Εβραίοι της Θεσσαλονίκης-Εκδήλωση του Εβραϊκού Μουσείου της Θεσσαλονίκης

 Ενημερώνω όσους ενδιαφέρονται και αγαπούν την ιστορία και πιο συγκεκριμένα την ιστορία της Θεσσαλονίκης,  ότι το Κοινοτικό Συμβούλιο της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης διοργανώνει εκδήλωση με θέμα Νεότερες Έρευνες για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στο Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης (Αγ. Μηνά 13 και Βενιζέλου) την Κυριακή 22 Μαΐου 2011, στις 11.30 π.μ. Το πρόγραμμα της εκδήλωσης περιλαμβάνει τρεις διαλέξεις με θέματα την εκπαίδευση του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης, την οικιστική εξέλιξη των Εβραίων της πόλης και τη διάσωση της ισπανοεβραϊκής παράδοσης και γλώσσας.

Οικογένεια Εβραίων της Θεσσαλονίκης με τις ενδυμασίες τους στις αρχές του 20ού αιώνα

  Με αφορμή αυτή την εκδήλωση, σας υπενθυμίζω ότι σχεδόν όλοι οι περιηγητές, που πέρασαν κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα από τη Θεσσαλονίκη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διασώζουν  την εικόνα μίας πόλης πολυεθνικής, πολύγλωσσης, πολυθρησκευτικής, δηλαδή πολυπολιτισμικής με κυρίαρχη αριθμητικά την κοινότητα των Εβραίων.  Βέβαια, τα δημογραφικά δεδομένα που παραδίδονται από εκείνη την περίοδο δεν είναι ακριβή ούτε αξιόπιστα. Ωστόσο, διαπιστώνουμε ότι όλοι οι περιηγητές επιβεβαιώνουν πως οι Εβραίοι αποτελούσαν περίπου το ήμισυ του πληθυσμού του συνολικού πληθυσμού της πόλης. Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι σύμφωνα μ' ένα ελληνικό εγχειρίδιο (του Γ. Κ. Μωραϊτόπουλου) του 1882, στη Θεσσαλονίκη στα 1870 ζούσαν περίπου 50.000 Εβραίοι, 22.000 Μουσουλμάνοι και 18.000 Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Στην πρώτη απογραφή του Οθωμανικού κράτους (1882-1884) καταγράφονται περίπου 85.000 κάτοικοι, από τους οποίους οι 48.000 δηλώνονται ως Εβραίοι, ενώ στη δεύτερη απογραφή του Οθωμανικού κράτους (1902) από τους 126.000 κατοίκους οι 62.000 ονομάζονται ως Εβραίοι.

Η προκυμαία της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20ου αιώνα (από τη συλλογή των Καρτ Ποστάλ του Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης)

   Σύμφωνα με την πρώτη απογραφή από το ελληνικό κράτος που έγινε το 1913 (αμέσως μετά την ενσωμάτωση της πόλης στην Ελλάδα), σε σύνολο 157.889 καταγεγραμμένων κατοίκων οι 61.439 ήταν Εβραίοι, οι 45.889 ήταν Μουσουλμάνοι και οι 49.956 ήταν Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί, ενώ καταγράφονται και μικρές ομάδες από Βουλγάρους, Λεβαντίνους και Αρμενίους. Από την άλλη πλευρά, από την απογραφή της Εβραϊκής κοινότητας, η οποία έγινε μετά από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 που έπληξε πολλές εβραϊκές συνοικίες και επιχειρήσεις, σε σύνολο 170.000 κατοίκων καταγράφονται περίπου 90.000 Εβραίοι.
   Δε θέλω να κουράσω με άλλα αριθμητικά δεδομένα. Θα τονίσω μόνο ότι δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ότι οι Εβραίοι υπερτερούσαν αριθμητικά έναντι των άλλων κοινοτήτων της πόλης και η παρουσία τους είχε σημαντικό ρόλο στη φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης. Βέβαια, η κοινότητα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αφού σχεδόν σύσσωμη οδηγήθηκε στο στρατόπεδο του Άουσβιτς από όπου ελάχιστοι κατέφεραν να επιβιώσουν και να επιστρέψουν.

Φωτογραφίες επαγγελματιών Εβραίων 

Οι περισσότεροι Εβραίοι της κοινότητας της Θεσσαλονίκης ήταν μικροί και μεσαίοι επαγγελματίες, που βιοπορίζονταν με δυσκολία, όπως τενεκετζήδες, τσαγκάρηδες, οπωροπώλες, χαμάληδες, κλπ.

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήταν σεφαραδίτικης καταγωγής και οι πρόγονοί τους ήταν φυγάδες κυρίως από την Ισπανία που κατέφυγαν και εγκαταστάθηκαν στην ανεκτική προς τις θρησκείες Οθωμανική Αυτοκρατορία.  Στα τέλη του 15ου αιώνα οι Καθολικοί μονάρχες της Ισπανίας εξόρισαν όσους Εβραίους αρνήθηκαν να ασπαστούν τον Καθολικισμό. Τότε περίπου 200.000 Ισπανοί Εβραίοι που εξορίστηκαν στην Πορτογαλία, στη βόρεια Ευρώπη και σ’ ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, ονομάστηκαν Σεφαραδίτες ή Σεφαραδίμ και η ισπανοεβραϊκή γλώσσα τους σεφαραδιτική, σύμφωνα με το Εβραϊκό όνομα της Ισπανίας, Σεφαράδ. Ωστόσο, οι Σεφαραδίτες δεν ήταν οι πρώτοι Εβραίοι που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, αφού εκεί υπήρχε ήδη από την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο μία αρχαία εβραϊκή κοινότητα, η ονομαζόμενη ως "ρωμανιώτικη", η οποία είχε εμπλουτισθεί και με Εβραίους που είχαν φθάσει από διάφορες περιοχές κατά καιρούς.

Το 1943 η ισχυρή σεφαραδιτική κοινότητα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης ακολούθησε και πάλι το δρόμο της αναγκαστικής εξορίας, μόνο που αυτή τη φορά η νέα τους μετακίνηση και εγκατάσταση θα σήμαινε και την εξόντωσή τους. Στη φωτογραφία Εβραίοι της Θεσσαλονίκης περιμένουν να επιβιβαστούν στα τρένα για το Άουσβιτς (1943)

Στο θέμα όμως των Εβραίων της Θεσσαλονίκης θα επανέλθουμε και άλλες φορές. 

Βλ. την ιστοσελίδα του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης http://www.jmth.gr/indexGR.htm και 

Κοψίδας Κ., Εβραίοι της Θεσσαλονίκης μέσα από από τις καρτ ποστάλ 1886-1917, Θεσσαλονίκη 1992.

Μόλχο Ρ., Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1919, Θεμέλιο, Αθήνα 2001.