Λευκάδιος Χερν: Από τη Δύση στην Ανατολή. Αναζητώντας το χαμένο παράδεισο στην Ιαπωνία
Ο συγγραφέας Πάτρικ Λευκάδιος Χερν συμπεριλαμβάνεται στον αρκετά μακρύ κατάλογο των Δυτικών που, "διωγμένοι" από τον ορθολογισμό του ευρωπαϊκού πολιτισμού και έχοντας κουρασθεί από τη μάλλον ανιαρή σταδιοδρομία τους, αναζήτησαν τα χαμένα όνειρα και τη νοηματοδότηση της ζωής τους στη μακρινή μυστηριώδη και άγνωστη Ανατολή. Ο Λευκάδιος περιπλανήθηκε από τα νησιά του Ιονίου πελάγους όπου ξεκίνησε η ζωή του στην Ιρλανδία, τη Γαλλία, την Αγγλία, τις ΗΠΑ, τη Μαρτινίκα για να φθάσει έως την Ιαπωνία όπου έζησε τα δεκατέσσερα τελευταία χρόνια της ζωής του, έχοντας ασπαστεί το Βουδισμό και λαμβάνοντας την ιαπωνική υπηκοότητα και το ιαπωνικό όνομα Γιάκομο Κοϊζούμι. Η μετάλλαξη του Χερν σε Δυτικό Ιάπωνα ήταν η κατάληξη μίας επώδυνης διαδρομής που ξεκίνησε από την Ανατολική Μεσόγειο για να πάει στη Δύση έως την Αμερική και να επιστέψει στα ανατολικά, στο απώτατο σημείο της μακρινής Ανατολής, την Ιαπωνία.
Η Δύση γνώρισε την Ιαπωνία και τον πολιτισμό της μέσα από το βλέμμα ενός Δυτικού, ενός δικού της, αλλά και η Ιαπωνία γνώρισε τον εαυτό της μέσα από το βλέμμα ενός ξένου που την είχε αγαπήσει, ενός Δυτικού, του Λευκάδιου Χερν.
Η Δύση γνώρισε την Ιαπωνία και τον πολιτισμό της μέσα από το βλέμμα ενός Δυτικού, ενός δικού της, αλλά και η Ιαπωνία γνώρισε τον εαυτό της μέσα από το βλέμμα ενός ξένου που την είχε αγαπήσει, ενός Δυτικού, του Λευκάδιου Χερν.
Λευκάδιος Χερν (1850-1904). Οι Ιάπωνες τον τιμούν ως σημαντικό συγγραφέα της Ιαπωνίας.
Ο Λευκάδιος Χερν γεννήθηκε από Ιρλανδό πατέρα και Ελληνίδα μητέρα το 1850 στη Λευκάδα από όπου φαίνεται ότι έλαβε το όνομα Λευκάδιος. Ο πατέρας του, Κάρολος Χερν, βρέθηκε τυχαία στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα, γιατί υπηρετούσε ως αξιωματικός του βρετανικού στρατού. Ήταν στρατιωτικός χειρουργός του βρετανικού σώματος στρατού από το Δουβλίνο στα Επτάνησα. Εκεί, λοιπόν, γνώρισε τη Ρόζα Κασιμάτη, κόρη ευγενούς οικογένειας από τα Κύθηρα (ανήκουν στα Επτάνησα), την οποία ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε, αλλά γρήγορα αναγκάστηκε να την αφήσει μόνη μ' ένα μικρό παιδί στο πατρικό της σπίτι στα Κύθηρα, γιατί πήρε μετάθεση σε μία μακρινότερη βρετανική αποικία, τις Ινδίες. Ο Λευκάδιος ήταν, επομένως, ο καρπός ερωτικού ενθουσιασμού, ενός αιφνίδιου έρωτα δύο μάλλον αταίριαστων πολιτισμικά ανθρώπων που οι συνθήκες χώρισαν νωρίς.
Δύο χρόνια μετά την αναχώρηση του Ιρλανδού αξιωματικού για την Ανατολή, ο Λευκάδιος και η μητέρα του έφυγαν από τα Ιόνια νησιά για τη Δύση, για να ταξιδέψουν στο νησί της καταγωγής του πατέρα του, την Ιρλανδία. Ένα ταξίδι πραγματικά δύσκολο και μακρινό για μια νεαρή κοπέλα και το παιδί της στα μέσα του 19ου αιώνα! Πέρασαν πρώτα από το Παρίσι όπου ζούσε ο αδελφός του πατέρα, ο οποίος ήταν ζωγράφος. Ο θείος του Λευκάδιου τους συνόδεψε από το Παρίσι έως το Δουβλίνο.
Το Δουβλίνο, όμως, δεν έγινε ποτέ το τέλος της διαδρομής τόσο της νεαρής Ρόζας όσο και του παιδιού της. Η Ρόζα, η μητέρα του Λευκάδιου, δεν μπόρεσε να προσαρμοσθεί στο σκοτεινό και υγρό Δουβλίνο, αισθανόταν ξένη και φαίνεται ότι δεν έγινε θερμά αποδεκτή από τους συγγενείς του άνδρα της. Το μόνο συγγενικό πρόσωπο που έδειξε συμπάθεια απέναντι στη νεαρή Ελληνίδα από το Ιόνιο ήταν η Σάρα Μπρέναν, μια θεία του Λευκάδιου, στο σπίτι της οποίας βρήκαν καταφύγιο η μητέρα με το παιδί της. Η κατάσταση στην Ιρλανδία για τη μητέρα του Λευκάδιου δε βελτιώθηκε ακόμα και όταν γύρισε ο άνδρα της από τις Ινδίες. Ο έρωτας του Ιρλανδού αξιωματικού σύντομα εξαφανίστηκε και η σχέσεις του ζευγαριού έγιναν ψυχρές. Η Ρόζα, έγκυος στον τρίτο γιο τους (ο πρώτος είχε πεθάνει στα Επτάνησα όταν ήταν βρέφος, ο δεύτερος ήταν ο Λευκάδιος) και με διαταραγμένο το νευρικό της σύστημα, αναγκάστηκε να επιστρέψει στα Επτάνησα, ενώ ο άλλοτε αγαπημένος της σύζυγος βρήκε νομικό τρόπο να ακυρώσει το γάμο τους. Ο μικρός Λευκάδιος έμεινε στην Ιρλανδία.
Ο Λευκάδιος Χερν πέρασε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια μακριά από τη μητρική αγάπη και στοργή και χωρίς το ενδιαφέρον του πατέρα, βιώνοντας απέραντη μοναξιά και ζώντας απομονωμένος στο σπίτι της φανατικά καθολικής άτεκνης θείας του Σάρας Μπρέναν, η οποία είχε αναλάβει την κηδεμονία του. Σχεδίαζε να αναθρέψει τον ανεψιό της σύμφωνα με τις αρχές του Καθολικισμού και να του κληροδοτήσει την περιουσία της. Δεν του πρόσφερε, όμως, την αγάπη που εκείνος πάντα λαχταρούσε. Ο Λευκάδιος μεγάλωσε στο καταθλιπτικό μεγάλο σπίτι της θείας του. Ο ίδιος σημειώνει ότι κανένας σ' εκείνο το αυστηρό σπίτι και τη βαριά ατμόσφαιρα δεν τον φώναζε με το όνομά του, όλοι τον αποκαλούσαν "το Παιδί". Ήταν, λοιπόν, ένα παιδί χωρίς όνομα, φοβισμένο και μόνο. Τα βράδια τρόμαζε στο σκοτεινό και γεμάτο σκιες δωμάτιό του, φοβόταν και φώναζε...Στην αρχή μια υπηρέτρια έτρεχε να δει τι συμβαίνει, αργότερα δόθηκε εντολή κανείς να μην ενδιαφέρεται για το τρομαγμένο παιδί...Κανείς δεν έτρεχε να τον σφίγξει στην αγκαλιά του και να απομακρύνει το φόβο του. "Ο φόβος μου έσφιγγε την καρδιά", γράφει αργότερα σ΄ένα κείμενό του, όταν θυμάται τα παιδικά του χρόνια στην Ιρλανδία.
Όταν ο Λευκάδιος έφθασε στη σχολική ηλικία, η θεία του προσέλαβε δάσκαλο για να του κάνει ιδιαίτερα μαθήματα. Ήταν έξυπνος μαθητής και μάθαινε γρήγορα. Η βιβλιοθήκη του σπιτιού έγινε το καταφύγιό του, τα βιβλία ανακούφιζαν τη μοναξιά του... κόσμοι πολλοί και διαφορετικοί ανοίγονταν στα μάτια του παιδιού. Η καταθλιπτική ατμόσφαιρα του σπιτιού έγινε ελαφρότερη.
Η θεία Σάρα Μπρέναν, όμως, άρχισε να δείχνει την εύνοιά της σε κάποιον άλλο συγγενικό πρόσωπο, ένα μακρινό συγγενή του άνδρα της στον οποίο ανέθεσε τη διαχείριση της περιουσίας. Ο Λευκάδιος είχε αρχίσει να την απογοητεύει. Την ενοχλούσε ότι διάβαζε πολλά βιβλία και πίστευε ότι δε θα γινόταν καλός Καθολικός. Ο διαχειριστής της περιουσίας της τον έστειλε στην ιερατική Σχολή του Γαλλικού Κολλεγίου του Υβενό στη Ρουέν. Εκεί έμαθε καλά τη γαλλική γλώσσα. Στη συνέχεια τον έστειλαν να συνεχίσει τις σπουδές του σ' ένα αυστηρό καθολικό κολλέγιο στην πόλη Ουσό της Αγγλίας. Εκεί έδειξε πολύ καλές επιδόσεις στη γλώσσα και την έκθεση. Άρχισε να αποκτά αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Δυστυχώς, όμως, έπαθε κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού ατύχημα, με αποτέλεσμα να χάσει οριστικά το ένα μάτι του. Εκτός από αυτή την ατυχία, η ζωή του άλλαξε οριστικά και από ένα άλλο σημαντικό συμβάν. Η θεία του έχασε σχεδόν όλη την περιουσία της, γιατί χρεωκόπησε ο ευνοούμενος διαχειριστής της. Ο Λευκάδιος βρέθηκε να ζει πάμφτωχος στο Λονδίνο. Τελικά, ο διαχειριστής της περιουσίας της θείας, μόλις ανάκαμψε οικονομικά, του έδωσε ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για τη Νέα Υόρκη...
Ο νεαρός Λευκάδιος, μόνος και δυστυχισμένος, ταξίδεψε προς τη Δύση. Στην αρχή η ζωή του στις ΗΠΑ ήταν πολύ δύσκολη. Έζησε κάτω από άθλιες συνθήκες φτώχειας για κάποιο διάστημα στη Νέα Υόρκη, δουλεύοντας στο λιμάνι όπου τον βοηθούσαν διάφοροι Ιρλανδοί εργάτες. Στη συνέχεια έφυγε για το Σινσινάττι, όπου συνάντησε τον τυπογράφο Χ. Γουώτκιν που του πρόσφερε βοήθεια και υποστήριξη. Χάρη σ' αυτόν βρήκε εργασία σε μία εφημερίδα και κατόρθωσε να εργάζεται ως δημοσιογράφος, καλύπτοντας το αστυνομικό δελτίο. Άρχισε να αποκτά τη φήμη καλού δημοσιογράφου και να αναγνωρίζεται από την τοπική κοινωνία. Σε μια εποχή που επικρατούσαν η δουλεία και φυλετικές διακρίσεις, ο Λευκάδιος έκανε υπέρβαση και συζούσε με μια νεαρή μιγάδα, την οποία φαίνεται ότι είχε παντρευτεί. Εξαιτίας αυτής της ενέργειάς του έχασε τη δουλειά του.
Κάποια στιγμή εγκατέλειψε το Σινσινάττι και εγκαταστάθηκε στην κοσμοπολίτικη Νέα Ορλεάνη όπου εργάστηκε σε διάφορα έντυπα και απέκτησε μεγάλη φήμη για τα γραπτά του. Έγινε, επίσης, γνωστός και για τις εξαιρετικές μεταφράσεις της γαλλικής λογοτεχνίας. Παρά το ότι είχε καταξιωθεί ως δημοσιογράφος, ένιωθε πάντα ανικανοποίητος και απομονωμένος. Την ίδια εποχή σε επιστολές του και σε διάφορα κείμενά του άρχισε να εκφράζει τη διάθεσή του για φυγή και μακρινά ταξίδια για να γνωρίσει άλλους πολιτισμούς.
Στη συνέχεια έφυγε από τη Νέα Ορλεάνη για τη Νέα Υόρκη και από εκεί για τις Γαλλικές Αντίλλες, τη Μαρτινίκα, όπου έζησε για δύο χρόνια, γράφοντας κείμενα και δημοσιεύοντάς τα σε περιοδικά της Νέας Υόρκης. Στην απλή νησιωτική κοινωνία της Μαρτινίκα φαίνεται ότι αισθανόταν ελεύθερος και ευτυχισμένος. Το 1890 δέχτηκε με ενδιαφέρον την πρόταση ενός αμερικανικού περιοδικού να ταξιδέψει στην Ιαπωνία και να γράψει ανταποκρίσεις από αυτή τη μυστηριώδη χώρα της Ανατολής που τότε έδειχνε ότι προσπαθούσε να "ανοίξει" προς το Δυτικό Κόσμο. Το 1890 έφυγε από το λιμάνι του Βανκούβερ για τη Γιοκαχάμα. Ταξιδεύοντας προς τα δυτικά, θα έφθανε στην Ανατολή της Ανατολής, στα νησιά της Ιαπωνίας όπου θα εγκατασταθεί μόνιμα και θα ζήσει τα τελευταία δεκατέσσερα χρόνια της ζωής του.
Ο Λευκάδιος Χερν με την Ιαπωνέζα σύζυγό του Σετζούκο. Ήταν κόρη παλιάς οικογένειας Σαμουράι, των Κοϊζούμι. Την περίοδο αυτή η παλιά κοινωνική τάξη των Σαμουράι είχε ξεπέσει. Το όνομα της οικογένειας της γυναίκας του, Κοϊζούμι, έλαβε ο Χερν όταν του δόθηκε η ιαπωνική υπηκοότητα. Ο Λευκάδιος βρήκε στην παραδοσιακή οικογένεια της γυναίκας του την ασφάλεια, τη στοργή και τη ζεστασιά που ο ίδιος είχε στερηθεί, αφού ποτέ δε γνώρισε αληθινές οικογενειακές σχέσεις. Ο ίδιος θαύμαζε την ιαπωνική παράδοση και απαγόρευσε στη γυναίκα του να μάθει αγγλικά. "Είναι πραγματικά κόρη της παλιάς Ιαπωνίας και πρέπει πάση θυσία να παραμείνει έτσι¨, έγραψε σε επιστολή του στον Τσάμπερλαιν, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Τόκυο που τον υποστήριζε και τον βοηθούσε ως το τέλος της ζωής του. Είχε επίσης και την υποστήριξη ενός Ιάπωνα ανώτατου υπαλλήλου του Υπουργείου Παιδείας, τον οποίο γνώριζε από τις ΗΠΑ, όταν ο τελευταίος είχε επισκεφθεί τη Διεθνή Έκθεση της Νέας Ορλεάνης.
Το ταξίδι στην Ιαπωνία ήρθε στην κατάλληλη στιγμή για τη ζωή του μοναχικού Λευκάδιου. Ο κόσμος και ο πολιτισμός της άγνωστης χώρας ήταν αληθινή "αποκάλυψη" και του έδωσε το νόημα που αναζητούσε, τον προορισμό που έψαχνε. Μαγεύτηκε από τη χώρα και τους ανθρώπους της και από την πρώτη στιγμή προσέγγισε τον ιαπωνικό πολιτισμό με αγάπη, σεβασμό και κατανόηση. Η ιαπωνική παράδοση τον γοήτευσε πραγματικά και με τα κείμενά του-πολλά διηγήματα αλλά και δοκίμια- διέσωσε παλιές λαϊκές αφηγήσεις και ιστορίες της Ιαπωνίας μέσα από το βλέμμα ενός Δυτικού που όμως είχε αρνηθεί τον εκσυγχρονισμό και τον ορθολογισμό του Δυτικού πολιτισμού. Ο Χερν αποφάσισε να μείνει στην Ιαπωνία σε μία περίοδο (στην ιαπωνική ιστορία ονομάζεται περίοδος Μέιτζι) κατά την οποία η χώρα περνούσε σε φάση κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων που θα άλλαζαν εντυπωσιακά την παραδοσιακή φεουδαρχική κοινωνική συγκρότηση και θα οδηγούσαν στον εκσυχρονισμό και την εκβιομηχανιση...Η παραδοσιακή κλειστή Ιαπωνία στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού αιώνα μεταμορφωνόταν σε ισχυρή οικονομική δύναμη και επιχειρούσε να αποκτήσει σχέσεις με τη Δύση. Η εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας άρχισε να γίνεται απαραίτητο προσόν.
Έτσι, ήταν εύκολο για τον Χερν να βρει δουλειά ως καθηγητής της αγγλικής γλώσσας. Για αυτό, βρήκε εύκολα θέση ως καθηγητής της αγγλικής γλώσσας στην πόλη Ματσούε στη βορειοδυτική Ιαπωνία. Μετά από την πόλη Ματσούε, εγκαταστάθηκε στην πόλη Κουμαμότο όπου εργάστηκε ως καθηγητής της αγγλικής γλώσσας σ' ένα μεγάλο κρατικό κολλέγιο. Η πόλη, όμως, αυτή, που ήταν ένα μεγάλη σύγχρονο αστικό κέντρο, φαίνεται ότι δεν άρεσε στον Λευκάδιο που είχε μαγευτεί από την παραδοσιακή παλιά Ιαπωνία.
Το 1894 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην παραλιακή πόλη Κόμπε, στο νησί Χονσού. Εκεί τελείωσε και το δεύτερο βιβλίο του "Πέρα από την Ανατολή". Ένα χρόνο αργότερα θα τελειώσει και το τρίτο βιβλίο του με τον τίτλο "Καρδιά", το υλικό του οποίου, όπως και των επόμενων, προέρχεται από ιστορίες της μεσαιωνικής Ιαπωνίας που του άρεσε να συγκεντρώνει και να καταγράφει. Το τελευταίο βιβλίο του είναι το "Καϊντάν", το οποίο θεωρείται ως το καλύτερο.
Ο Λευκάδιος Χερν με τον πρώτο του γιο Καζούο και τη γυναίκα του στο Κουμαμότο το 1895. Απέκτησε τέσσερα παιδιά, τρία αγόρια και ένα κορίτσι που γεννήθηκε μετά από τον ξαφνικό θάνατό του. Η οικογένεια άλλαξε τη ζωή του μέχρι τότε μοναχικού και σχεδόν αντικοινωνικού Λευκάδιου. Τώρα έπαιρνε και έδινε αγάπη...Έπρεπε να νοιαστεί για τους άλλους και όχι μόνο για τον εαυτό του...
Από το 1897 εγκαταστάθηκε στο Τόκυο όπου του είχε δοθεί η έδρα του καθηγητή της αγγλικής γλώσσας και φιλολογίας στο Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο. Μετά το θάνατό του δημοσιεύτηκαν οι διαλέξεις του στο Πανεπιστήμιο, οι οποίες θεωρούνται από τις πιο συναρπαστικές παρουσιάσεις της αγγλικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό. Την περίοδο του Τόκυο έγραψε και τα υπόλοιπα βιβλία του για την Ιαπωνία, που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία στη Δύση, γιατί υπήρχε ενδιαφέρον για τη μακρινή άγνωστη χώρα της Ανατολής που τότε άρχιζε να γίνεται μεγάλη δύναμη.
Ο Χερν είχε μεγάλη επιρροή και επίδραση στους μαθητές και τους φοιτητές του, πολλοί από τους οποίους αργότερα απέκτησαν σημαντικές θέσεις στην Ιαπωνία. Μιλούσε με αγάπη για τη χώρα τους και την παράδοσή της και τους έκανε να αισθάνονται υπερήφανοι για τον ιαπωνικό πολιτισμό. Έτσι, οι μαθητές του πάντα τον υποστήριζαν και χάρη σ' αυτούς θα αναγνωρισθεί η αξία και θα διαδοθεί η φήμη του έργου του μετά από τον ξαφνικό του θάνατο το 1904 (πέθανε από πνευμονικό οίδημα).
Μία από τις ανθολογίες διηγημάτων του Λευκάδιου Χερν που έχουν μεταφρασθεί στα ελληνικά από τον Σωτήρη Χαλικιά. Στο βιβλίο ο Χαλικιάς έχει γράψει και μία εξαιρετική εισαγωγή για τη ζωή και το έργο του.
Μία ακόμη ανθολογία διηγημάτων του Λευκάδιου Χερν με πρόλογο και μετάφραση του Σ. Χαλικιά.
Η προτομή του Λευκάδιου Χερν στον "Κήπο των ποιητών" στη Λευκάδα. Βρίσκεται δίπλα στις προτομές του Βαλαωρίτη και του Σικελιανού. Ο Ελληνοϊαπωνικός Σύνδεσμος είχε ήδη τοποθετήσει στη Λευκάδα μία αναμνηστική πλάκα από το 1933. Τότε έγινε και μία τελετή προς τιμήν του Λευκάδιου συγγραφέα.
Το Μουσείο του Λευκάδιου Χερν στο Ματσούε της Ιαπωνίας.
Το 2004, τα Ιαπωνικά ταχυδρομεία κυκλοφορούσαν γραμματόσημο για την επέτειο των 100 χρόνων από το θάνατο του Λευκάδιου Χερν. Το γραμματόσημο ανήκει σε σειρά που κυκλοφορεί κάθε χρόνο από το 1992 και είναι αφιερωμένη σε πρόσωπα με μεγάλη συνεισφορά στον πολιτισμό της Ιαπωνίας.
Λευκάδιου Χερν, Εντός του κύκλου των ψυχών, Πρόλογος και μετάφραση Σωτήρη Χαλικιά, εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 1999, σσ. 7-29 (ο πρόλογος).
http://www.sansimera.gr/biographies/131
http://www.rassias.gr/7LF.html
http://www.lafcadio.gr/index.html
http://www.matsue-tourism.or.jp/yakumo/
http://en.wikipedia.org/wiki/Lafcadio_Hearn
http://lafcadiohearn.jp/misc/life.html
http://el.wikipedia.org/wiki/Λευκάδιος_Χερν
http://www.trussel.com/f_hearn.htm#Links
http://www.greece-japan.com/news/publish/article_84.shtml
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου