Μεγάλη Τρίτη. Το τροπάριο της Κασσιανής και πίνακες ζωγραφικής με θέμα τη Μετανοούσα Μαρία Μαγδαληνή

Το τροπάριο της Κασσιανής

  Μεγάλη Τρίτη σήμερα! Έχει αρχίσει η Μεγάλη Εβδομάδα για ακόμη μια φορά. Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης ψάλλεται στις εκκλησίες ο όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης. Πρόκειται για μία από τις μελωδικότερες ακολουθίες της εκκλησίας μας. Το τελευταίο τροπάριο της ακολουθίας είναι το γνωστό τροπάριο της λόγιας ποιήτριας του Βυζαντίου Κασσιανής, ένας από τα πιο λυρικά άσματα της εκκλησιαστικής ποίησης. Το ποιητικό υποκείμενο ταυτίζεται με μία μετανοούσα αμαρτωλή γυναίκα που απευθύνεται προς τον Κύριο και ζητά συγχώρεση. Η Κασσιανή εμπνεύστηκε το ιδιόμελο αυτό τροπάριο από τα λόγια των Ευαγγελιστών, που δεν αναφέρονται στη Μαρία τη Μαγδαληνή, όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, τη μοιχαλίδα, που ο Χριστός έσωσε από λιθοβολισμό του  πλήθους  για το ηθικό της παράπτωμα, με τη γνωστή φράση: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ’ αυτήν».  Η αμαρτωλή γυναίκα αισθάνθηκε την ανάγκη να εκφράσει στον Χριστό την ευγνωμοσύνη της και να ζητήσει συγχώρεση και έλεος για τα παραπτώματά της. Για αυτό, πηγαίνει με μύρα στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου του λεπρού όπου βρισκόταν ο Χριστός και εκεί ζητά εξιλέωση και εκδηλώνει τη μετάνοιά της, πλένοντας τα πόδια του Ιησού με μύρα και σκουπίζοντάς τα με τα ξέπλεκα μαλλιά της.
   Η αμαρτωλή γυναίκα εσφαλμένα απεικονίζεται από τους περισσότερους ζωγράφους ως Μαρία Μαγδαληνή Μετανοούσα. Ωστόσο, δεν υπάρχει κάποια αναφορά στους Ευαγγελιστές που να οδηγεί στην ταύτιση με την Μαρία Μαγδαληνή.  Τρεις από τους τέσσερις Ευαγγελιστές, ο Λουκάς, ο Ματθαίος και ο Μάρκος αναφέρουν στα ευαγγέλιά τους το περιστατικό, αλλά αφήνουν τη γυναίκα ανώνυμη. Δηλαδή, δεν την ταυτίζουν με τη Μαρία Μαγδαληνή.
   Επιλέγω κάποιες από τις απεικονίσεις της Αμαρτωλής Μαγδαληνής για να πλαισιώσω τους υπέροχους στίχους της Κασσιανής. Είναι πίνακες-πορτρέτα της μετανοούσας αμαρτωλής γυναίκας από τέσσερις σημαντικούς καλλιτέχνες, τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τον Carravagio, τον  Georges De La Tour και τον William Adolphe Bougeureau, που εκφράζουν με δύναμη και λυρισμό τη συναισθηματική ένταση...

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο επονομαζόμενος El Greco, H Μαρία Μαγδαληνή Μετανοούσα. Λεπτομέρεια. 1585-1590. Cau Ferrat Μουσείο. O Θεοτοκόπουλος έχει απεικονίσει σε διάφορες παραλλαγές τη μορφή της αμαρτωλής Μαρίας Μαγδαληνής (Βλ. τις απεικονίσεις στο https://annagelopoulou.blogspot.gr/2014/04/el-greco.html).

Caravaggio, H Μετανοούσα. 1594-1595. Doria Pamphilij Πινακοθήκη. Ρώμη.

Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,

τὴν σὴν αἰσθομένη θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,

ὀδυρομένη, μύρα σοι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει.

Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,

ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος ἔρως τῆς ἁμαρτίας.

Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων,

ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ·

κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας,

ὁ κλίνας τοὺς οὐρανοὺς τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει.

εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.

Καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας,

ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις·

ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν,

κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη.

Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους

τίς ἐξιχνιάσει, ψυχοσῶστα Σωτήρ μου;

Μή με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος.

Georges De La Tour, H Μετανοούσα Μαρία Μαγδαληνή. Γύρω στα 1640. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Νέα Υόρκη.

Σε μεταγραφή στη νεοελληνική από τον Φώτη Κόντογλου

Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,

σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα

και σε άλειψε με μυρουδικά πριν από τον ενταφιασμό σου

κι έλεγε οδυρόμενη: Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη

και δίχως φεγγάρι, η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.

Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,

σύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.

Λύγισε στ' αναστενάγματα της καρδιάς μου,

Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,

και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου·

αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό,

τ' άκουσε να περπατάνε, από το φόβο της κρύφτηκε

Των αμαρτιών μου τα πλήθη και των κριμάτων σου την άβυσσο,

ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση, ψυχοσώστη Σωτήρα μου;

Μην καταφρονέσης τη δούλη σου, εσύ που έχεις τ' αμέτρητο έλεος.

William Adolphe Bouguereau (1825-1905), Η Μετανοούσα. 1876. Laing Πινακοθήκη Τέχνης.

The

http://www.saint.gr/5/texts.aspx

https://www.metmuseum.org/art/collection/search/436839

https://en.wikipedia.org/wiki/Penitent_Magdalene_(Caravaggio)

https://artuk.org/discover/artworks/the-penitent-37117

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:El_Greco-_Penitent_Magdalene.JPG