Αντιπολεμικά ποιήματα του Μπέρτολτ Μπρεχτ και αντιπολεμικοί πίνακες του Πάμπλο Πικάσο

Αντιπολεμική ποίηση από τον Μπέρτολτ Μπρεχτ

   Είναι όλα ποιήματα του Γερμανού θεατρικού συγγραφέα και ποιητή, του μεγάλου κομμουνιστή διανοητή Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898-1956) με θέμα τον πόλεμο και έχουν εμφανώς αντιπολεμικό περιεχόμενο. Πρόκειται για ποιητικά κείμενα-διαμαρτυρίες για τον μιλιταρισμό και τον επεκτατισμό της Γερμανίας κυρίως κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και εκφράζουν, με τη σκληρή γλώσσα της ειρωνείας και του σαρκασμού, την άρνηση του δημιουργού τους να αποδεχθεί για την πατρίδα του τον ηγεμονικό ρόλο που επέλεξε το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα και οι οπαδοί του. Τα θυμήθηκα, όταν τα ξαναδιάβασα από ένα μικρό βιβλιαράκι σε μία από τις οδικές διαδρομές που κάνω συχνά τον τελευταίο καιρό. Η απόδοση-μετάφρασή τους από τα γερμανικά στα νέα ελληνικά έχει γίνει από γνωστούς Έλληνες ποιητές και ανθρώπους των γραμμάτων.

Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα. Δίγλωσση έκδοση. Ανθολόγηση Κώστας Μηλτιάδης. Απόδοση: Νίκος Παπάς, Ρίτα Μπούμη Παπά, Νάντια Βαλαβάνη, Μάριος Πλωρίτης, Οδυσσέας Ελύτης, Πέτρος Μάρκαρης, Μαρία Λουίζα Κωνσταντινίδου, εκδ. Κοροντζής, Αθήνα 2009.

Σας τα παρουσιάζω, λοιπόν, για να μην ξεχνάμε ότι υπήρξαν Γερμανοί που αντιτάχθηκαν στην κυριαρχία της ιδεολογίας του Γ' Ράιχ.

Στρατηγέ, το τάνκ σου είναι δυνατό μηχάνημα

Θερίζει δάση ολόκληρα, κι εκατοντάδες άντρες αφανίζει
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
χρειάζεται οδηγό.

Στρατηγέ, το βομβαρδιστικό σου είναι πολυδύναμο.
Πετάει πιο γρήγορα απ' τον άνεμο, κι απ' τον ελέφαντα σηκώνει
βάρος πιο πολύ
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
Χρειάζεται πιλότο.

Στατηγέ, ο άνθρωπος είναι χρήσιμος πολύ.
Ξέρει να πετάει, ξέρει να σκοτώνει.
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
Ξέρει να σκέφτεται.
(σε απόδοση Μάριου Πλωρίτη)

Π. Πικάσο, Διαλογισμός. 1904. Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Ν. Υόρκη.

Τέσσερις στρατηγοί

Τέσσερις στρατηγοί κινάν και παν
για πόλεμο στο μακρινό Ιράν.
Μα ο πρώτος πόλεμο δεν κάτεχε
ο δεύτερος στις κακουχίες δεν άντεχε
ο τρίτος ήταν υποκείμενο γελοίο
κι ο τέταρτος φοβότανε το κρύο.
Τέσσερις στρατηγοί κινάν και παν
αλλά δεν φτάνουνε ποτέ στο Ιράν.
(σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη)

Ο αδελφός μου ο αεροπόρος

Ήταν αεροπόρος ο αδελφός μου.
Του δώσανε ένα χάρτη κάποια μέρα.
Έκανε τα μπαγκάζια του. Η πορεία
Ήταν σημειωμένη: προς το Νότο.

Ένας κατακτητής ο αδελφός μου.
Ανάγκη έχει ο λαός μας από χώρο
Να κάνουμε δικά μας ξένα εδάφη
Τ' όνειρο το παλιό το χρυσοφόρο.

Κατέκτησε το χώρο ο αδελφός μου
Σ' ορεινούς όγκους της Γκουανταράμα.
Μάκρος έχει ένα μέτρο και ογδόντα
Και βάθος ένα μέτρο και πενήντα.
(σε απόδοση Νίκου Παπά)

Π. Πικάσο, Γκερνίκα ή Γκουέρνικα. 1937. Μουσείο Βασίλισσας Σοφίας. Μαδρίτη. Εμβληματικός αντιπολεμικός πίνακας με θέμα τις φοβερές συνέπειες του πολέμου στον άμαχο πληθυσμό,  που εμπνεύστηκε ο Ισπανός ζωγράφος από το βομβαρδισμό της ομώνυμης με τον πίνακα μικρής βασκικής πόλης από τη γερμανική αεροπορία κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου.

Γερμανικό τραγούδι
(Άννα μην κλαις)

Μιλάνε για καιρούς δοξασμένους, και πάλι
(Άννα μην κλαις)
Θα γυρέψουμε βερεσέ από τον μπακάλη.

Μιλάνε για του έθνους, ξανά, την τιμή
(Άννα μην κλαις)
Στο ντουλάπι δεν έχει ψίχα ψωμί.

Μιλάνε για νίκες που το μέλλον θα φέρει
(Άννα, μην κλαις)
Εμένα όμως δε με βάζουν στο χέρι.

Ο στρατός ξεκινά
(Άννα, μην κλαις)
Σαν γυρίσω ξανά
θ' ακολουθώ άλλες σημαίες.
(σε απόδοση Μάριου Πλωρίτη)

Π. Πικάσο, Γυναίκα που δακρύζει.  1937. Πινακοθήκη Tate Modern. Λονδίνο.

Το επόμενο ποίημα είναι ένα αριστοτεχνικό αφηγηματικό ποιητικό κείμενο που με ειρωνεία παρακολουθεί την πορεία του γερμανικού στρατού από τις πρώτες νίκες ως την ανεπανόρθωτη ήττα του ρωσικού μετώπου, μέσα από την προσωπική ιστορία ενός φαντάρου που στέλνει αντιπροσωπευτικά δώρα στη γυναίκα του από κάθε χώρα όπου ο γερμανικός στρατός πολεμά και προσπαθεί να κατακτήσει. Πρόκειται για το πρώτο ποίημα του Μπρεχτ που δημοσιεύτηκε στα ελληνικά το 1956.

Το δώρο του στρατιώτη στη γυναίκα του
(1939)

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ' την παλιά πρωτεύουσα την Πράγα;
Από την Πράγα της έστειλε ψηλά μποτίνια,
Ένα χαιρετισμό και τα ψηλά μποτίνια
Αυτό της έστειλε δώρο από την Πράγα.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ' τη Βαρσοβία και τις όχθες του Βιστούλα;
Απ' τη Βαρσοβία της έστειλε δώρο μια λινή μπλούζα,
Παράξενη, πολύχρωμη, μια μπλούζα πολωνέζα!
Αυτό της έστειλε δώρο απ' τις όχθες του Βιστούλα.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ' το Όσλο και τη Δανία;
Ένα μικρό γουναρικό για το λαιμό,
Με την ελπίδα πως ο γούνινος γιακάς θα της αρέσει.
Αυτό της έστειλε δώρο απ' τη Δανία και το Όσλο.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Από το Ρότερνταμ το πλούσιο και χορτάτο;
Από το Ρότερνταμ της έστειλε δώρο ένα καπέλο.
Τρέλα της πάει το ολλανδέζικο καπέλο.
Αυτό της έστειλε δώρο από το Ρότερνταμ.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Από το Βέλγιο και τις Βρυξέλες;
Δαντέλες σπάνιες της έστειλε,
Ω, κι αυτή να' χει σπάνιες δαντέλες!
Αυτό της έστειλε δώρο από το Βέλγιο.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ' το Παρίσι "πόλη του Φωτός";
Απ΄το Παρίσι της έστειλε μεταξωτό φουστάνι
Να σκάσει από τη ζήλια η γειτόνισσα.
Αυτό της έστειλε δώρο από το Παρίσι.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Από την Τρίπολη κει κάτω της Λιβύης;
Από την Τρίπολη της έστειλε δώρο μια καδενίτσα
Με φυλακτό στη χάλκινη αλυσιδίτσα.
Αυτό της έστειλε δώρο από την Τρίπολη.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ' την απέραντη γη της Ρωσίας;
Απ' τη Ρωσία της έστειλε ένα μαύρο κρέπι
Για το μνημόσυνό του, κρέπι χήρας-
Αυτό της έστειλε δώρο από την Ρωσία.
(σε απόδοση Ρίτας Μπούμη Παπά)

Π. Πικάσο, Το σπίτι των Charner. 1944-45. Mουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Ν. Υόρκη. To έργο είναι εμπνευσμένο από τη δολοφονία των μελών μίας οικογένειας, τη στιγμή που έτρωγαν  στο τραπέζι του σπιτιού τους,  κατά τη διάρκεια του πολέμου. Θεωρείται έργο με καθαρά αντιπολεμικό περιεχόμενο, αν και δεν είναι γνωστό όπως η Guernica.

Επιτάφια επιγραφή απ' τον πόλεμο του Χίτλερ

Πατέρα, άφησες να με πάρουνε στρατιώτη
Μάνα, εσύ δεν μ' είχες κρύψει
Αδελφέ, μου' δωσες λάθος συμβουλή
Αδελφή, δεν με είχες ξυπνήσει!
(σε απόδοση Νάντιας Βαλαβάνη)


http://www.moma.org/collection/object.php?object_id=78752
http://www.museoreinasofia.es/en/collection/artwork/guernica
http://en.wikipedia.org/wiki/The_Weeping_Woman
http://www.moma.org/collection/browse_results.php?criteria=O%3AAD%3AE%3A4609&page_number=6&template_id=1&sort_order=1