεατές χάρη στη μαγεία της τέχνης του Vermeer!

Jan Vermeer, Κοπέλα που διαβάζει μια επιστολή μπροστά σ᾽ανοιχτό παράθυρο. 1658-59. Πινακοθήκη Παλαιών Δασκάλων. Δρέσδη.

    Μία επιστολή διαβάζει και η νέα γυναίκα του παρακάτω πίνακα στο φως του παράθυρου, το οποίο, όμως, δεν μπορούμε να δούμε. Η γαλάζια ριχτή ζακέτα, που φορά η γυναίκα, φωτίζει την εικόνα και δίνει την εντύπωση ότι μπορεί να είναι έγκυος. Όμως, κάποιοι υποστηρίζουν ότι η ζακέτα είναι ριχτή σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας της εποχής. Η ύπαρξη του μεγάλου χάρτη στον τοίχο, ίσως, αποτελεί υπαινιγμό για το ότι το γράμμα, που διαβάζει η γυναίκα, έχει σταλεί από κάποιον που ταξιδεύει μακριά, μπορεί από έναν άνδρα ναυτικό ή έμπορο. Άλλωστε, τον 16ο-17o αιώνα οι Ολλανδοί είχαν αποικίες σε διάφορα σημεία του κόσμου και ασχολούνταν με το εμπόριο.

Jan Vermeer, Γυναίκα στα μπλε που διαβάζει ένα γράμμα. 1662-64. Rijksmuseum. Άμστερνταμ.

http://en.wikipedia.org/wiki/Girl_Reading_a_Letter_at_an_Open_Window
http://www.essentialvermeer.com/catalogue/girl_reading_a_letter_by_an_open_window.html

Για έργα του Vermeer, βλ. http://habilisii-habilis.blogspot.gr/2010/11/vermeer-johannes.html

Κυριακή 10 Νοεμβρίου 2013

Παλιές φωτογραφίες του Σωκράτη Ιορδανίδη από την Άνω πόλη της Θεσσαλονίκης

Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης. Παλιές φωτογραφία του Σωκράτη Ιορδανίδη.


   Είναι δύο αγαπημένες μου ασπρόμαυρες φωτογραφίες από ένα σημαντικό φωτογράφο της Θεσσαλονίκης, τον Ιορδανίδη Σωκράτη (1912-1985). Aποτυπώνουν εικόνες από την Άνω Πόλη τη δεκαετία του 1950. Κλουβιά με φυλακισμένα πουλάκια κρέμονται με φόντο τα τείχη της Άνω Πόλης και τα παλιά μακεδονικά αρχοντικά. Ο χρόνος έχει σταματήσει! Τίποτα δεν κινείται, η ανθρώπινη παρουσία ανύπαρκτη...

Σωκράτης Ιορδανίδης, Άνω Πόλη. Περίπου 1950. Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

Σωκράτης Ιορδανίδης, Άνω Πόλη. Γύρω στα 1950. Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

Για τον Ιορδανίδη Σωκράτη, βλ.
http://www.photomuseum.gr/?page_id=1074

http://annagelopoulou.blogspot.gr/search/label/Σωκράτης%20Ιορδανίδης

Πέμπτη 7 Νοεμβρίου 2013

Κορίτσι με βιβλίο. Ένας πίνακας του Charles Guerin


Γυναίκες που διαβάζουν. Ένας πίνακας του Charles Guerin

   Αγαπημένο μου θέμα οι πίνακες που απεικονίζουν γυναίκες που διαβάζουν...και είναι πολλοί οι καλλιτέχνες που έχουν απεικονίσει νεαρές ή μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες να διαβάζουν μικρά ή μεγάλα βιβλία σε ανοιχτούς ή κλειστούς χώρους...
    Ιδού, λοιπόν, ένας πίνακας του Γάλλου μεταϊμπρεσιονιστή ζωγράφου Charles Guerin (1875-1939) που απεικονίζει μια νεαρή κοπέλα να κάθεται σκαρφαλωμένη σε ψηλή καρέκλα και να διαβάζει με προσήλωση και σοβαρότητα έναν ογκώδη εικονογραφημένο τόμο που θυμίζει μάλλον εγκυκλοπαίδεια. Στην άκρη αριστερά, βλέπουμε στο πάτωμα και δίπλα στην καρέκλα της δύο άλλους ογκώδεις τόμους.


Charles Guerin, Κορίτσι με βιβλίο. 1906. Μουσείο Hermitage. Αγ. Πετρούπολη.


Τρίτη 5 Νοεμβρίου 2013

Ποιήματα για την ποίηση. Τίτος Πατρίκιος, σε βρίσκει η ποίηση

Τίτος Πατρίκιος, Σε βρίσκει η ποίηση και πίνακες του Αμερικάνου ζωγράφου Edward Hopper

...Συνεχίζω με το 8ο και 9ο απόσπασμα του ποιητικού έργου του Τίτου Πατρίκιου Σε βρίσκει η ποίηση και έτσι ολοκληρώνω την παρουσίαση αυτής της πραγματικά μοναδικής ποιητικής σύλληψης που με συγκινεί κάθε φορά, όταν τη διαβάζω (βλ. για τα άλλα αποσπάσματα http://annagelopoulou.blogspot.gr/search/label/Τίτος%20Πατρίκιος).

VIII
Eκεί που στριμώχνεσαι στο λεωφορείο, επιστρέφοντας
στο σπίτι
που γυρνάς από γραφείο σε γραφείο ζητώντας μια δουλειά
που επιχειρεί να σε ταπεινώσει ένας ψηλότερα ιστάμενος
που εκτοπίζεσαι από πειθήνιους νεοφερμένους
που χαίρεσαι για τα καλά λόγια που ειπώθηκαν για σένα
που θά᾽ θελες ν᾽ ακούσεις κι άλλα κι ας μην τ᾽ομολογείς
εκεί που πατάς γκάζι στα 180 με το καινούριο σου 
αυτοκίνητο
που δεν τσιγκουνεύεσαι άλλο στα δώρα που προσφέρεις
που φλυαρείς, ψιλογκομενίζεις, πας να φρεσκάρεις
τη φιγούρα σου
που ξάφνου μέσα στην επιπολαιότητα έχεις μιαν
έκλαμψη ευφυίας
εκεί που αρνιέσαι την υποχρεωτική κατάργηση της μοναξιάς
που δεν αποδέχεσαι την καθεστωτική επιβολή της ευτυχίας
που νιώθεις κυρίαρχος του παιχνιδιού ενώ είσαι
χαμένος από χέρι
που βγαίνεις με σημάδια απ᾽τους λαβυρίνθους
της πολιτικής
εκεί που αγωνιάς για τ᾽αποτελέσματα μιας αξονικής
που στενοχωριέσαι για τις αρρώστιες των μακρινών σου
ανθρώπων
που ελπίζεις πως όλοι θα βγουν γεροί απ᾽το νοσοκομείο
εκεί που σταματάς τα πάντα ενώ τρέχουνε οι προθεσμίες
που περνάς βδομάδες ψάχνοντας τη λέξη που ακριβώς
χρειάζεται
ώσπου ένας άλλος μέσα σου σε απαλλάσσει, αναλαμβάνει
να το κάνει
εκεί που λες όλα αυτά είναι αστεία μπρος στο κυνήγι
του ψωμιού
κι έπειτα βλέπεις ότι χωρίς τις λέξεις τίποτα δεν αποκτά
υπόσταση...

Εκεί πάνω σε βρίσκει ποίηση.        


... Και καθώς διαβάζω για ακόμα μια φορά τους μαγικούς στίχους του ποιητή, έρχονται στη μνήμη εικόνες από τις μοναχικές φιγούρες του Αμερικανού ζωγράφου Edward Hopper (1887-1962). Μόνοι και μόνες στους δρόμους της Ν. Υόρκης, σε κλειστούς χώρους, σε γραφεία και δωμάτια τη νύχτα...Θα μπορούσε, ίσως, να τους βρει η ποίηση, θα μπορούσε, ίσως, να βρει τον καθένα μας.


Edward Hopper, Γωνία στη Ν. Υόρκη. 1935. Museum of Modern Arts (MOMA). N.York.

   
Edward Hopper, Δωμάτιο στη Ν. Υόρκη. 1940.  Sheldon Memorial Art Gallery and Sculpture Garden, University of Nebraska-Lincoln. UNL–F. M. Hall Collection.                                         

Edward Hopper, Νύχτα στο γραφείο. 1940. Collection Walker Art Center, Minneapolis. 

            ΙΧ

Η ποίηση έρχεται να σε βρει με ποδήλατο, με μηχανάκι,

       με αυτοκίνητο

άλλοτε έρχεται σαν αμαζόνα με το σπαθί υψωμένο

άλλοτε σε ακολουθεί από το σουπερμάρκετ σαν

       κουρελού ζητιάνα

σε παρασύρει όπως πορνοστάρ σε φαντασιακές αβύσσους

σε ανακαλεί στην τάξη σαν διευθύντρια αναμορφωτηρίου

σου εμφανίζεται στα έγκατα του ύπνου σαν άσπιλη
         παρθένα
σ' εξαπατά στέλνοντας στη θέση της μια θεραπαινίδα της
κι εσύ νομίζεις πως την έριξες επιτέλους στο κρεβάτι σου
σε καλεί με ντουντούκα να φωνάξεις κομματικά
        συνθήματα
σε περιπαίζει δίνοντας προτεραιότητα στις σοβαρές σου
         ασχολίες
σου γεμίζει το άδειο γραμματοκιβώτιο των φιλοδοξιών
σε δελεάζει με όνειρα δόξας, χρήματος, αθανασίας
σε πείθει σαν άπιστη ερωμένη πως είναι δική σου μόνο
σε προσπερνάει για να ξεσκονίσει νεκροζώντανους
        αρχηγούς
σου φουσκώνει τις ουτοπίες όσο να σκάσουν σαν μπαλόνι
σου θυμώνει άμα δεν βλέπεις ότι προσπαθεί να διαλύσει
         την ομίχλη
σου ζητάει βοήθεια άμα την κυνηγούν οι εξουσίες
         που αψήφησε
σου λέει πώς κι όταν τις υμνούσε, κρυφά τις υπονόμευε
σου επισημαίνει τις κοινοτοπίες, σου ανατρέπει
        τ' αυτονόητα
σου ψιθυρίζει μυστικά που πρέπει εσύ να εξιχνιάσεις
σου φωτίζει πράγματα που μέναν σκοτεινά ως τότε
ώσπου κάποια στιγμή σε ανταμείβει για την αφοσίωση σου
σου αποκαλύπτει την αλήθεια, σου λέει καθαρά πως
       ανήκει σε όλους.

Εκεί πάνω η ποίηση βρίσκει τον καθένα μας.

Edward Hopper, Συνεδρίαση τη νύχτα. 1949. Ιδιωτική Συλλογή. 

Edward Hopper, Γραφείο σε μικρή πόλη. 1953. Metropolitan Museum of Art. N.York.

Edward Hopper, Δωμάτιο στο Μπρούκλιν. 1932. Museum of Fine Arts. Boston.