Η Χαρά του Παιδιού. Αναγνωστικό της Β Δημοτικού
Το αναγνωστικό Η χαρά του παιδιού της Μυρσίνης Κλεάνθους Παπαδημητρίου ήταν ένα από τα δέκα αναγνωστικά που εγκρίθηκαν το 1934 για τη δεύτερη τάξη του δημοτικού σχολείου. Την εποχή αυτή στην εξουσία βρισκόταν το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη, ένα κόμμα αντίθετο με τη δημοτική γλώσσα και με τον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης που είχε επιχειρήσει να προωθήσει η τελευταία κυβέρνηση του Ελευθ. Βενιζέλου την περίοδο 1928-1932 με Υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος είχε επεκτείνει τη διδασκαλία της δημοτικής και στις έξι τάξεις του δημοτικού.
Έτσι, η γλώσσα του αναγνωστικού είναι η απλή καθαρεύουσα με λόγιους τύπους και αυξήσεις στα ρήματα. Περιέχει, όμως, και λέξεις της δημοτικής και λαϊκές εκφράσεις. Ως προς την ιδεολογία και τις παιδαγωγικές αρχές το βιβλίο ακολουθεί το πνεύμα των εκπαιδευτικών νόμων της κυβέρνησης Τσαλδάρη και της προκήρυξης "περί του τρόπου συντάξεως των αναγνωστικών βιβλίων του δημοτικού σχολείου", σύμφωνα με την οποία ο σκοπός των νέων αναγνωστικών πρέπει να είναι "η καλαισθητική και γλωσσική μόρφωσις των μαθητών, η προαγωγή της θρησκευτικής των διαπλάσεως και η εθνική και η ηθική διαπαιδαγώγησις αυτών".
Το εξώφυλλο του αναγνωστικού H χαρά του παιδιού. Απεικονίζει δύο μικρά παιδιά, ένα αγόρι και ένα κορίτσι, να παίζουν χαρούμενα με τα παιχνίδια τους, κάνοντας κατασκευές. Το αγοράκι έχει κατασκευάσει ένα καράβι και το κοριτσάκι ράβει ρούχα για την κούκλα της.
Παρά το συντηρητικό του χαρακτήρα και τη μάλλον "άχαρη" γλώσσα σε κάποια σημεία, ξεχωρίζω αυτό το αναγνωστικό και μπορώ να πω ότι μου αρέσει κυρίως για δύο λόγους. Ο ένας λόγος έχει ασφαλώς σχέση με την εικονογράφησή του. Το αναγνωστικό εικονογραφήθηκε με υπέροχα ασπρόμαυρα σχέδια του Αλεξανδρινού ζωγράφου και χαράκτη Μάριου Αγγελόπουλου (1911-1995), o oποίος ήταν μαθητής του γνωστού ζωγράφου Περικλή Βυζάντιου. Ο Μ. Αγγελόπουλος έκανε μεγάλη καριέρα ως σκηνογράφος στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ ασχολήθηκε επίσης και με τη λογοτεχνία. Ο άλλος λόγος που διαβάζω με ευχαρίστηση το βιβλίο αυτό είναι οι λυρικές αφηγήσεις και περιγραφές του κυρίως για τη φύση.
Το μινιμαλιστικό σχέδιο ενός καραβιού-ιστιοφόρου είναι η πρώτη εικόνα του βιβλίου, η οποία προτάσσεται στο πρώτο κείμενο που φέρει τον τίτλο Αυγή
Τα παιδιά, όταν ανοίξουν το βιβλίο, βλέπουν την παραπάνω εικόνα και διαβάζουν το παρακάτω απόσπασμα που αφηγείται με μοναδικά λυρικό τρόπο το ξύπνημα της Αυγής και τον ερχομό της ημέρας:
"Άνοιξε τα ματάκια της η Αυγή και εχαμογέλασε.
Εφύσηξε με το στοματάκι της και εσκόρπισε γύρω της την καταχνιά.
Μια ελαφρή πνοή επέρασε τότε επάνω από τη θάλασσα. Εχαιρέτισε τα καράβια και τους εφώναξε:
-Eμπρός! όρθιοι για τα καινούργια τα ταξίδια, ω θαλασσινοί. Η ημέρα φθάνει...".
Το αναγνωστικό Η χαρά του παιδιού περιέχει σύντομες αυτοτελείς αφηγήσεις με θέματα από την καθημερινότητα μιας ομάδας μαθητών του Δημοτικού. Η αυγή, τα συννεφάκια, τα πρωτοβρόχια, η πρώτη ημέρα στο σχολείο, ο εκκλησιασμός, στιγμές και σκηνές από τη σχολική και οικογενειακή ζωή, οι ασχολίες στο χωριό, τα ζώα και ο κύκλος των εποχών είναι κάποια από τα θέματα των αφηγήσεων του βιβλίου. Οι ιστορίες του είναι διδακτικές, καταλήγουν δηλαδή σε κάποιο μήνυμα ή τελειώνουν με ευχάριστη διάθεση. Οι αξίες της φιλομάθειας, της εργατικότητας, της σύνεσης, του σεβασμού, της αγάπης προς την πατρίδα, την οικογένεια και τη θρησκεία προβάλλονται από τα κείμενα του αναγνωστικού. Τα παιδιά διδάσκονται πώς πρέπει να φέρονται ως σωστά ελληνόπουλα. Εκτός από τις αφηγήσεις-ιστορίες, στις σελίδες του βιβλίου συναντάμε δημοτικά τραγούδια και ποιήματα γνωστών ποιητών και λογοτεχνών, όπως ο Γ. Δροσίνης, Ι. Πολέμης, Ζ. Παπαντωνίου, Στ. Σπεράντσας, Άγ. Βλάχος.
Δύο υπέροχα art deco χαρακτικά συνοδεύουν το κείμενο Όλα τα Ελληνόπουλα πηγαίνουν στο σχολείο.
Διαβάζουμε: "...Eσυλλογισθήκατε ποτέ, παιδιά, πόσα Ελληνόπουλα αυτές τις ημέρες ξαναπήγαν στο σχολείο των με την ίδια τη χαρά, όπως και σεις; Να, εγώ κλείω τα μάτια μου και μου φαίνεται ότι τα κοιτώ. Καλοπλυμένα, καλοκτενισμένα, με βουρτσισμένα τα φορέματα των καλά, ξεκινούν κάθε πρωί από το σπιτάκι των..."
"...Tα βλέπω να περπατούν μέσα στο χωριό, ένα, ένα, δυό δυό, τρία ή πολλά μαζί και να πηγαίνουν στο σχολείο. Περπατούν ανάμεσα από δρομάκια, ανάμεσα από χωράφια, δίπλα σε περιβόλια, επάνω από λοφάκια, και αναπνέουν τον πρωινό καθαρόν αέρα που κάμνει κόκκινα τα μάγουλά των. Tα βλέπω μέσα στις μεγάλες πόλεις να προχωρούν προσεκτικά επάνω σε δρόμους γεμάτους με ανθρώπους, λεωφορεία και αυτοκίνητα. Όλα αυτά τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, θέλουν, όπως και σεις, να μάθουν πολλά γράμματα..."
Ένα υπέροχο σχέδιο που απεικονίζει τον Βαγγέλη να έχει αποσπάσει την προσοχή από τα μαθήματά του και να κοιτάζει έξω από το παράθυρο της αίθουσας. Έξω είναι λιακάδα!
"Tα παιδιά αυτή την ώρα κάμνουν δουλειά σιωπηλή. Άλλο γράφει, άλλο διαβάζει, άλλο κάμνει αριθμητική, άλλο ζωγραφίζει. Ο Βαγγέλης δεν έχει σήμερα καθόλου όρεξη για δουλειά! Τα μάτια του είναι στηλωμένα έξω από το παράθυρο και το αυτί του είναι και αυτό τεντωμένο και ακροάζεται. Τον κοιτά ο δάσκαλος και σκέπτεται:
-Ας τον αφήσω. Μόνος του θα ξαναγυρίση στο βιβλίο του...".
Σχέδιο που συνοδεύει την ιστορία με τον τίτλο η γιαγιά μας και η μητέρα μας. Στερεοτυπική εικόνα των δύο γυναικών να πλέκουν και να ράβουν το βράδυ. Η οικογένεια αποτελείται από τέσσερα παιδιά, τη μητέρα και τη γιαγιά. Ο πατέρας έχει πεθάνει και η μητέρα πρέπει να φροντίσει τα παιδιά μόνη της με τη βοήθεια της γιαγιάς.
Σε λίγο αρχίζει ένας χιονοπόλεμος...
"Eπί τέλους φθάνει και ο πατέρας από τη δουλειά. Όλοι μας μαζευόμαστε γύρω του για να του πούμε καλησπέρα. Έπειτα η αδελφή μου του φέρνει τις παντόφλες του για να ξεκουρασθή ο καημένος. Η μητέρα πηγαίνει να ιδή για το φαγί να είναι ζεστό και εγώ του δίνω τη βραδινή εφημερίδα του..."
Καθώς πηγαίνει στο σχολείο συναντάει σπουργιτάκια και τα ταΐζει με ψίχουλα από το ψωμί της.
Η προσευχή του παιδιού.
Η καταιγίδα
Ο αετός
Βλ. Μυρσίνη Κλ. Παπαδημητρίου, Η χαρά του παιδιού. Αναγνωστικό Β τάξης Δημοτικού, 1934, εκδ. της εφημερίδας Το Βήμα (επιμέλεια Λ. Κουζέλη), Αθήνα 2013.
