Στην εκκλησία. Ποιήματα και πίνακες ζωγραφικής

Ποιήματα και πίνακες ζωγραφικής για την εκκλησία και την προσευχή. Κωνσταντίνος Καβάφης, Άγγελος Βλάχος, Γεώργιος Δροσίνης, Γιάννης Ρίτσος, Απόστολος και Λουκάς Γεραλής

     Σκέφτομαι ότι για ακόμη μια χρονιά αρχίζει η Μεγάλη Εβδομάδα. Για κάποιους είναι εποχή για εκκλησία και προσευχή, εποχή για περισυλλογή και ενδοσκόπηση. Θυμήθηκα το ποίημα του Καβάφη, Στην εκκλησία. Ένα από τα λίγα "Βυζαντινά" ποιήματα του. Η εκκλησία γίνεται το σκηνικό για την παράσταση μίας τελετουργίας που για το ποιητικό υποκείμενο συνδέεται συνειρμικά με τον "ένδοξο Βυζαντινισμό"... 

Κ. Καβάφης,  Στην εκκλησία

Την εκκλησίαν αγαπώ — τα εξαπτέρυγά της,
τ’ ασήμια των σκευών, τα κηροπήγιά της,
τα φώτα, τες εικόνες της, τον άμβωνά της.

Εκεί σαν μπω, μες σ’ εκκλησία των Γραικών·
με των θυμιαμάτων της τες ευωδίες,
μες τες λειτουργικές φωνές και συμφωνίες,
τες μεγαλοπρεπείς των ιερέων παρουσίες
και κάθε των κινήσεως τον σοβαρό ρυθμό —
λαμπρότατοι μες στων αμφίων τον στολισμό —
ο νους μου πηαίνει σε τιμές μεγάλες της φυλής μας,
στον ένδοξό μας Βυζαντινισμό.

   Οι αδελφοί Λουκάς και Απόστολος Γεραλής  (1875-1958 και 1886-1983), ζωγράφοι με καταγωγή από τη Μυτιλήνη, απεικονίζουν σκηνές από τη θρησκευτική ζωή των απλών, καθημερινών ανθρώπων. Συγκινητικές εικόνες προσευχής μπροστά στα εικονίσματα σε σεμνές φτωχικές εκκλησιές. Τα έργα τους συνεχίζουν τον Ακαδημαϊσμό και τα ηθογραφικά θέματα των ζωγράφων της Σχολής του Μονάχου.
   Οι εικόνες από τις εκκλησίες των αδελφών Γεραλή δε θυμίζουν το λαμπρό Βυζαντινισμό του Καβάφη. 

Λουκάς Γεραλής (1875-1958), Στην εκκλησία. Μία μαυροφορεμένη γυναίκα μαζί μ' ένα κοριτσάκι στέκονται μπροστά στην εικόνα.

...Και ένα τρυφερό ποίημα του Γεωργίου Δροσίνη που περιγράφει λυρικά το "ρημαγμένο" παρεκκλήσι την εποχή της Άνοιξης, ένα Απριλιάτικο σούρουπο. 

Γεώργιος Δροσίνης, Ἑσπερινός

Στὸ ρημαγμένο παρακκλήσι
τῆς Ἄνοιξης τὸ θεῖο κοντύλι
εἰκόνες ἔχει ζωγραφίσει
μὲ τ᾿ ἀγριολούλουδα τ᾿ Ἀπρίλη.

Ὁ ἥλιος, γέρνοντας στὴ δύση,
μπροστὰ στοῦ ἱεροῦ τὴν πύλη
μπαίνει δειλὰ νὰ προσκυνήσῃ
κι ἀνάφτει ὑπέρλαμπρο καντήλι.

Σκορπάει γλυκειὰ μοσκοβολιὰ
δάφνη στὸν τοῖχο ριζωμένη -
θυμίαμα ποὺ καίει ἡ Πίστις -

καὶ μία χελιδονοφωλιά,
ψηλὰ στὸ νάρθηκα χτισμένη,
ψάλλει τὸ Δόξα ἐν Ὑψίστοις..

Αποστολος Γεραλής (1886-1983), Προσευχή. Σε φτωχικό εκκλησάκι προσεύχονται. Το κοριτσάκι είναι ξυπόλητο...

Απόστολος Γεραλής, Κορίτσι που προσεύχεται. Μία απόλυτα ιδιωτική κατανυκτική στιγμή. Η στιγμή της προσευχής!  Παρακλήσεις και ευχαριστίες, ελπίδες και προσδοκίες, ευγνωμοσύνη και μετάνοια...

Μας προτρέπει να  ακούσουμε τα "σήμαντρα των εξοχικών εκκλησιών" στην εξαίσια ποιητική σύνθεση "Εαρινή Συμφωνία", που είναι ο νεανικός ύμνος του Γιάννη Ρίτσου για την Άνοιξη και τον έρωτα.

Γιάννης Ρίτσος, Εαρινή Συμφωνία
(απόσπασμα)

Άκου τα σήμαντρα
των εξοχικών εκκλησιών.
Φτάνουν από πολύ μακριά
από πολύ βαθιά.
Απ’ τα χείλη των παιδιών
απ’ την άγνοια των χελιδονιών
απ’ τις άσπρες αυλές της Κυριακής
απ’ τ’ αγιοκλήματα και τους περιστεριώνες
των ταπεινών σπιτιών.

Άκου τα σήμαντρα
των εαρινών εκκλησιών.
Είναι οι εκκλησίες
που δε γνώρισαν τη σταύρωση
και την ανάσταση.

Γνώρισαν μόνο τις εικόνες
του Δωδεκαετούς
που ‘χε μια μάνα τρυφερή
που τον περίμενε τα βράδια στο κατώφλι
έναν πατέρα ειρηνικό που ευώδιαζε χωράφι
που ‘χε στα μάτια του το μήνυμα
της επερχόμενης Μαγδαληνής.

Χριστέ μου
τι θα ‘τανε η πορεία σου
δίχως τη σμύρνα και το νάρδο
στα σκονισμένα πόδια σου;

...

Λουκάς Γεραλής, Ανάβοντας το κανδήλι. Ανάβει το κανδήλι μπροστά σ' υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο.

...Και ένα ποίημα που κάποτε μάθαιναν από μνήμης οι μικροί μαθητές...

Άγγελος Βλάχος, Το εκκλησάκι

Εἰς τὸ βουνὸ ψηλὰ ἐκεῖ
εἶν᾿ ἐκκλησιὰ ἐρημική,
τὸ σήμαντρό της δὲ χτυπᾶ,
δὲν ἔχει ψάλτη οὔτε παπά.

Ἕνα καντήλι θαμπερὸ
καὶ ἕναν πέτρινο σταυρὸ
ἔχει στολίδι μοναχὸ
τὸ ἐκκλησάκι τὸ φτωχό.

Ἀλλ᾿ ὁ διαβάτης σὰν περνᾶ
στέκεται καὶ τὸ προσκυνᾶ
καὶ μὲ εὐλάβεια πολλὴ
τὸν ἄσπρο του σταυρὸ φιλεῖ.

Ἐπάνω στὸ σταυρὸ ἐκεῖ
εἶναι εἰκόνα μυστικὴ
μ᾿ αἷμα τὴν ἔγραψε ὁ Θεὸς
καὶ τὴν λατρεύει ὁ λαός.

Απόστολος Γεραλής, Το άναμμα του καντηλιού. 1923. Ανάβει το καντήλι στο εικονοστάσι του σπιτιού. Στον τοίχο δεξιά κρέμονται οι πασχαλινές λαμπάδες.

http://www.kavafis.gr/poems/content.asp?id=93&

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/gewrgios_drosinhs_poems.htm#ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/aggelos_blaxos_poems.htm#ΤΟ_ΕΚΚΛΗΣΑΚΙ

https://paletaart.wordpress.com/2012/06/24/%CE%B3%CE%B5%CF%81%CE%B1%CE%BB%CE%AE%CF%82-%CE%BB%CE%BF%CF%85%CE%BA%CE%AC%CF%82-loukas-geralis-1875-1958/

https://itzikas.wordpress.com/%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%84%CE%AD%CF%82/%CE%B1%CF%86%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CE%B9-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%84%CE%AD%CF%82/%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%B1-%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CF%82-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%84%CE%AD%CF%82/
http://www.artnet.com/artists/apostolos-geralis/past-auction-results

http://www.nikias.gr/view_artist_additional.php?prod_id=83&mode=paintings