Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου στη ζωγραφική. Κωνσταντίνος Παρθένης

Κ. Παρθένη, Ευαγγελισμός της Θεοτόκου

   Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου είναι από τα πρώτα θρησκευτικά θέματα που εμφανίζονται στη ζωγραφική του Κωνσταντίνου Παρθένη (1878-1967). Ο κορυφαίος Έλληνας καλλιτέχνης, εισηγητής του μοντερνισμού στη νεοελληνική ζωγραφική με μεγάλη επιρροή στα εικαστικά της Ελλάδας, ζωγράφισε αρκετές φορές το θέμα σε παραλλαγές από την εποχή που ήταν ακόμα στο Παρίσι.
   Τοποθετεί την αναγεννησιακή σκηνή του Ευαγγελισμού στην αυλή ενός νησιώτικου σπιτιού (λένε ότι είναι η αυλή της μονής της Ζωοδόχου Πηγής του Πόρου). Η Παναγία υποκλίνεται σε σεβασμό στον Άγγελο και δέχεται ταπεινά την καλή είδηση. Δίπλα της διακρίνουμε ένα βάζο με κρίνο και μία γλάστρα με βασιλικό. Η ατμόσφαιρα είναι ονειρική και ο χώρος φαίνεται εξωπραγματικός. Διαγράφονται αχνές ελεύθερες γραμμές και απαλά γαλαζοπράσινα και ροζ χρώματα δημιουργούν αίσθηση πνευματικότητας και υπερβατικότητας. 

Κ. Παρθένης, Ο Ευαγγελισμός. 1907-1910. Εθνική Πινακοθήκη. Η νεαρή Μαρία και μελλοντική Θεοτόκος περιβάλλεται από ροζ χρώμα  που αποδίδει ποιητική διάσταση στην εικόνα.

Κ. Παρθένης, Ο Ευαγγελισμός. 1910-1911. Εθνική Πινακοθήκη. Μία παραλλαγή της ίδιας σκηνής.

   Ο άγγελος φέρει την ευχάριστη είδηση με τη μουσική μίας λύρας που κρατά.

Κ. Παρθένης, Ο Ευαγγελισμός. 1910-1911. Εθνική Πινακοθήκη. Λεπτομέρεια.

Κ. Παρθένης, Ο Ευαγγελισμός. 1911. Μία ακόμα εκδοχή. Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών.

Βαθυπράσινο μελωδικό όνειρο... Το έργο ανήκει στη συλλογή του Μουσείου της Πόλεως από δωρεά ιδιώτη το 2008. Στην απεικόνιση της  σκηνής είναι εμφανείς οι επιδράσεις του ιμπρεσιονισμού, του συμβολισμού και της βυζαντινής τέχνης.

Κ. Παρθένης, Ο Ευαγγελισμός. 1918-19.  Εθνική Πινακοθήκη. Μία πιο βυζαντινή εικόνα.

K. Παρθένης, Ευαγγελισμός. Συλλογή της Τράπεζας Alpha.

K. Παρθένης, Ευαγγελισμός  ή Ποίηση. 1950.Συλλογή της Εθνικής Τράπεζας. Υποστηρίζεται ότι δεν υπάρχει στον πίνακα ο κρίνος που συμβολίζει τον Ευαγγελισμό. Η επιρροή του κυβισμού είναι εμφανής.


Κ. Παρθένης, Σχέδιο του παραπάνω πίνακα. Εθνική Πινακοθήκη.

Κ. Παρθένης, Ευαγγελισμός. 1950. Ιδιωτική Συλλογή.

http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=247&artwork_id=63869
http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=247&artwork_id=63861
http://www.lifo.gr/team/pinakothiki/46729
http://www.protothema.gr/culture/article/356568/erga-tou-konstadinou-partheni-sto-idruma-v-m-theoharaki/
http://www.eikastikon.gr/kritikesparousiaseis/parthenis_zias.html
http://www.pemptousia.gr/2014/02/konstantinos-parthenis-techni-ke-pnef/
http://athenscitymuseum.blogspot.gr/2011/06/curators-tip.html

Ο Ευαγγελισμός. Η Παναγία στην ποίηση και τη ζωγραφική

Η Παναγία.

 Ένας πίνακας του Προραφαηλίτη ζωγράφου 

George Hitchcock

και ένα ποίημα του Τάκη Βαρβιτσιώτη

   Είναι μία σπάνια απεικόνιση του Ευαγγελισμού της Παναγίας. Ο Αμερικανός ζωγράφος George Hitchcock (1850-1913) απεικονίζει τη νεαρή γυναίκα, ντυμένη με αέρινο φόρεμα και πέπλο, να στέκεται σκεπτική σ' ένα κήπο με κρίνους. Οι κρίνοι, οι οποίοι παραπέμπουν στον Ευαγγελισμό, συμβολίζουν την αθωότητα και αγνότητα της Παρθένου Μαρίας που επιλέχθηκε να γίνει η επι γης μητέρα του Υιού του Θεού. Στην εικόνα δεν υπάρχει η παρουσία του αγγέλου. Προφανώς, η μελλοντική Παναγία μόλις έχει λάβει το θεόσταλτο μήνυμα από τον άγγελο Γαβριήλ.

G. Hitchcock, Ευαγγελισμός. 1892. Ινστιτούτο Τέχνης. Σικάγο. Σαν ένα όνειρο παρουσιάζεται ο Ευαγγελισμός. Η Παναγία σε "ουτοπικό" τόπο, σ' ένα απόκοσμο κήπο με κρίνους.

  Με αφορμή τον πίνακα του Hitchcock με την ονειρική και απόκοσμη ατμόσφαιρα, θυμήθηκα το συγκινητικό ποιητικό έργο ενός σημαντικού ποιητή, του Τάκη Βαρβιτσιώτη (1916-2011). Ο Ταπεινός αίνος προς την Παρθένο Μαρία (1977) είναι μία λυρική προσευχή, μία τρυφερή παράκληση για ένα ουτοπικό κόσμο αγάπης

Τάκης Βαρβιτσιώτης, Ταπεινός αίνος προς την Παρθένο Παναγία
(απόσπασμα)

...

Σε ικετεύουμε Αειπάρθενε πάντα Ελεούσα

Γύρισε πάλι κοντά μας

Είτε από το αρχιπέλαγος μαζί με τις αλκυόνες

Κομίζοντας τα πιο ευρύχωρα όνειρα

Είτε από τη στεριά με χιλιάδες λαμπάδες

Που ταξιδεύουν σαν ολόψυχα περιστέρια.

Άνοιγε Ρόδο αμάραντο

Και περιτύλιξέ με τον ασημένιο χιτώνα Σου

Τη θλιβερή μας γυμνότητα

Φανερώνοντας την επουράνια Κλίμακα

Που θα μας οδηγήσει ως Εσένα

Πάνω από τα βουνά τα ποτάμια την άβυσσο

Στον κόσμο του μέλλοντος δίχως όρια

Δίχως βιγλάτορες και δεσμωτήρια

Όπου η αγάπη εκτείνεται ως το άσμα του κορυδαλλού.

George Hitchcock, Ευλογημένη Μητέρα. 1892. Μουσείο Τέχνης του Κλήβελαντ. Η Παναγία κάθεται στον "ουτοπικό" κήπο κρατώντας στην αγκαλιά της τον Νεογέννητο Χριστό. Στο γρασίδι διακρίνουμε πολύχρωμα αγριολούλουδα. Είναι Άνοιξη!

   Ο Hithcock ήταν Αμερικανός ζωγράφος που συνήθιζε να ζωγραφιζει θρησκευτικά θέματα. Συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι και εγκαταστάθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην Ολλανδία όπου ζωγράφισε πολλά έργα του. 

... Αχτίδα εσύ του ρυακιού

Σύσκιο πασίχαρο κρινάκι

Ζεστό φτερό περιστεριού

Στο πέτρινό μας το σπιτάκι.

Ω Παναγίτσα ηλιόκαλη δική μας

Παρηγοριά μας και καταφυγή μας

George Hitchcock, Η φυγή στην Αίγυπτο. 1892. Smithsonian Mουσείο Αμερικανικής Τέχνης. Συλλογή Renwick. Η Μαρία και ο Ιωσήφ αναζητούν καταφύγιο στην Αίγυπτο.  Ήταν και αυτοί ΄"πρόσφυγες". Η Παναγία που είχε ζητήσει παρηγοριά και καταφύγιο, γίνεται στην παγκόσμια συλλογική συνείδηση η "παρηγοριά" και το "καταφύγιο" των δυστυχισμένων που ονειρεύονται την ουτοπία.

   Στο έργο του Hitchcock διακρίνουμε επιρροές από τον ιμπρεσιονισμό και την ποιητική ατμόσφαιρα και τον συμβολισμό των Προραφαηλιτών ζωγράφων.

Βλ. Τάκης Βαρβιτσιώτης, Τα ποιήματα 1941-2002, Καστανιώτης, Αθήνα 2003.

http://www.artic.edu/aic/collections/artwork/7503

http://www.clevelandart.org/art/1916.1057?collection_search_query=George+Hitchcock&op=search&form_build_id=form-VqcC18hbecR5szkhUuTJamSFb7xOw4QZANudmHKjWyg&form_id=clevelandart_collection_search_form

http://americanart.si.edu/collections/search/artwork/?id=33745

http://www.the-athenaeum.org/art/list.php?m=a&s=tu&aid=431

http://www.clevelandart.org/art/collection/search?artist=George+Hitchcock

Η ελληνική επανάσταση στην ποίηση και τη ζωγραφική. Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη

Μετά την καταστροφή των Ψαρών

  Η καταστροφή της Χίου (1822) και των Ψαρών, καθώς και οι σφαγές και ο διωγμός των κατοίκων των δύο νησιών (1824) από τους Οθωμανούς αποτελούν από τα πιο θλιβερά και οδυνηρά γεγονότα της Ελληνικής επανάστασης λόγω του μεγάλου αριθμού των θυμάτων.

Ευγένιος Ντελακρουά, Η σφαγή της Χίου. 1824. Λούβρο-Παρίσι. Ο πίνακας του Ντελακρουά είχε ιδιαίτερη απήχηση στην κοινή γνώμη της Ευρώπης και ενίσχυσε τον Φιλελληνισμό στο εξωτερικό.

   Μία δραματική σκηνή από τη φυγή των Ψαριανών απεικονίζει ο γνωστός ζωγράφος Νικόλαος Γύζης, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νεοελληνικής ζωγραφικής και ηγετικό μέλος της Σχολής του Μονάχου (της ομάδας εκείνης των Ελλήνων ζωγράφων που είχαν συνεχίσει τις σπουδές τους στην Ακαδημία Τέχνης της Βαυαρικής πρωτεύουσας).

  

Νικόλαος Γύζης, Μετά την καταστροφή των Ψαρών. 1825. Εθνική Πινακοθήκη. Όσοι κάτοικοι κατάφεραν να μπουν  στα καράβια και τις βάρκες έγιναν πρόσφυγες και κατέφυγαν σ' άλλα νησιά. Στο νησί είχε καταφύγει και ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων από τη Χίο.

Ν. Γύζης, Το σκλαβοπάζαρο. 1873-75. Εθνική Πινακοθήκη. Πολλές γυναίκες και παιδιά από τη Χίο και τα Ψαρά αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα.

   Ο Διονύσιος Σολωμός με αφορμή το ιστορικό γεγονός της καταστροφής των Ψαρών από τους Οθωμανούς (Ιούνιος του 1824) γράφει το 1825 ένα πραγματικά λιτό και απέριττο επίγραμμα που αναφέρεται στην καταστροφή των Ψαρών και στη Δόξα που περιμένει τους αγωνιστές του νησιού. Το ποιητικό υποκείμενο εστιάζει στο τοπίο, στην ερημιά και την εγκατάλειψη. Η Δόξα παρουσιάζεται προσωποποιημένη ως μία κοπέλα που μελετά τα παλικάρια-αγωνιστές. Η Δόξα θα είναι η αμοιβή των αγωνιστών που θυσίασαν τη ζωή τους για την πατρίδα.

Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη Περπατώντας η Δόξα μονάχη Μελετά τα λαμπρά παλικάρια Και στην κόμη στεφάνι φορεί Γεναμένο από λίγα χορτάρια Που είχαν μείνει στην έρημη γη. Ν. Γύζης, Η Δόξα περπατά μόνη στην "ολόμαυρη" ερημωμένη γη.Εθνική Πινακοθήκη. Ν. Γύζης, Η Δόξα περπατά στην "ολόμαυρη" ερημωμένη γη και σημειώνει τα ονόματα των παλικαριών για να μείνουν ανεξίτηλα στην ιστορία.  Εθνική Πινακοθήκη. http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL105/229/1687,5390/

http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=247&artwork_id=61202
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97_%CE%A3%CF%86%CE%B1%CE%B3%CE%AE_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%A7%CE%AF%CE%BF%CF%85_(%CF%80%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CE%B1%CF%82)

Η ελληνική επανάσταση στη ζωγραφική και την ποίηση. Πρόσφυγες από την Πάργα. .

Πρόσφυγες από την Πάργα

    Παραμονή της εθνικής επετείου σήμερα και καθώς η χώρα συνεχίζει να δέχεται κύματα προσφύγων από τα μικρασιατικά παράλια, θυμήθηκα ένα πίνακα του Ιταλού ζωγράφου Francesco Hayez (1791-1882), ηγετικής μορφής του ιταλικού ρομαντισμού. Ονομάζεται "οι πρόσφυγες της Πάργας" και απεικονίζει μία δραματική σκηνή από την ιστορία της προεπαναστατικής περιόδου. Λίγα χρόνια πριν την επίσημη έναρξη της ελληνικής επανάστασης του 1821, τον Απρίλιο του 1819 περίπου 4000 Παργινοί μαζί και Σουλιώτες που είχαν βρει καταφύγιο στην Πάργα μετά την κατάληψη του Σουλίου από τον Αλή Πασά, ανάγκαστηκαν να γίνουν πρόσφυγες στα νησιά του Ιονίου και να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους.

Francesco Hayez, Πρόσφυγες από την Πάργα. 1831. Πινακοθήκη Civica. Brescia. Ο Hayez εμπνεύστηκε από το ποίημα "Ι Profughi di Parga"(Οι Πρόσφυγες της Πάργας) (1820) του Ιταλού Giovanni Berchet, στο οποίο περιγράφεται το δράμα των κατοίκων της Πάργας που επέλεξαν το δρόμο της Προσφυγιάς για να αποφύγουν τις αγριότητες των Τούρκων και των Τουρκαλβανών του Αλή Πασά.  

 Η Πάργα, παραλιακή πόλη της Ηπείρου με αναπτυγμένη τη ναυτιλία, από τις αρχές του 15ου αιώνα βρισκόταν κάτω από την ηγεμονία των Ενετών, αλλά μετά την κατάλυση της ενετικής πολιτείας  από τον Ναπολέοντα, πέρασε στην κατοχή των Γάλλων μαζί με τα νησιά του Ιονίου. Το 1814 παραδόθηκε στους Άγγλους, οι οποίοι την κράτησαν για λίγα χρόνια και στη συνέχεια την παραχώρησαν-την πούλησαν- στους Τούρκους.Για την παράδοση της Πάργας στους Τούρκους κατηγορήθηκε ο Άγγλος αρμοστή των Ιονίων Νήσων Μαίτλαντ. Οι κάτοικοι της Πάργας, επειδή είχαν βοηθήσει τους Σουλιώτες, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να περάσουν απέναντι στα Επτάνησα, για να γλιτώσουν από το εκδικητικό μένος του Αλή Πασά, ο οποίος προσπάθησε πολλές φορές μάταια να καταλάβει το κάστρο της.  

Χαρακτικό του 19ου αιώνα που απεικονίζει την Πάργα με το κάστρο της.

    Οι Παργινοί εγκατέλειψαν την πόλη τους, παίρνοντας μαζί τα ιερά κειμήλια και τις εικόνες των εκκλησιών. Λίγο πριν από την επίσημη παράδοση της πόλης από τους Άγγλους στους Τούρκους, που έγινε στα τέλη του Απριλίου του 1819, ανέσκαψαν τους οικογενειακούς τάφους τους, συγκέντρωσαν τα λείψανα των προγόνων τους στην πλατεία της αγοράς όπου τα έκαψαν, για να τα γλιτώσουν από τη βεβήλωση.

   Ο Διονύσιος Τσόκος (1820-1862), από τους πρώτους σημαντικούς ζωγράφους της μετεπαναστατικής Ελλάδας, απεικονίζει μία σκηνή με θέμα τη φυγή από την Πάργα. 

Διονύσιος Τσόκος, Η φυγή από την Πάργα. Μετά από το 1847. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα. Στη βάρκα με το πανί βλέπουμε στριμωγμένους πρόσφυγες από την Πάργα, γυναίκες με παιδιά, άνδρες νέους και πιο ηλικιωμένους, καθώς και έναν κληρικό.

   Η παράδοση της Πάργας στους Τούρκους και η φυγή των Παργινών εντυπώθηκε στη λαϊκή συλλογική συνείδηση, όπως φαίνεται από το παρακάτω δημοτικό ιστορικό τραγούδι (ιστορικά ονομάζονται τα δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα).

Της Πάργας

Τρία πουλιά απ' την Πρέβεζα διαβήκανε στην Πάργα. Το 'να κοιτάει την ξενιτιά, τ' άλλο τον Aϊ-Γιαννάκη, το τρίτο το κατάμαυρο μοιριολογάει και λέει: «Πάργα, Τουρκιά σε πλάκωσε, Τουρκιά σε τριγυρίζει. Δεν έρχεται για πόλεμο, με προδοσιά σε παίρνει. Βεζίρης δε σ' ενίκησε με τα πολλά τ' ασκέρια. Έφευγαν Τούρκοι σα λαγοί το παργινό τουφέκι, κι οι Λιάπηδες* δεν ήθελαν να 'ρτουν να πολεμήσουν. Είχες λεβέντες σα θεριά, γυναίκες αντρειωμένες, πότρωγαν* βόλια για ψωμί, μπαρούτι για προσφάγι. Τ' άσπρα* πουλήσαν το Χριστό, τ' άσπρα πουλούν και σένα. Πάρτε, μανάδες, τα παιδιά, παπάδες, τους Αγίους. Άστε, λεβέντες, τ' άρματα κι αφήστε το τουφέκι, σκάψτε πλατιά, σκάψτε βαθιά όλα σας τα κιβούρια, και τ' αντρειωμένα κόκαλα ξεθάψτε του γονιού σας. Τούρκους δεν επροσκύνησαν, Τούρκοι μην τα πατήσουν». Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού

Διονύσιος Τσόκος, Η φυγή από την Πάτρα. Μετά από το 1847. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα. Ο ίδιος πίνακας σε παραλλαγή. Η φυγή με βάρκα από την Πάτρα.

Ο Ανδρέας Κάλβος αφιερώνει μία από τις ωδές του στην Πάργα
.
Οι τελευταίες στροφές από την εβδόμη ωδή "Εις την Πάργαν" του Ανδρέα Κάλβου

...

ιδ'

Σεῖς μόνοι ὁποὺ ἐκλαδεύατε

τὴν Παργινὴν ἐλαίαν,

σεῖς ἀπότον ἀθάνατον

λόγον μόνον ἐτράφητε,

ἐσεῖς ὦ ἀνδρεῖοι.

ιε'

Τὰ συνήθη χωράφια

ἀφίνοντες ἐφύγατε

τὸν ζυγόν, προτιμῶντες

τὴν πικρὰν ξενιτείαν

καὶ τὴν πενίαν.

ιστ' 

Πλήν, τῆς ἐπιστροφῆς

ἐχάραξεν ἡ ἡμέρα.

Πάντοτε οἱ ἐπουράνιοι

μεγαλόθυμον γένος

ὑπερασπίζουν. 

ιζ´.

Ἐκεῖ ὁποὺ ἐκαύσατε,

(ἑλληνικὴ φροντίδα!)

τῶν προγόνων τὰ λείψανα,

πάλιν ἡ πρόνοοι χεῖρες

ἐκεῖ σᾶς φέρνουν. 

 Σύγχρονη φωτογραφία με βάρκα πλήρης προσφύγων στα ελληνικά νησιά. Η εικόνα θυμίζει τους παραπάνω πίνακες του 19ου αιώνα.

Βλ.  http://www.tovima.gr/society/article/?aid=749616

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/andreas_kalbos_wdai.htm
http://www.wga.hu/html_m/h/hayez/2hayez.html
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C113/351/2365,8988/index01_02.html
http://www.wikiart.org/en/francesco-hayez/the-refugees-of-parga-1831
http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?artist_id=4318
http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=1&artwork_id=64519

Ποιήματα του W.H. Auden για τους πρόσφυγες και τον ρατσισμό. Προσφυγικό μπλουζ και Κοίτα ξένε

  Συνεχίζω με ποιήματα για τους πρόσφυγες και τον ρατσισμό. Το Προσφυγικό Μπλουζ είναι ένα υπέροχο ερωτικό ποίημα του Αγγλοαμερικανού ποιητή W.H.Auden (Γουίστον Χιου Άντεν), που μιλά για την "άτυχη" αγάπη δύο φυγάδων-προσφύγων που προσπαθούν να γλυτώσουν από το ναζιστικό καθεστώς. 

 W. H. Auden (1907-1973). To 1939 έφυγε από το Λονδίνο για τις ΗΠΑ για να αποφύγει τον πόλεμο. Το Προσφυγικό Μπλουζ είναι γραμμένο το 1939. Θεωρείται ένα από τα πιο αγαπημένα ποιήματα σε αγγλική γλώσσα.

Πανόραμα Αγγλικής Ποίησης-A Panorama of English Poetry, επιμέλεια-μετάφραση του Πάνου Καραγιώργου, εκδ. Τυποθήτω-Gutenberg (Δάρδανος), Αθήνα 2002. Δίγλωση έκδοση. Στο βιβλίο αυτό ανθολογούνται γνωστά ποιήματα της αγγλικής λογοτεχνίας σε μετάφραση γνωστών Ελλήνων ποιητών. Το ποίημα του Ώντεν Προσφυγικό Μπλουζ ανθολογείται σε μετάφραση του ποιητή Κλείτου Κύρου. Βλ. http://www.dardanosnet.gr/book_details.php?id=1164

Edvard Munch, Ερωτευμένοι του δρόμου. 1900. Ιδιωτική Συλλογή.

  Ουίσταν Χιου Ώντεν (W.H. Auden), ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΜΠΛΟΥΖ

Πες πως η πόλη αυτή έχει δέκα εκατομμύρια ψυχές
άλλοι ζούνε σε μέγαρα, άλλοι σε τρύπες μικρές
κ όμως δεν έχει θέση για μας, αγάπη μου, δεν έχει θέση για εμάς.

Είχαμε κάποτε μια πατρίδα και μας φαίνονταν όλα καλά,
ψάξε μέσα στον Άτλαντα και θα την εβρείς κειδά
τώρα να πάμε εκεί δεν μπορούμε, αγάπη μου, να πάμε εκεί δεν μπορούμε.

Στο κοιμητήρι του χωριού ένα σμιλάγκι μεγαλώνει
κάθε άνοιξη απ' την αρχή μες στο άνθος φουντώνει
τα παλιά διαβατήρια δεν μπορούν να το κάνουν, αγάπη μου, δεν μπορούν να το κάνουν.

Ο πρόξενος είπε χτυπώντας το γραφείο του εμπρός
"Αν δεν έχεις το διαβατήριο, τυπικά θεωρείσαι νεκρός"
όμως να που ακόμα ζούμε, αγάπη μου, να που ακόμα ζούμε.

Πήγα σε μια επιτροπή, έκαστα να ξαποστάσω
με παρακάλεσαν ευγενικά του χρόνου να ξαναπεράσω
όμως σήμερα πού θα πάμε, αγάπη μου, σήμερα πού θα πάμε;

Ήρθα σε μια συγκέντρωση' σηκώθηκε ο ομιλητής να πει
"Αν τους αφήσουμε να μπουν, θε να μας κλέψουν το ψωμί"
Μιλούσε για σένα και για μένα, αγάπη μου, για σένα και για μένα.

Σαν ν' άκουσα μπουμπουνητά στα ουράνια να κατρακυλούν
ήταν ο Χίτλερ στην Ευρώπη, που έλεγε "Πρέπει να εξοντωθούν"
Α, μας είχε στο νου του, αγάπη μου, μας είχε στο νου του.

Είδα μια σκυλίτσα που φορούσε μια ζακέτα κουμπωμένη,
είδα μια πόρτα ολάνοιχτη και μια γάτα να μπαίνει:
όμως δεν ήταν Γερμανοεβραίοι, αγάπη μου, δεν ήταν Γερμανοεβραίοι.

Τράβηξα στο λιμάνι, στο μόλο στάθηκα μπροστά,
είδα τα ψάρια να τρέχουν στο νερό, δε ζούνε στη σκλαβιά:
μόλις τρία μέτρα μακριά μου, αγάπη μου, τρία μέτρα μακριά μου.

Περπάτησα σ' ένα δάσος, είδα στα δένδρα τα πουλιά'
δεν είχανε πολιτικούς και κελαηδούσαν χαρωπά:
δεν ήταν άνθρωποι σαν και μας, αγάπη μου, δεν ήταν σαν και μας.

Στον ύπνο μου ονειρεύτηκα χιλιώροφα κτίρια
με χίλιες πόρτες και χίλια παραθύρια
ούτε ένα δεν ήταν δικό μας, αγάπη μου, δεν ήταν δικό μας.

Στάθηκα μες στο χιόνι που 'πεφτε σε μια ανοιχτή πεδιάδα
δέκα χιλιάδες στρατιώτες βάδιζαν στην αράδα:
Ψάχναν για μας τους δυο, αγάπη μου, ψάχναν για μας τους δυο.

                          μτφρ. Κλείτος Κύρου

P. Picasso, Οι Ερωτευμένοι, 1923. Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης. Ουάσιγκτον .

Γ. Χ. Ώντεν, Το πένθιμο μπλουζ, μεταφρ. Ερρίκος Σοφράς, εκδ. Κίχλη 2015. Δώδεκα ποιήματα του Αγγλοαμερικανού ποιητή Ώντεν ανθολογούνται στο βιβλίο αυτό με υπέροχη απόδοση από τον Ερρίκο Σοφρά. Τα οκτώ ποιήματα προέρχονται από τη συλλογή "Μια άλλη φορά" ("Another Time") που ο Ώντεν εξέδωσε στις ΗΠΑ το 1940, λίγους μήνες μετά την εγκατάστασή του εκεί. Το προσφυγικό μπλουζ ανήκει σ' αυτή τη συλλογή. Βλ. http://www.poiein.gr/archives/32446/index.html και http://www.politeianet.gr/books/9786185004354-auden-wystan-hugh-wh-auden-kichli-penthimo-mplouz-251102

Το ίδιο ποίημα του Ώντεν, 
σε μετάφραση του Ερρίκου Σοφρά.

 Προσφυγικό Μπλουζ 

Έστω πως η πόλη αυτή έχει δέκα εκατομμύρια ψυχές,

Κάποιοι ζουν σε μέγαρα, κάποιοι σε καταπακτές:

Μα δεν υπάρχει τόπος για μας, αγάπη, 

μα δεν υπάρχει τόπος για μας.

   Κάποτε είχαμε πατρίδα και τη νομίζαμε μοναδική,

Μες το χάρτη όποιος κοιτάξει κάπου θα τη βρει:

Δεν μπορούμε να πάμε τώρα εκεί, αγάπη, 

δεν μπορούμε να πάμε εκεί τώρα.

Στο κοιμητήρι του χωριού ο γέρο ίταμος φυτρώνει,

Κάθε που μπαίνει η άνοιξη ανθεί και ξανανιώνει: 

Τα παλιά διαβατήρια όμως όχι, αγάπη, τα παλιά διαβατήρια όμως όχι.

Είπε ο πρόξενος κτυπώντας το τραπέζι νευρικός:

"Αν δεν έχεις διαβατήριο, είσαι τυπικά νεκρός":

Αλλά εμείς είμαστε ακόμα ζωντανοί, αγάπη, εμείς είμαστε ακόμα ζωντανοί.

Πήγα σε μία επιτροπή, μου προσφέραν να καθίσω

Ευγενικά μου ζήτησαν του χρόνου να ξαναγυρίσω:

Μα που να πάμε σήμερα, αγάπη, που να πάμε σήμερα; 

Σε μία δημόσια συγκέντρωση πρόσεξα τον ομιλητή:

"Αν τους αφήσουμε να μπουν, θα μας κλέψουν το ψωμί"

Για σένα και για μένα μιλούσε, αγάπη, για σένα και για μένα μιλούσε.

Λες και άκουσα το αστροπελέκι στα ύψη να βρυχιέται

Πάνω απ'από την Ευρώπη ο Χίτλερ, "Να πεθάνουν", καταριέται

Εμάς είχε στο νου, αγάπη, εμάς είχε στο νου.

Είδα ένα κανίς, φόραε ζακέτα με καρφίτσα κουμπωμένη

Είδα την πόρτα ανοιχτή και μια γάτα να μπαίνει

Μα δεν ήσαν Γερμανοεβραίοι, αγάπη, δεν ήσαν Γερμανεβραίοι.

Τράβηξα για το λιμάνι, στάθηκα στην προκυμαία,

Είδα τα ψάρια να κολυμπούν, ήσαν σαν πάντα ελεύθερα:

Μόνο τρία μέτρα μακριά μου, αγάπη, μόνο τρία μέτρα μακριά μου.

Περπάτησα στο δάσος, είδα στα δέντρα τα πουλιά

Πολιτικούς δεν είχανε και κελαηδούσανε γλυκά:

Δεν ήταν ανθρώπινη φυλή, αγάπη, δεν ήταν ανθρώπινη φυλή.

Στ'όνειρό μου είδα ένα κτίριο με χίλιους ορόφους,

Με πόρτες και παράθυρα για χιλιάδες ανθρώπους

απ'όλα αυτά δικό μας, αγάπη, τίποτα απ'όλα αυτά δικό μας.

Στάθηκα σε μια πεδιάδα και γύρω έπεφτε χιόνι

Έναν ολόκληρο στρατό έβλεπα να ζυγώνει:

Εμάς τους δυο ψάχναν, αγάπη, εμάς τους δυο.  

Edvard Munch, Προς το δάσος ΙΙ. Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης της Βικτώρια. Μελβούρνη.

P. Picasso, Aγκαλιά. 1900. Μουσείο Τέχνης Πούσκιν. Μόσχα.

Ένα ακόμα υπέροχο ποίημα του Ώντεν, γιατί όλοι τελικά είμαστε "ξένοι" και μόνοι.

W. H. Auden, Κοίτα ξένε

Κοίτα ξένε, τούτο το νησί τώρα
που το φως, καθώς αναπηδάει, αποκαλύπτει για δική σου χαρά,
στάσου ακίνητος
και σιωπηλός,
έτσι που να μπορεί στις διώρυγες τ΄ αυτιού σου
ν΄ αργοκυλάει ωσάν ποτάμι
το λικνιστό τραγούδι της θάλασσας.
Στάσου εδώ στου χωραφιού την άκρη
εκεί που τ' άσπρα βράχια βουτάνε στον αφρό και οι ψηλές προεξοχές τους
αντιστέκονται στην αντριά 
και στο χτύπο της παλίρροιας,
και τα χαλίκια κυνηγάνε τη ρούφνα 
κι ο γλαρός κάθεται για μια στιγμή στις απόκρημνες πλαγιές τους .
Πέρα πολύ, σαν σπόροι που πλένε, τα καράβια
ξεκινούν το καθένα με τη δική του ρότα για βιαστικές ιδιόθελες αποστολές
κι ό,τι μπορεί το μάτι να συλλάβει
μπορεί στ' αλήθεια να εισχωρήσει
και να κινηθεί μέσα στη μνήμη καθώς τούτα τα γνέφια τώρα,
που διαβαίνουν στον καθρέφτη του λιμανιού
κι όλο το καλοκαίρι αργοπλανιώνται στο νερό .
Μετάφραση : Μαρή Ασπιώτη

Edvard Munch, Δύο ανθρώπινες υπάρξεις. Μοναχικοί. 1899. Συλλογή Gundersen.

Edvard Munch, Μελαγχολία ΙΙI, 1902. MOMA (Mουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Ν.Υόρκη).

http://www.lifo.gr/articles/book_articles/79309

http://www.wikiart.org/en/pablo-picasso/lovers-of-the-street-1900

http://www.nga.gov/content/ngaweb/Collection/art-object-page.46667.html

http://www.moma.org/collection/works/85979

http://celinathens.blogspot.gr/2010/08/refugee-blues.html
http://www.dardanosnet.gr/book_details.php?id=1164
http://www.ngv.vic.gov.au/explore/collection/work/25016/
http://www.wikiart.org/en/pablo-picasso/embrace-1900
http://gundersencollection.com/index.php/gundersen-collection-munch-articles/42-munch-two-human-beings-the-lonely-ones
Ευχαριστώ τη Rosa Mund που μου πρότεινε το ποίημα του Ώντεν.