Γυναίκες μπροστά στον καθρέπτη. Πίνακες του Προραφαηλίτη ζωγράφου Dante Gabriel Rossetti

Η Lady Lilith μπροστά στον καθρέπτη. Πίνακες του Προραφαηλίτη ζωγράφου Dante Gabriel Rossetti

    Eπιστρέφω σ᾽ένα από τα αγαπημένα μου θέματα, στα έργα των Βρετανών Προραφαηλιτών ζωγράφων. Ένα δείγμα του απόλυτου αισθητισμού στην τέχνη είναι το πορτρέτο της Lady Lilith που ζωγράφισε ο κύριος εκπρόσωπος του προραφαηλιτικού κινήματος, o Dante Gabriel Rossetti. 

       Το πορτρέτο της Lady Lilith είναι από τα πιο διάσημα έργα του Προραφαηλίτη ζωγράφου, o οποίος έχει ζωγραφίσει αρκετά πορτρέτα που απεικονίζουν μυστηριώδεις και σαγηνευτικές γυναικείες μορφές με εντυπωσιακά μακριά μαλλιά. Ο Rossetti ζωγράφισε το πορτρέτο την περίοδο 1864-68, έχοντας ως μοντέλο την τότε ερωμένη του Fanny Comforth. Στα 1872-73, όμως, τροποποίησε το έργο, αντικαθιστώντας το πρόσωπο της Comforth με ένα άλλο γυναικείο πρόσωπο, της Alexa Wilding. H αλλαγή του γυναικείου προσώπου έγινε ύστερα από απαίτηση του αγοραστή του πίνακα.

Dante Gabriel Rossetti, Lady Lilith. 1864-68 (Τροποποιήθηκε στα 1872-73). Μουσείο Τέχνης του

 Delaware.

  O Rossetti απεικονίζει τη Lady Lilith να χτενίζει τα μακριά μαλλιά της κοιτάζοντας με προσήλωση την εικόνα της στον καθρέπτη. Ντυμένη με λευκό φόρεμα, κάθεται αναπαυτικά στην πολυθρόνα και περιβάλλεται από άνθη. Για τους Προραφαηλίτες ζωγράφους τα άνθη συμβολίζουν το εφήμερο της ομορφιάς και της νεότητας. Στη άκρη δεξιά διακρίνουμε μια κόκκινη παπαρούνα σε βάζο.

   Η Lilith, σύμφωνα μ᾽ ένα αρχαίο ιουδαϊκό μύθο, ήταν η πρώτη γυναίκα του Αδάμ. Συμβολίζει την επικίνδυνη, μοιραία γυναίκα που σαγηνεύει με την ομορφιά της τον άνδρα. Ο παρακάτω πίνακας είναι ένα σχέδιο για το έργο με το πρόσωπο της Alexa Wilding. 

Dante Gabriel Rossetti, Lady Lilith. 1866. Μουσείο Τέχνης του Τελ Αβίβ.

   Στα 1867 ο Rossetti ζωγράφισε και ένα αντίγραφο του αρχικού έργου, μια μεγάλη υδατογραφία που απεικονίζει τη Lady Lilith με το αρχικό πρόσωπο, που είχε επιλέξει, το πρόσωπο της Fanny Comforth.

 Dante Gabriel Rossetti, Lady Lilith. 1867. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Ν. Υόρκη.

      Ο Rossetti ζωγράφισε το πορτρέτο της Lady Lilith μαζί μ᾽ένα ακόμα γυναικείο πορτρέτο, το πορτρέτο της Sibylla Palmifera, για το οποίο είχε μοντέλο επίσης την Wilding. Η Lady Lilith εκπροσωπεί την ομορφιά του σώματος, ενώ η Sibylla Palmifera την ομορφιά της ψυχής. Για κάθε ένα από τα γυναικεία πορτρέτα ο Rossetti, ο οποίος ήταν και ποιητής, είχε γράψει και αντίστοιχο σονέτο. Tο σονέτο,  που συνόδευε το πορτρέτο της Lady Lilith, έγινε γνωστό με τον τίτλο "η ομορφιά του σώματος", ενώ το σονέτο της Sibylla Palmifera με τον τίτλο "η ομορφιά της ψυχής".

Dante Gabriel Rossetti, Sibylla Palmifera 1867-1870. Eθνικά Μουσεία του Λίβερπουλ. Πινακοθήκη Τέχνης της Lady Lever (National Museums of Liverpool. Lady Lever Art Gallery). O πίνακας έχει πολλούς συμβολισμούς. Η γυναικεία μορφή περιβάλλεται από σύμβολα του έρωτα, του θανάτου και της μοίρας. Τα κόκκινα τριαντάφυλλα και το γλυπτό του έρωτα συμβολίζουν προφανώς τον έρωτα, οι πεταλούδες την ψυχή, οι παπαρούνες και το κρανίο το θάνατο, το γλυπτό της σφίγγας το μυστήριο της μοίρας.

http://en.wikipedia.org/wiki/Lady_Lilith
http://www.delart.org/collections/preraph/lady_lilith
http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/08.162.1
http://www.rossettiarchive.org/docs/s205.rap.html
http://www.liverpoolmuseums.org.uk/walker/exhibitions/rossetti/works/beauties/sibyllapalmifera.aspx

Οι Γερμανοί στη Θεσσαλονίκη. Παλιές φωτογραφίες από τη Θεσσαλονίκη της Κατοχής

Οι Γερμανοί στη Θεσσαλονίκη

    Σας παρουσιάζω κάποιες σπάνιες παλιές φωτογραφίες από τη Γερμανική Κατοχή στη Θεσσαλονίκη. Οι φωτογραφίες αυτές μου θύμισαν ένα απόσπασμα από το βιβλιαράκι του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου Πίσω από την Αγια-Σοφιά, στο οποίο αφηγείται τις αναμνήσεις του από την παιδική του ηλικία κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πόλεμου και της Κατοχής στη Θεσσαλονίκη.

     "Εν τω μεταξύ, με το έμπα του Απρίλη, τα πράγματα άλλαξαν εντελώς. Κηρύχτηκε ο ελληνογερμανικός πόλεμος στις 6 Απριλίου του 41, και πριν καλά καλά το χωνέψουμε, στις 9, τρεις μόλις μέρες μετά, έμπαιναν οι Γερμανοί στη Θεσσαλονίκη...", θυμάται ο Ντίνος Χριστιανόπουλος.

Απρίλιος 1941.  Γωνία Τσιμισκή και Αγίας Σοφίας. Ένα από τα πιο κεντρικά σημεία της Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονικείς υποδέχονται τα γερμανικά τανκς. Άλλοι σιωπηλοί παρατηρούν τον άρτι αφιχθέντα κατακτητή και κάποιοι χαιρετούν με τον γνωστό χαιρετισμό, υψώνοντας το δεξί χέρι...

"...Είχε διαδοθεί ότι έμπαιναν οι Γερμανοί στη Θεσσαλονίκη. Η Εγνατία είχε γεμίσει από κόσμο, όχι πάρα πολύ βέβαια, αλλά τόσο ώστε να καταλάβει κανείς ότι κάτι πολύ σοβαρό συνέβαινε...". 

      O μικρός τότε Ντίνος Χριστιανόπουλος βρέθηκε τυχαία στην οδό Εγνατία και περίμενε μαζί με το συγκεντρωμένο πλήθος για να δεί τους Γερμανούς. Θυμάται ότι πρώτα πρώτα εμφανίστηκαν μια σειρά από μοτοσικλετιστές και ακολουθούσαν στη συνέχεια κάποια μικρά αυτοκίνητα. "Oι μοτοσικλετιστές ήταν αρκετοί. Γεμάτοι περηφάνεια και φοβερά βλοσυροί, κορδωμένοι επάνω στις μοτοσικλέτες τους, σωστοί κοσμοκαταχτητές. Έβλεπα κάποιους κυρίους οι οποίοι θα ήθελαν να κλάψουν, μα δεν τολμούσαν. Ταυτόχρονα έβλεπα και κάποιους άλλους που ετοιμάζονταν να χειροκροτήσουν. Και πράγματι χειροκροτούσαν. Εγώ, σα χαμένος πλέον, καθόμουν και έβλεπα όλα αυτά και δεν ήξερα τι να κάνω. Ένιωθα πολύ βαριά την καρδιά μου και μυριζόμουν την επερχόμενη συμφορά...Εκεί, λοιπόν, που στεκόμουν στο πεζοδρόμιο της Εγνατίας, με έκπληξη διαπίστωσα ότι δίπλα μου ακριβώς στέκονταν και ένα συνομήλικό μου κοριτσάκι, ξανθούτσικο με μπουκλάκια και βαστούσε στο χέρι του ένα μεγάλο στεφάνι...

Γωνία Τσιμισκή και Αγ. Σοφίας. Φωτογραφία της εποχής της Κατοχής. Διακρίνεται το κτίριο όπου στεγαζόταν το γνωστό ξενοδοχείο της Θεσσαλονίκης Αστόρια, το οποίο είχε επιταχθεί από τους Γερμανούς.

Συνεχίζω την αφήγηση του Χριστιανόπουλου: "...όταν είδα τον πρώτο μοτοσικλετιστή, ξαφνικά κατάλαβα: Αυτός ο μοτοσικλετιστής είχε περασμένα στο λαιμό του τουλάχιστον τρία στεφάνια. Σαν αυτά τα στεφάνια που φοράνε οι τουρίστες στη Χαβάη. Το ίδιο στεφανωμένοι ήταν κι οι άλλοι μοτοσικλετιστές, με λιγότερα στεφάνια...

Τα γερμανικά τανκς παρελαύνουν στη Λεωφόρο Νίκης, τη γνωστή παραλιακή οδό της Θεσσαλονίκης. Στο βάθος διακρίνεται ο Λευκός Πύργος.

"...Ξαφνικά το κοριτσάκι, με απερίγραπτο θάρρος, εκεί που δεν το περίμενε κανείς, προχωράει μπροστά στο δρόμο, σταματάει στη μέση του δρόμου και αναγκάζει όλο το γερμανικό άγημα να σταματήσει. Φαίνεται όμως ότι αυτά είχαν επαναληφθεί πολλές φορές από το Βαρδάρι ως τον Άη-Θανάση και γι᾽αυτό οι Γερμανοί το ήξεραν και δεν παραξενεύτηκαν..."

 Η οδός Εγνατία στο ύψος της Αψίδας του Γαλερίου, της γνωστής Καμάρας, το 1944. Φωτογραφία του Jean Lieberg.

"...Tι ήταν να το δω αυτό; Με ζώσαν μαύρα φίδια. Ένας ολόκληρος κόσμος γκρεμίζονταν εκείνη τη στιγμή μέσα μου. Ένα κοριτσάκι στην ηλικία μου να στεφανώνει αυτούς τους ανθρώπους που έρχονταν να μας σκλαβώσουν! Ήταν τρομερό. Με βουρκωμένα μάτια, κυριολεκτικά ζεματισμένος, έτρεξα στο καινούργιο μας σπίτι, όπου ήταν μόνη η μητέρα μου και μόλις με είδε μες στα κλάματα με ρώτησε:"Tι έχεις; τι έγινε; τι μούτρα είναι αυτά;". Της διηγήθηκα με λυγμούς τα όσα είχα δει και τότε η μητέρα μου είπε: "Αυτοί οι στρατιώτες, παιδί μου, είναι κτήνη και θα μας κάνουν πολύ μεγάλο κακό"...

Η Αψίδα του Γαλερίου το 1944. Φωτογραφία του Jean Lieberg.

Βλ.

Ντίνος Χριστιανόπουλος, Πίσω απ᾽την Αγια-Σοφιά, Ιανός, Θεσσαλονίκη 1997, σσ. 50-52.

Γ. Αναστασιάδης, Ε. Χεκίμογλου, Τσιμισκή, Αγίας Σοφίας, Διαγώνιος. Η διαδρομή της μνήμης, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1997.

Ε. Χεκίμογλου (επιμέλεια), Θεσσαλονίκη 1944. Τα φωτογραφικά ντοκουμέντα του Jean Lieberg. Άγνωστες εικόνες και πηγές, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1999.

http://diasporic.org/mnimes/archives/german-occupation

Χαιρετώντας τον Ιωάννη Μεταξά. Ιστορικές φωτογραφίες

Χαιρετώντας τον Ιωάννη Μεταξά...

   Όταν είδα για πρώτη φορά τη φωτογραφία, που ακολουθεί, είχα πραγματικά σοκαριστεί. Κάπου εκεί γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1980 μας την είχε δείξει ένας καθηγητής μας στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. Για όσους είχαν φοιτήσει σε σχολεία που τότε ακόμα μάθαιναν στους μαθητές ότι ο "εθνάρχης" Μεταξάς είχε πει το περίφημο ΟΧΙ στους Ιταλούς, μία φωτογραφία, που απεικόνιζε τον Μεταξά να περιβάλλεται από ακόλουθους που χαιρετούσαν με το δεξί χέρι υψωμένο ψηλά όπως ακριβώς οι Ιταλοί φασίστες και οι Γερμανοί ναζί που βλέπαμε στις ταινίες, ήταν αληθινή αποκάλυψη. Παρά το ότι γνωρίζαμε ότι το καθεστώς της 4ης Αυγούστου 1936, του οποίου ηγέτης ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς, ήταν πέρα ως πέρα ολοκληρωτικό και δικτατορικό, η εικόνα-μαρτυρία για τα φασιστικά χαρακτηριστικά της ιδεολογίας του ήταν αληθινά συγκλονιστική και με συγκλονίζει μέχρι σήμερα.

Ο Μεταξάς στέκει ακίνητος κρατώντας το καπέλο του στο ένα χέρι. Γύρω του πολίτες και ένστολοι φαλαγγίτες της Ε.Ο.Ν. χαιρετούν...Η φωτογραφία τραβήχτηκε στα σκαλιά του Ζάπειου σε μια εκδήλωση της Ε.Ο.Ν. Πιθανόν είναι η στιγμή της ανάκρουσης του Εθνικού Ύμνου. 1936-1938.

   Πολλές, βέβαια, φωτογραφίες-αδιάψευστες μαρτυρίες, που απεικονίζουν χαιρετισμούς προς τον Ιωάννη Μεταξά, έχουν διασωθεί. Είναι ιστορικά ντοκουμέντα μιας εποχής πολύ σημαντικής για την πορεία του ελληνικού κράτους. Βλέποντας αυτές τις φωτογραφίες, διαπιστώνει κάποιος ότι τότε στην Ελλάδα ήταν πολλοί αυτοί που χαιρετούσαν με υψωμένο το δεξί χέρι και μάλιστα χαιρετούσαν τον ίδιο τον πρωθυπουργό της χώρας. 

Μια ακόμη φωτογραφία που απεικονίζει την ίδια σκηνή. Στην κορυφή της σκάλας με το καπέλο στο αριστερό χέρι ο Υπουργός Κ. Κοτζιάς, ενώ στο ίδιο σκαλί με τον Μεταξά, αλλά δεξιότερα, χαιρετά φασιστικά ο Γενικός Διευθυντής Γραμμάτων και Τεχνών, ο λογοτέχνης Κ. Μπαστιάς. 1936-1938. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

Ο Ιωάννης Μεταξάς αποχωρών από το Αρσάκειον Ψυχικού. 1938. Κάποιες μαθήτριες και καθηγήτριες χαιρετούν φασιστικά. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

Ο "Εθνικός Κυβερνήτης" λαμβάνων αναφοράν από τους επί κεφαλής της Ε.Ο.Ν. Γράφει η λεζάντα της φωτογραφίας που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Η Καθημερινή στις 26 Απριλίου του 1939. Πρόκειται για στιγμιότυπο από την επίσκεψη του Μεταξά στην Καλαμάτα. Τον Απρίλιο του 1939 ο Μεταξάς είχε επισκεφθεί διάφορες περιοχές της Πελοποννήσου όπου δέχθηκε ενθουσιώδεις εκδηλώσεις του πλήθους που εξέφραζε την ευγνωμοσύνην του δια το εθνικόν έργον της 4ης Αυγούστου, όπως αναφέρει ο τύπος της εποχής.

Ο Μεταξάς με σκαπανείς και φαλαγγίτες της Ε.Ο.Ν. Χαιρετούν με το γνωστό φασιστικό χαιρετισμό. Γύρω στα 1938. Η Ε.Ο.Ν., η Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, ήταν μία στρατιωτικού χαρακτήρα οργάνωση που συμπεριλάμβανε στα μέλη της μικρά παιδιά από 8 ετών και νέους έως 25 ετών. Το καθεστώς, προφανώς, ήθελε να ασκήσει με κάθε τρόπο και μέσο επιρροή στους νέους.

Μικροί σκαπανείς της Ε.Ο.Ν. χαιρετούν...Τα μέλη της οργάνωσης χωρίζονταν σε σκαπανείς (από 8 έως 14 ετών) και σε φαλαγγίτες (από 15 έως 25 ετών). Το καθεστώς ήθελε να παρουσιάζει ότι η συμμετοχή των νέων στην οργάνωση ήταν εθελοντική. Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν υποχρεωτική, αφού οι δάσκαλοι και οι καθηγητές διατάχθηκαν  να οδηγήσουν τους μαθητές τους στην Ε.Ο.Ν. Επίσης, επιβλήθηκε και στα μέλη των διαφόρων σωματείων να εγγράψουν τα παιδιά τους στην Ε.Ο.Ν. Ποιος εργαζόμενος θα τολμούσε να μην εγγράψει το παιδί του στην οργάνωση; Αν το έκανε, θα τον θεωρούσαν εχθρό του καθεστώτος και τότε διώξεις περίμεναν αυτόν και την οικογένειά του.

   Ακόμα μία φωτογραφία πραγματικά ανατριχιαστική!...γιατί, είναι πολλοί αυτοί που έχουν υψώσει το χέρι και γιατί είναι νέοι και μάλιστα φοιτητές. Λίγο αργότερα αυτοί που χαιρετούσαν φασιστικά, θα βρίσκονταν στο αλβανικό μέτωπο να πολεμούν εναντίον του φασιστικού στρατού του Μουσολίνι και στη συνέχεια θα έβλεπαν την πατρίδα τους  υπό την κατοχή των Ιταλών και Γερμανών στρατιωτών που χαιρετούσαν φασιστικά. Η ιστορία, τελικά, παίζει περίεργα παιχνίδια στα παιδιά της.

Φοιτητές με τη σημαία τους χαιρετούν τον Ιωάννη Μεταξά με υψωμένο το δεξί χέρι.

Ο Μεταξάς στην άκρη δεξιά με τον Υπουργό προπαγάνδας της Ναζιστικής Γερμανίας Γκαίμπελς και τη σύζυγό του στο Ναυτικό Όμιλο της Αθήνας χαμογελούν... Πλατύ χαμόγελο και από τον Υπουργό Κ. Κοτζιά που βρίσκεται ακριβώς πίσω και ανάμεσα από το ζεύγος Γκαίμπελς. 1936. Η μέρα είναι υπέροχη και οι σχέσεις των δύο κρατών καλές. Λίγα χρόνια αργότερα τα χαμόγελα θα έχουν παγώσει. O Mεταξάς θα αναγκαζόταν να αρνηθεί στον ιταλικό στρατό την είσοδο στην Ελλάδα και θα βρισκόταν στην αντίπαλη πλευρά με  την Ιταλία και τη Γερμανία, με το καθεστώς των οποίων συγγένευε ιδεολογικά.  Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

Για τις φωτογραφίες, βλ. http://el.wikipedia.org/wiki/Ιωάννης_Μεταξάς
http://eliaserver.elia.org.gr/elia/site/content.php?sel=22&showimg=true&firstDt=14&present=438833
http://eliaserver.elia.org.gr/elia/site/content.php?sel=22&showimg=true&firstDt=0&present=505783
http://eliaserver.elia.org.gr/elia/site/content.php?sel=22&showimg=true&firstDt=28&present=438859
http://ioannismetaxas.gr/efimerides/Η%20ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ%2026η%20ΑΠΡΙΛΙΟΥ%201939.pdf
http://el.wikipedia.org/wiki/Αρχείο:Metaxas-regime-greek-fascism.png
http://argolikivivliothiki.gr/2011/10/01/metaxas/μεταξασ/

Το ΟΧΙ και ο Μεταξάς, Το δίλημμα μεταξύ Ιδεολογίας και Γεωπολιτικής, Ελλήνων Ιστορικά, τ. 17,  έκδ. Ελεύθερος Τύπος (επιμέλεια: Αρτέμης Ψαρομήλιγκος, Βασιλική Λάζου), 27-28/10/2013.

Φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940. Τραυματίες πολέμου και νοσοκόμες.

Φωτογραφίες από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940. Τραυματίες από το αλβανικό μέτωπο και νοσοκόμες.

   Σκέφτομαι όλους αυτούς τους Έλληνες πολίτες που επιστρατεύτηκαν και αναχώρησαν με ενθουσιασμό, χαμόγελο και συγκίνηση για το αλβανικό μέτωπο τότε, όταν κηρύχθηκε επίσημα ο ελληνοϊταλικός πόλεμος στις 28 Οκτωβρίου του 1940. Η πίστη και η πεποίθηση για το δίκαιο του αγώνα, η ελπίδα ή μάλλον η βεβαιότητα για τη νίκη στα πρόσωπά τους! Οι φωτογραφίες δείχνουν πλήθη νέων ανδρών να πλημμυρίζουν τους δρόμους της Αθήνας και να σπεύδουν να καταταγούν στο στρατό, για να αναχωρήσουν όσο γίνεται πιο γρήγορα για το μέτωπο, αποχαιρετώντας αγαπημένα πρόσωπα... Πανηγυρική ατμόσφαιρα αποτυπώνει ο φωτογραφικός φακός και αναρωτιέμαι αν όλοι αυτοί οι άγνωστοι "ανώνυμοι" μέλλοντες στρατιώτες μπορούσαν να φανταστούν τι τους περίμενε στα δύσβατα παγωμένα και χιονισμένα βουνά της Ηπείρου.

   Σκέφτομαι ότι κάποιοι από αυτούς τους νέους άνδρες, που έσπευσαν με προθυμία να ανταποκριθούν στο κάλεσμα της επιστράτευσης, δε θα επέστρεφαν ποτέ από τα απόκρημνα βουνά της Αλβανίας, ενώ κάποιοι άλλοι θα πάθαιναν βαριά κρυοπαγήματα στα πόδια, θα τραυματίζονταν σοβαρά και ίσως κατέληγαν "ανάπηροι πολέμου" με τιμητικά παράσημα στο στήθος.

Βούλα Παπαϊωάννου, Επιστράτευση. 1940. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

   Σας παρουσιάζω μια σειρά φωτογραφιών της Βούλας Παπαϊωάννου που με συγκινούν ιδιαίτερα, γιατί απεικονίζουν στιγμιότυπα με τραυματίες από τον πόλεμο του 1940. Είναι  εικόνες με στρατιώτες που γνώρισαν το σωματικό πόνο από τις κακουχίες του πολέμου, αλλά γλύτωσαν από το θάνατο, που στάθηκαν στην "ατυχία" της στιγμής "τυχεροί", αφού βρέθηκαν από τo παγωμένο αλβανικό μέτωπο στο ζεστό κρεβάτι ενός νοσοκομείου στην Αθήνα, έχοντας κοντά τους συγγενικά και φιλικά πρόσωπα και κυρίως λευκοντυμένες νοσοκόμες να τους περιποιούνται...

   Ενώ οι άνδρες φωτογράφοι κυνηγούν στιγμιότυπα από νικηφόρες μάχες και ηρωικές επιθέσεις σε χιονισμένα υψώματα στο αλβανικό μέτωπο, η Βούλα Παπαϊωάννου, έχοντας αναγκαστικά μείνει στην πρωτεύουσα, συλλαμβάνει με το φωτογραφικό της φακό στιγμές της καθημερινής ζωής του άμαχου πληθυσμού που ζει περιμένοντας τα νέα από το μέτωπο. Οι φωτογραφίες της είναι μαρτυρίες για το πώς βίωσαν τον πόλεμο οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι σε μια πόλη που ετοιμαζόταν να δεχθεί βομβαρδισμούς αλλά και τα πρώτα θύματα του πολέμου. Έτσι, ο φωτογραφικός φακός καταγράφει με ευαισθησία και ανθρωπιά στιγμές αποχαιρετισμού από την επιστράτευση, τις προετοιμασίες της πόλης για την αντιμετώπιση των έκτακτων αναγκών, την άφιξη και τη φροντίδα των πρώτων τραυματιών από το μέτωπο...

Άφιξη πλωτού νοσοκομείου με τραυματίες από το αλβανικό μέτωπο στον Πειραιά. 1940. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη. 

   Θα μπορούσαν να επιστρέφουν από μια εκδρομή σ᾽ένα νησί του Αιγαίου. Επέστρεφαν, όμως, από το πολεμικό μέτωπο και ήταν τραυματίες πολέμου.

 Βούλα Παπαϊωάννου, Αποβίβασις τραυματιών από το αλβανικό μέτωπο στον Πειραιά. 1940. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

...Οι πρώτοι τραυματίες αποβιβάζονται από το πλωτό νοσοκομείο στον Πειραιά και τυγχάνουν τιμητικής υποδοχής.

Βούλα Παπαϊωάννου, Υποδοχή τραυματιών στον Πειραιά. 1940. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, Τραυματίας του αλβανικού μετώπου σε νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. 1940. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

   Τυχεροί που γλύτωσαν από τη φρίκη του πολέμου στην πρώτη γραμμή δέχονται φροντίδες και τιμές από κομψές, καλοντυμένες και καλοχτενισμένες Αθηναίες, οι οποίες πρέπει να αισθάνονταν πολύ ικανοποιημένες που έκαναν το καθήκον τους προς την πατρίδα με μία επίσκεψη σε νοσοκομείο... Οι επισκέψεις στα νοσοκομεία γίνονται κοσμικά γεγονότα προς φωτογράφιση. 

Βούλα Παπαϊωάννου, παρασημοφόρηση τραυματία. 1940. Φωτογραφικά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, Τραυματίες παίζουν μουσική στο προαύλιο του νοσοκομείου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

   Οι εικόνες με τραυματίες της Βούλας Παπαϊωάννου είναι απόλυτα εξιδανικευμένες. Είναι σχεδόν όμορφες, σαν σκηνές από εκδρομές χαρούμενης παρέας. Δεν υπάρχει πόνος και δυστυχία.

 Βούλα Παπαϊωάννου, Τραυματίες και συγγενείς τους στο προαύλιο του νοσοκομείου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

  Οι τραυματίες ξαπλωμένοι σε ολόλευκα σεντόνια, περιποιημένοι και καθαροί, δεν υποφέρουν, αντίθετα δίνουν την εντύπωση ότι ξεκουράζονται σαν να βρίσκονται σε διακοπές σε πολυτελή ξενοδοχεία. Ήταν, όμως, πράγματι, ειδυλλιακή η κατάσταση στα νοσοκομεία που νοσηλεύονταν οι τραυματίες πολέμου; Υποθέτω πως όχι.

Βούλα Παπαϊωάννου, Τραυματίες του αλβανικού μετώπου σε νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. 1940-1941. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

    Εικόνες με τραυματίες που διαβάζουν ξαπλωμένοι αναπαυτικά στο κρεβάτι τους, που διασκεδάζουν, που γράφουν, που συζητούν, που παίζουν τάβλι, που ακούν με προσοχή μια όμορφη νοσοκόμα να διαβάζει την εφημερίδα...

 Βούλα Παπαϊωάννου, Νοσοκόμα διαβάζει την εφημερίδα Η Νίκη σε τραυματίες του αλβανικού μετώπου. 1941. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

 Βούλα Παπαϊωάννου, Τραυματίες του αλβανικού μετώπου σε νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. 1941.  Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

 Βούλα Παπαϊωάννου, Τραυματίες του αλβανικού μετώπου σε νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. 1940-1941. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

...Και όλες αυτές οι "ειδυλλιακές" σκηνές υπό το βλέμμα του πορτρέτου του "πατέρα του έθνους", του Ιωάννη Μεταξά.

Βούλα Παπαϊωάννου, Τραυματίες του αλβανικού μετώπου σε νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. 1940-1941. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

...και για το τέλος, μια πραγματικά ενδιαφέρουσα φωτογραφία που αποτελεί μαρτυρία για  άγνωστες όψεις της ζωής των απλών ανθρώπων κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ο φωτογραφικός φακός αποθανατίζει το γάμο μιας λευκοφορεμένης νοσοκόμας με έναν τραυματία πολέμου...Γιατί, τελικά, ο έρωτας πάντα θα βρίσκει τρόπους να δώσει νόημα στη ζωή, να νικήσει τη ρουτίνα του πόλεμου και να επικρατήσει του θανάτου...

Βούλα Παπαϊωάννου, Γάμος τραυματία του αλβανικού μετώπου με νοσοκόμα στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. 1940-1941. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

http://www.benaki.gr/index.asp?id=1020103&lang=gr
http://www.photodiodos.gr/v/library/greeks/papaioannou/
http://pheidias.antibaro.gr/1940/photos.htm

Εικόνες-φωτογραφίες από τον πόλεμο του 1940. Οι γυναίκες του 1940 πλέκουν. Φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου

Εικόνες-φωτογραφίες από τον πόλεμο του 1940.
Οι γυναίκες πλέκουν για τους στρατιώτες που πολεμούν στο χιονισμένο αλβανικό μέτωπο.

...Συνεχίζω επετειακά με αφορμή παλιές φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου από την περίοδο 1940-1941.
  Η Ελλάδα, όπως είναι γνωστό, εισήλθε επίσημα στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στις 28 Οκτωβρίου του 1940, αφού πρώτα δέχθηκε επίθεση στα ελληνοαλβανικά σύνορα από  τον ιταλικό στρατό.  Οι Έλληνες στρατιώτες αναγκάστηκαν να πολεμήσουν στις ορεινές απρόσιτες περιοχές της Βορείου Ηπείρου (το ίδιο, βέβαια, ίσχυε και για τους αντιπάλους τους) σε μια άκρως δύσκολη από άποψη καιρικών συνθηκών εποχή. Τον τελευταίο μήνα του Φθινόπωρου το κρύο ήταν ήδη αισθητό στις μεθοριακές αυτές περιοχές, ενώ ο Χειμώνας ήταν μακρύς, βαρύς και παγωμένος με θύελλες και χιόνια που μπορεί να διαρκούσαν ακόμα και τους πρώτους μήνες της Άνοιξης. Οι παρακάτω φωτογραφίες απεικονίζουν στιγμιότυπα από την πορεία του ελληνικού στρατού στο αλβανικό μέτωπο και αποτελούν αναμφισβήτητες μαρτυρίες για τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες από άποψη μορφολογίας του εδάφους και καιρικών συνθηκών που έπρεπε να αντιμετωπίσει ο ελληνικός στρατός.

Ενώ χιονίζει, ο ελληνικός στρατός προελαύνει νικηφόρα στο αλβανικό μέτωπο.  Τα χιόνια που περιβάλλουν τον παγωμένο δρόμο και η βαριά ενδυμασία των στρατιωτών (με κάπες, κουκούλες και ομπρέλες) μαρτυρούν το δυνατό κρύο. Φωτογραφία από το αρχείο του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

 Φορτωμένοι οι Έλληνες οπλίτες πορεύονται στα δύσβατα αλβανικά χιονισμένα βουνά.

Φωτογραφία από το αρχείο του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

 Μια υπέροχη από αισθητικής άποψη φωτογραφία που απεικονίζει την "κίνηση"  και το "πυρ" Ελλήνων στρατών σε χιονισμένη πλαγιά βουνού στο αλβανικό μέτωπο. Μαύρες κουκίδες στο λευκό χιόνι οι ανώνυμοι και άγνωστοι στρατιώτες αφήνουν τα ίχνη τους στην ιστορία. Η φωτογραφία μπορεί να είναι υπέροχη, οι συνθήκες όμως ασφαλώς δεν ήταν υπέροχες. Κρύο και χιόνι! ... και φυσικά στην ηρωική πορεία προς την κορυφή του βουνού οι στρατιώτες μπορεί μαζί με τη νίκη να συναντούσαν και το θάνατο. 

Μια ακόμη φωτογραφία-μαρτυρία για τις αντίξοες συνθήκες που αντιμετώπισε ο ελληνικός στρατός.

   Οι παραπάνω φωτογραφίες, ασφαλώς, δεν τραβήχτηκαν από τη Βούλα Παπαϊωάννου (1898-1990). Mια γυναίκα φωτογράφος, και μάλιστα εκείνη την εποχή, δεν μπορούσε να παρακολουθήσει από κοντά στρατιωτικές επιχειρήσεις και να αποθανατίσει με το φακό της στιγμιότυπα από το πολεμικό μέτωπο. Για αυτό, η Βούλα Παπαϊωάννου φωτογραφίζει μόνο "εικόνες" του πολέμου από την καθημερινή ζωή του άμαχου πληθυσμού στα μετόπισθεν και κυρίως στην πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, την Αθήνα. Η κήρυξη του πολέμου του 40 αποτέλεσε στροφή στην πορεία του έργου της φωτογράφου, η οποία εγκαταλείπει τις φωτογραφίσεις αρχαίων μνημείων, αρχαιολογικών τόπων, γραφικών τοπίων και ανθρώπων της ελληνικής υπαίθρου και στρέφει το ενδιαφέρον της σε σκηνές και στιγμιότυπα που αποτελούν μαρτυρίες και εικόνες για τον τρόπο ζωής του άμαχου πληθυσμού της Αθήνας κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου και της Κατοχής. 

    Οι παρακάτω φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου αποτελούν εικόνες-μαρτυρίες για τον τρόπο που οι γυναίκες της πρωτεύουσας- και προφανώς και άλλων αστικών κέντρων της χώρας-στάθηκαν στο πλευρό των Ελλήνων στρατιωτών που πολεμούσαν μέσα στον παγωμένο χειμώνα στα χιονισμένα βουνά του αλβανικού μετώπου. Πώς; Πλέκοντας και ράβοντας ρούχα που θα τους κρατούσαν ζεστούς και θα τους προστάτευαν από τον παγετό. Στη φωτογραφία, που ακολουθεί, η Παπαϊωάννου φωτογραφίζει μια αφίσα του πολέμου του 40 να κοσμεί τη βιτρίνα κεντρικού ζαχαροπλαστείου. Πρόκειται για τη γνωστή αφίσα με την εικόνα μιας γυναίκας να πλέκει για τους στρατιώτες, την οποία είχε ζωγραφίσει η νεαρή τότε χαράκτρια της Σχολής Καλών Τεχνών Βάσω Κατράκη. Τέτοιες αφίσες κοσμούσαν το Χειμώνα του 1940-41 πολλές βιτρίνες καταστημάτων και δημοσίων κτιρίων.

Βούλα Παπαϊωάννου, Αφίσα του πολέμου. Aθήνα. 1940-41. Φωτογραφικά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

Αφίσα της χαράκτριας Βάσως Κατράκη που καλεί τις Ελληνίδες να πλέξουν ζεστά ρούχα για τους στρατιώτες. Η αφίσα αυτή διακρίνεται στη φωτογραφία της Βούλας Παπαϊωάννου.

Βούλα Παπαϊωάννου, Ομαδικό πλέξιμο. 1940-41. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου

 Μπενάκη.

   Στην παραπάνω και την παρακάτω φωτογραφία ο φακός της Παπαϊωάννου αποθανατίζει γυναίκες να πλέκουν και να ράβουν ομαδικά για τους στρατιώτες σε εξωτερικό χώρο μια ηλιόλουστη ημέρα. Πλέκουν και ράβουν ρούχα για συζύγους, αδελφούς και άλλα συγγενικά πρόσωπα, φίλους, γνωστούς και άγνωστους που μάχονταν πολύ μακριά και όχι κάτω από τις αχτίνες του ήλιου του Αττικού ουρανού.

Βούλα Παπαϊωάννου, Ομαδικό ράψιμο. 1940. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, Προετοιμασία ρουχισμού για το μέτωπο. 1940. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, Προετοιμασία αποστολής ρουχισμού για το μέτωπο στην κεντρική αποθήκη του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. 1940. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

Μια ακόμα φωτογραφία, εμφανώς "στημένη", που απεικονίζει καλοντυμένες και καλοχτενισμένες νεαρές γυναίκες να πλέκουν χαμογελαστές πλεκτά για τους στρατιώτες. Η μία κρατά επιδεικτικά την εφημερίδα "Η Νίκη" που προφανώς μιλά με ενθουσιασμό για τις νίκες του ελληνικού στρατού. Άραγε, μπορούν να φανταστούν τις αντίξοες συνθήκες που αντιμετώπιζαν οι στρατιώτες για τους οποίους προορίζονταν τα πλεκτά τους;

Και δύο  αφίσες της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας, της γνωστής ΕΟΝ,  του δικτατορικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, που καλεί τις Ελληνίδες να πλέξουν κάλτσες για τους στρατιώτες.

http://www.army.gr/default.php?pname=POREIA_PROS_TO_METOPO&la=1

http://pheidias.antibaro.gr/1940/photos.htm

http://www.benaki.gr/index.asp?id=1020103&lang=gr

http://www.photodiodos.gr/v/library/greeks/papaioannou/

http://www.ioannismetaxas.gr/Fotografies.html

Εικόνες από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940

Αφίσες και παλιές φωτογραφίες για τον πόλεμο του 1940

    Πλησιάζει η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου 1940...Για αυτό, ιδού μια επετειακή ανάρτηση. Πρόκειται για πολεμικές αφίσες της περιόδου 1940-41 που απεικονίζουν έργα καλλιτεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών, του Κ. Γραμματόπουλου, του Έκτορα Δούκα και του Γ. Γουναρόπουλου. Βλ. και http://annagelopoulou.blogspot.gr/2011/10/1940_30.html

   "Εμπρός, της Ελλάδος παιδιά"! Το παραινετικό και ενθουσιώδες μήνυμα δια στόματος ενός Έλληνα φαντάρου αποτελεί το θέμα της πρώτης και πιο γνωστής αφίσας δια χειρός του χαράκτη Κ. Γραμματόπουλου.

Κ. Γραμματόπουλος, Εμπρός της Ελλάδος παιδιά. Χρωμολιθογραφία. Αφίσα. 1940-41. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών

Βούλα Παπαϊωάννου, Πολεμικές αφίσες. 1940-1941. Φωτογραφικά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη

 

    Μία πραγματικά σπάνια φωτογραφία. Η γνωστή φωτογράφος Βούλα Παπαϊωάννου φωτογραφίζει έναν τοίχο από δρόμο της Αθήνας όπου βλέπουμε τις αφίσες του Γραμματόπουλου. Η αφίσα του Γραμματόπουλου με τον Έλληνα φαντάρο κυκλοφόρησε και στην παρακάτω εκδοχή. "Έλα να τα πάρεις", δηλαδή "Mολών Λαβέ", αναφωνεί o Έλληνας φαντάρος εύζωνας στον εχθρό.

Κ. Γραμματόπουλος, Έλα να τα πάρεις. Χρωμολιθογραφία. Αφίσα. 1940-41. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών

Έκτορα Δούκα, Οι γυναίκες της Πίνδου. Ελαιογραφία. 1940. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών.

Γ. Γουναρόπουλου, Η Παναγιά μαζί του. Χρωμολιθογραφία. Αφίσα. 1940-41. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών.

 

   Η παραπάνω αφίσα του Γ. Γουναρόπουλου με τον τίτλο Η Παναγιά μαζί του απεικονίζει την Παναγία να προστατεύει τον Έλληνα φαντάρο. Η πίστη είναι η καλύτερη και ασφαλέστερη προστασία για τους αγωνιστές στα πεδία των μαχών. Η αφίσα αυτή μου θύμισε μία συγκινητική φωτογραφία της Βούλας Παπαϊωάννου. Η μαυροντυμένη και μαντηλοφορούσα γιαγιά αποχαιρετά τον νεαρό φαντάρο, που προφανώς φεύγει για το μέτωπο, δίνοντάς του να φιλήσει ένα μικρό εικόνισμα.  Άραγε είναι γιος, εγγονός ή απλά ένας περαστικός άγνωστος φαντάρος;

Βούλα Παπαϊωάννου, Επιστράτευση. 1940. Φωτογραφικά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

   Oι αφίσες αυτές, κυρίως λιθογραφίες, ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς την περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου και ο κόσμος τις αγόραζε για να κοσμήσουν τους τοίχους των σπιτιών και χώρων εργασίας. Στην παρακάτω φωτογραφία η Βούλα Παπαϊωάννου αποθανατίζει με το φακό της μία υπαίθρια έκθεση λιθογραφιών του αλβανικού μετώπου με τους περαστικούς να βλέπουν τα έργα.

Βούλα Παπαϊωάννου, Υπαίθρια έκθεση λιθογραφιών αλβανικού μετώπου. 1940-1941. Φωτογραφικά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

http://www.benaki.gr/index.asp?id=1020103&lang=grAf;is
http://www.nhmuseum.gr/details2.php?
lang=1&wh=1&the1id=2&the2id=12&the3id=95&theid=95&open1=2&open2=12&open3=95&thepid=729&page=1
http://www.nhmuseum.gr/details2.php?lang=1&wh=1&the1id=2&the2id=12&the3id=95&theid=95&open1=2&open2=12&open3=95&thepid=730&page=1 
http://www.nhmuseum.gr/details2.php?lang=1&wh=1&the1id=2&the2id=12&the3id=95&theid=95&open1=2&open2=12&open3=95&thepid=521&page=1
http://www.nhmuseum.gr/details2.php?lang=1&wh=1&the1id=2&the2id=12&the3id=95&theid=95&open1=2&open2=12&open3=95&thepid=728&page=1