Εικόνες από την παλιά Θεσσαλονίκη: Η λεωφόρος των "Εξοχών", οι "Πύργοι" της Θεσσαλονίκης
Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού αιώνα άρχισαν να κτίζονται έξω από τα τείχη της Θεσσαλονίκης, στα ανατολικά της πόλης, στην περιοχή των "Εξοχών" (είχε αυτό το όνομα, γιατί εκεί υπήρχαν κήποι και γεωργικές εκτάσεις) μικρότερα ή μεγαλύτερα νεοκλασικά σπίτια, αλλά και εντυπωσιακές βίλλες, οι λεγόμενοι "Πύργοι". Οι ιδιοκτήτες τους ήταν λιγότερο ή περισσότερο ευκατάστατοι, αλλά και πραγματικά πλούσιοι Θεσσαλονικείς -Έλληνες, Εβραίοι, Μουσουλμάνοι, Εξισλαμισμένοι Εβραίοι-Ντονμέδες, διάφοροι Ευρωπαίοι-που ασχολούνταν με μεταπραττικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη, το σημαντικό κέντρο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια.
Ο γνωστός πεζογράφος Ανδρέας Καρκαβίτσας, όταν το 1892 επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη, σημειώνει στο ημερολόγιό του:"...3 του Δεκέμβρη. Επήγα σήμερα στους Πύργους της Καλαμαριάς. Είναι προς τα δεξιά της πόλεως, μια ώρα μακριά, στην ακρογιαλιά. Είναι το καλοκαιρινό αναπαυτήριο όλου του πλουσιόκοσμου της Θεσσαλονίκης. Εκεί λουτρά, εκεί κήποι μεγάλοι, χτίρια με ρυθμό ευρωπαϊκό και ανατολίτικο μαζί, ξενοδοχεία αναπαυτικά, καφενεία αναπαυτικότερα. Τώρα όμως και λουτρά και κήποι και χτίρια και ξενοδοχεία και καφενεία αναπαύονται μέσα στου χειμώνα την κατάκρυα αγκαλιά..." (Βλ. Ανδρέας Καρκαβίτσας, Θεσσαλονίκη. Διήγημα, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη 2004, σ. 39).
Ο γνωστός πεζογράφος Ανδρέας Καρκαβίτσας, όταν το 1892 επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη, σημειώνει στο ημερολόγιό του:"...3 του Δεκέμβρη. Επήγα σήμερα στους Πύργους της Καλαμαριάς. Είναι προς τα δεξιά της πόλεως, μια ώρα μακριά, στην ακρογιαλιά. Είναι το καλοκαιρινό αναπαυτήριο όλου του πλουσιόκοσμου της Θεσσαλονίκης. Εκεί λουτρά, εκεί κήποι μεγάλοι, χτίρια με ρυθμό ευρωπαϊκό και ανατολίτικο μαζί, ξενοδοχεία αναπαυτικά, καφενεία αναπαυτικότερα. Τώρα όμως και λουτρά και κήποι και χτίρια και ξενοδοχεία και καφενεία αναπαύονται μέσα στου χειμώνα την κατάκρυα αγκαλιά..." (Βλ. Ανδρέας Καρκαβίτσας, Θεσσαλονίκη. Διήγημα, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη 2004, σ. 39).
Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς άρχιζαν να κτίζονται σπίτια έξω από τα τείχη της πόλης. Πάντως, το 1668, όταν ο περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή πέρασε από τη Θεσσαλονίκη, δεν αναφέρει ότι βρήκε κατοικίες έξω από τα τείχη. Πιθανόν άρχισαν να κτίζονται μετά το 1867, τη χρονιά που ο Sabri Πασάς γκρέμισε με επίσημη τελετή τα τείχη της παραλίας, αλλά και τα ανατολικά και δυτικά τείχη. Οι πρώτες κατοικίες πρέπει να κτίστηκαν αμέσως έξω από τα τείχη, κάτω από την πλατεία του Συντριβανίου και ως την προέκταση της οδού Τσιμισκή. Τότε πρέπει να χαράχτηκε η λεωφόρος Χαμιντιέ (σημερινή οδός Εθνικής Αμύνης) που πήρε την ονομασία της από το Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίντ Β' (1876-1909).
Η πλατεία του Συντριβανιού. Βρισκόταν στα ανατολικά όρια της παλιάς πόλης, εκεί που έφθαναν τα τείχη. Κάτω από το Συντριβάνι χτίστηκαν οι πρώτες κατοικίες έξω από τα τείχη της Θεσσαλονίκης.
Η λεωφόρος Χαμιντιέ στις αρχές του 20ού αιώνα. Κατέβαινε από την πλατεία του Συντριβανιού και συναντούσε την προέκταση της οδού Τσιμισκή κοντά στο Λευκό Πύργο.
Από τη λεωφόρο Χαμιντιέ περνούσε το τραμ. Διακρίνονται νεοκλασικά σπίτια. Εδώ χτίστηκαν οι πρώτες κατοικίες εύπορων Θεσσαλονικέων έξω από τα τείχη της παλιάς πόλης.
Η αρχή της λεωφόρου "Εξοχών" μπροστά από το Λευκό Πύργο. Η οδός συνέχιζε ανατολικά ως το τέρμα του τραμ, στο "Ντεπό".
Από τη δεκαετία του 1880 η πόλη αρχίζει να επικτείνεται προς τα ανατολικά. Πριν από το 1885, στην ανατολική εκτός των τειχών περιοχή ο αριθμός των κτισμάτων ήταν πολύ περιορισμένος, ενώ υπήρχαν καλλιεργήσιμες εκτάσεις και κήποι που άρχισαν σταδιακά να οικοδοποιούνται. Η περιοχή αναπτύχθηκε με γοργούς ρυθμούς και οικογένειες με υψηλό εισόδημα επέλεγαν να εγκατασταθούν ανατολικά, έξω από τα τείχη και κοντά στη θάλασσα. Τότε δομήθηκε η περιοχή των "Πύργων" ή των "Εξοχών" με κύριο οδικό άξονα τη λεωφόρο των "Πύργων" ή των "Εξοχών" ή των "Παραθαλασσίων Σπιτιών" (τη σημερινή οδό Βασ. Όλγας και τη συνέχειά της προς το κέντρο της πόλης οδό Βασ. Κωνσταντίνου). Βέβαια, στην ευρύτερη περιοχή δε χτίστηκαν μόνο μεγάλα νεοκλασικά σπίτια και εντυπωσιακοί "Πύργοι" από πλούσιους Θεσσαλονικείς. Χτίστηκαν και πιο ταπεινές κατοικίες από λιγότερο εύπορους κατοίκους.
Επιχρωματισμένη καρτ ποστάλ της Θεσσαλονίκης μετά την ένωση της πόλης με την Ελλάδα. Απεικονίζει την οδό Βασ. Κωνσταντίνου που αποτελούσε συνέχεια της Βασ.'Ολγας προς το ιστορικό κέντρο της πόλης. Νεοκλασικά σπίτια στη σειρά...Σήμερα έχουν αντικατασταθεί από πολυκατοικίες. Ελάχιστα διασώζονται.
Επιχρωματισμένη καρτ ποστάλ από τη Θεσσαλονίκη των αρχών του 20ού αιώνα. Απεικονίζει την οδό των "Εξοχών", δηλαδή τη σημερινή Βασ. Όλγας, σημαντικό οδικό άξονα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης που έχει βέβαια αλλάξει τελείως όψη.
Πολλά από τα αρχοντικά, τους λεγόμενους "Πύργους" των Εξοχών χτίστηκαν σε σχέδια γνωστών αρχιτεκτόνων της εποχής, όπως ήταν οι V. Poselli, P. Arrigoni και ο Ξ. Παιονίδης. Η αρχιτεκτονική τους χαρακτηριζόταν από εκλεκτικισμό και συνδύαζε νεοκλασικά, αναγεννησιακά, μπαρόκ και Art Nouveau στοιχεία. Περιβάλλονταν από κήπους με πυκνή βλάστηση, κάποιοι από τους οποίους έφθαναν ως τη θάλασσα.
Από την οδό "Πύργων" ή "Εξοχών" περνούσε το τραμ που κατέληγε στο τέρμα του "Ντεπό".
Βγαίνοντας από την πόλη στην κεντρική λεωφόρο "Παραθαλάσσιων Σπιτιών" ή "Πύργων" το 1906 συναντούσε κανείς στην αρχή μια σειρά από καταστήματα, σπίτια, ξενοδοχεία, εργαστήρια και οικόπεδα που ανήκαν στο Σουλτάνο. Πολλά από τα σπίτια, τα καταστήματα και τα οικόπεδα ήταν παραλιακά. Ανάμεσά τους υπήρχαν και πολλοί λαχανόκηποι και από ένα σημείο και έπειτα ο δρόμος περνούσε ακόμα και μέσα από χωράφια και κατέληγε στην Αποθήκη των Τροχιοδρόμων (Τραμ), στο λεγόμενο "Ντεπό".
Γενική άποψη από ψηλά της οδού των "Εξοχών"
Στη λεωφόρο των "Εξοχών" δίπλα στους "Πύργους" υπήρχαν και ταπεινές ιδιωτικές κατοικίες. Στο βάθος πίσω από το τραμ διακρίνεται ένα ιδιαίτερο κτίριο, γνωστό με το όνομα "Château mon Bonheur" ("Πύργος η Ευτυχία μου") με επάλξεις μεσαιωνικού κάστρου.
Στη συμβολή της λεωφόρου των "Πύργων" με την οδό Αγ. Τριάδας δολοφονήθηκε το Μάρτιο του 1913 ο βασιλιάς Γεώργιος Α'. Στην παλιά φωτογραφία απεικονίζεται ο τόπος της δολοφονίας του ηγεμόνα. Η λεωφόρος των "Πύργων" πήρε αργότερα το όνομα της γυναίκας του, της Βασίλισσας Όλγας.
Η πολυτελής Βίλλα Αλλατίνη. Βρισκόταν στο ανατολικό άκρο των "Εξοχών". Η λεωφόρος των "Πύργων" ή των "Εξοχών" ξεκινούσε σχεδόν από το Λευκό Πύργο και έφθανε ανατολικά ως τη Βίλλα Αλλατίνη.
Η οδός "Πύργων" ή "Εξοχών" στις αρχές του 20ού αιώνα.
Τα περισσότερα κτίρια των "Εξοχών", της οδού Βασ. Όλγας, δε διασώθηκαν. Τις δεκαετίες του 1960 και 1970 ανεγέρθησαν στη θέση τους απρόσωπες πολυκατοικίες. Έχουν "διατηρηθεί" γύρω στα είκοσι, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται σήμερα σε δημόσια χρήση, λίγα παραμένουν ιδιωτικές κατοικίες και ελάχιστα έχουν εγκαταλειφθεί ή παραμένουν ερειπωμένα. Η αντικατάσταση της ιδιωτικής χρήσης από τη στέγαση δημόσιων χρήσεων για πολλούς από τους "Πύργους" των Εξοχών άρχισε ήδη από την περίοδο του Μεσοπολέμου, όταν αρκετοί εύποροι Μουσουλμάνοι και Εβραίοι Θεσσαλονικείς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη. Φυσικά, κατά τη διάρκεια του β' παγκοσμίου πολέμου, οι Εβραίοι ιδιοκτήτες των σπιτιών της περιοχής αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις ιδιοκτησίες τους.
Ένα από τα παλιά κτίρια των Εξοχών που διασώζεται στην οδό Βασ. Όλγας. Είναι το κτίριο του άλλοτε ορφανοτροφείου "Μέλισσα". Σήμερα στεγάζει το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών της Θεσσαλονίκης.
Ένα ακόμα αρχοντικό των Εξοχών της Θεσσαλονίκης. Χτίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα σε σχέδια του γνωστού αρχιτέκτονα Ξ. Παιονίδη. Σήμερα βρίσκεται στη γωνία των οδών Βασιλ. Όλγας και 25ης Μαρτίου και στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη.
Η Βίλλα Μπιάνκα ή Casa Bianca ή Βίλλα Φερναντέζ: ένας από τους πιο εντυπωσιακούς "Πύργους" των άλλοτε Εξοχών της Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται στη συμβολή των οδών Βασ. Όλγας και Θεμιστ. Σοφούλη στην περιοχή "Ντεπό" της Ανατ. Θεσσαλονίκης. Είναι χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής του art deco. Σήμερα ανήκει στο Δήμο Θεσσαλονίκης και λειτουργεί ως εκθεσιακό κέντρο.
Ένα ακόμα εντυπωσιακό κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα που διασώζεται στην οδό Βασ. Όλγας. Είναι η άλλοτε έπαυλη Μοδιάνο στην οποία σήμερα στεγάζεται το Λαογραφικό-Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης.
Η βίλλα του Αχμέντ Καπατζή. Βρισκόταν στο δρόμο των Εξοχών. Εδώ στεγαζόταν το ονομαστό Ε' Γυμνάσιο Αρρένων Θεσσαλονίκης. Σήμερα στεγάζεται το Μορφωτικό Κέντρο της Εθνικής Τράπεζας.
Βλ. Β. Δημητριάδη, Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας 1430-1912, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1983, σσ. 222-228.
http://users.auth.gr/~marrep/LESSONS/ERGASTIRI/NEW_TECHNOLOGY/2.1.htm
http://www.thessaloniki.gr/portal/page/portal/DioikitikesYpiresies/PolitistikesYpiresies/DnsiBibliothikwn/TmimaKentrIstorias/PeripatoiKlironomiassthThessaloniki/6th-Walk.pdf
http://www.auth.gr/univ/units/kbe/index_el.html
http://culture.thessaloniki.gr/gr/streets.asp?page=5
http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/C3.1.2.2.1.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου