Τα πάθη του Χριστού και η Ανάσταση στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εικονογραφία
Οι παρακάτω εικόνες συμπεριλαμβάνονται στα εκθέματα του Βυζαντινού Μουσείου της Αθήνας, αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της αγιογραφίας και εικονογραφίας, πραγματικά πολύτιμα έργα για τους φιλότεχνους και τους ιστορικούς της τέχνης.
Σκέφτομαι, όμως, ότι κάποτε υπήρξαν αντικείμενα λατρείας, έκφραση της ομολογίας της ανθρώπινης πίστης.... Προσέλκυσαν το βλέμμα ικεσίας των πιστών, άκουσαν τις προσευχές και τις παρακλήσεις τους, έγιναν το όραμα τους, ανακούφισαν και γαλήνεψαν την ψυχή τους...Αναρωτιέμαι πόσοι άνθρωποι μέσα στους αιώνες μοιράσθηκαν μαζί τους τη βεβαιότητα και την ασφάλεια της πίστης, αλλά και τον πόνο και την αγωνία...
Οι δύο πρώτες είναι από τις πιο αγαπημένες μου, αν και δε θέλω να κάνω διακρίσεις. Με γοητεύουν για τη λιτότητα της σκηνής της Σταύρωσης που απεικονίζουν και για την υπερβατικότητα των θείων μορφών.
Αγνώστου, Σταύρωση. Φορητή εικόνα. 9ος-13os αιώναs. Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών.
Στην παραπάνω εικόνα, η οποία προέρχεται πιθανότατα από το τέμπλο του ιερού ενός ναού της Θήβας, η σκηνή της υπέρτατης θυσίας, της Σταύρωσης, απεικονίζεται με απόλυτη λιτότητα πάνω σε χρυσό βάθος, όπως πάντα συμβαίνει στις βυζαντινή αγιογραφία. Οι θείες μορφές εκφράζουν με στωικότητα τον πόνο τους. Αριστερά του Σταυρού στέκεται η θλιμένη μητέρα Παναγία που κοιτάζει με τρυφερότητα τον Εσταυρωμένο γιο της Χριστό, ενώ δεξιά στέκεται ο επίσης θλιμένος Ιωάννης. Δεξιά και αριστερά του Σταυρού ίπτανται οι αρχάγγελοι Γαβριήλ και Μιχαήλ κρατώντας απλωμένα υφάσματα στα οποία θα τυλίξουν το σώμα του Εσταυρωμένου.
Στην πίσω όψη της εικόνας απεικονίζεται η Παναγία βρεφοκρατούσα με τον εικονογραφικό τύπο της Οδηγήτριας. Η απεικόνιση του βρέφους Χριστού στην αγκαλιά της μητέρας συνδέεται με τη σκηνή του μεγάλου Εσταυρωμένου Χριστού στην άλλη όψη της εικόνας. Ο υιός του Θεού έγινε άνθρωπος, μέσω μίας θνητής κοπέλας, της Μαρίας, προκειμένου να θυσιαστεί για τη σωτηρία του κόσμου. Η μητέρα που κρατά στην αγκαλιά το βρέφος, στην άλλη όψη της εικόνας βλέπει τη Σταύρωση του μεγάλου της πια γιου, χωρίς να μπορεί να τον κρατήσει στην αγκαλιά της.
Η Θεοτόκος Οδηγήτρια. Στην πίσω όψη από τη Σταύρωση.
Ανδρέας Ρίτζος, Σταύρωση. 15ος αιώνας. Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών.
Η παραπάνω εικόνα πρέπει να είναι έργο του γνωστού Κρητικού αγιογράφου Ανδρέα Ρίτζου και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά δείγματα της ιταλοκρητικής ζωγραφικής και δείχνει τις επιρροές της δυτικής εικονογραφίας στον Κρητικό ζωγράφο, γεγονός απόλυτα δικαιολογημένο, λόγω της Βενετικής κυριαρχίας στην Κρήτη. Η σκηνή, ωστόσο, που απεικονίζεται, αποτελείται από μία σύνθεση με το μοναδικό θέμα των αρχικών J H S, η οποία είναι μάλλον πρωτότυπη και άγνωστη στη βυζαντινή και δυτική εικονογραφία.
Η σκηνή περιέχει τις παραστάσεις της Σταύρωσης, της Ανάστασης και της Εις Άδου Καθόδου, οι οποίες απεικονίζονται στη συντομογραφημένη λατινική επιγραφή J(esus) H(ominum) S(alvator) {Ιησούς Λυτρωτής των Ανθρώπων} που είναι το έμβλημα των Φραγκισκανών (καθιερώθηκε από τον άγιο Βεναρδίνο της Σιένας). Η λιτή σκηνή της Σταύρωσης καταλαμβάνει τα δύο πρώτα γράμματα και περιλαμβάνει μόνο τις τρεις βασικές μορφές, του Χριστού, της Παναγίας και του Ιωάννη. Κάτω από το Σταυρό υπάρχει μία σπάνια απεικόνιση του ενσώματου Αδάμ μπροστά στο σπήλαιο, ενώ πάνω από την Παναγία και τον Ιωάννη ίπτανται δύο άγγελοι. Στο γράμμα S εικονίζονται δύο παραστάσεις της Ανάστασης, που αποδεικνύουν ότι στο έργο συνθέτονται στοιχεία της δυτικής και βυζαντινής εινονογραφίας: ο βυζαντινός τύπος της Εις Άδου Κάθοδου με την έγερση των νεκρών από τους τάφους και ο δυτικός τύπος του Ιησού να εξέρχεται πανηγυρικά από τον τάφο. To χρυσό βάθος που συνηθίζεται στις βυζαντινές εικόνες κοσμείται με ανθισμένους βλαστούς, ενώ μέσα σε ρόμβους περικλείονται ο ήλιος και η σελήνη.
Οι δύο παρακάτω εικόνες της μεταβυζαντινής περιόδου απεικονίζουν σε χρυσό φόντο πολυπρόσωπες σκηνές. Παρά το γεγονός ότι εξιστορούν με δραματικότητα και ένταση πολλά και διάφορα επεισόδια, αποπνέουν τη γαλήνη της υπερβατικότητας της βυζαντινής τέχνης.
Θεόδωρος Πουλάκης, Η Αγία Τριάδα, η εις Άδου Κάθοδος, ο Χριστός εν Παραδείσω και ο Επιτάφιος. β᾽μισό του 17ου αιώνα. Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών.
Εμμανουήλ Λαμπάρδος, Σταύρωση του Χριστού. 1663. Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου