Η Γέννηση του Χριστού στη ζωγραφική και την ποίηση. H μουσική των Αγγέλων.

Τα Χριστούγεννα στη ζωγραφική. Η Μουσική των Αγγέλων

Παραμονή Χριστουγέννων σήμερα!

Aς γιορτάσουμε τα Χριστούγεννα με τη μουσική των Αγγέλων. Ας γιορτάσουμε με τις μουσικές συναυλίες που δόθηκαν από τους Αγγέλους στη σεμνή φάτνη της Γέννησης. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να τις ακούσουμε, αλλά μπορούμε να φανταστούμε ότι τις ακούμε...και ας διαβάσουμε το ποίημα του Γιώργου Θέμελη, Φάτνη.
  Από τους τέσσερις Ευαγγελιστές μόνο οι δύο, ο Ματθαίος και ο Λουκάς αφηγούνται το γεγονός της Γέννησης του Ιησού Χριστού. Από αυτούς τους δύο, μόνο ο Λουκάς αναφέρεται στην υμνολογία, στη δοξαλογία των Αγγέλων εκείνη τη νύχτα της Γέννησης στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας.
...Ξαφνικά εμφανίστηκαν στρατιές αγγέλων να υμνούν τον Θεό: "Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία."  

 Στο Κεφ. Β' 13-15 ο Ευαγγελιστής περιγράφει σύντομα την εμφάνιση των Αγγέλων και παραθέτει τον ύμνο τους:

"καὶ ἐξαίφνης ἐγένετο σὺν τῷ ἀγγέλῳ πλῆθος στρατιᾶς οὐρανίου αἰνούντων τὸν Θεὸν καὶ λεγόντων• (14) Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία. {15} Καὶ ἐγένετο ὡς ἀπῆλθον ἀπ' αὐτῶν εἰς τὸν οὐρανὸν οἱ ἄγγελοι, καὶ οἱ ἄνθρωποι οἱ ποιμένες εἶπον πρὸς ἀλλήλους• Διέλθωμεν δὴ ἕως Βηθλέεμ καὶ ἴδωμεν τὸ ῥῆμα τοῦτο τὸ γεγονὸς ὃ ὁ Κύριος ἐγνώρισεν ἡμῖν".

Η σύντομη αυτή αναφορά του Ευαγγελιστή Λουκά έχει εμπνεύσει πολλούς ζωγράφους να απεικονίσουν τη σκηνή της Γέννησης με τους Αγγέλους να δοξολογούν τον Θεό, παίζοντας μουσική.  Ιδού, λοιπόν, μία μικρή επιλογή από αγαπημένες μου μουσικές συναυλίες των Αγγέλων που δεν τις έχω ακούσει, αλλά τις έχω δει....  Θα ξεκινήσω από ένα υπέροχο έργο, δια χειρός του Γερμανού Matthias Grünewald (1470-1528) που απεικονίζει τη Γέννηση.  Η Παναγία κρατά με τρυφερότητα τον νεογέννητο Χριστό, ενώ οι άγγελοι δίνουν συναυλία και δοξολογούν τη Γέννησή του.

Matthias Grünewald,  Η Γέννηση και η Συναυλία των Αγγέλων από το εικονοστάσιο του

Isenheim. Περίπου 1512-1516. Ο κορυφαίος της ορχήστρας είναι ένας άγγελος που παίζει τσέλο.

Matthias Grünewald,  H Συναυλία των Αγγέλων. Λεπτομέρεια. Ένας άγγελος παίζει τσέλο....

Ένας ακόμα υπέροχος πίνακας από τους πιο αγαπημένους. Αποτυπώνεται αριστοτεχνικά η ονειρική ατμόσφαιρα της εξαίσιας μελωδίας του ύμνου των Αγγέλων.

Pierro Dela Francesca, Η Γέννηση. 1470-1475. Εθνική Πινακοθήκη. Λονδίνο. Σαν όνειρο η εικόνα... Οι Άγγελοι δοξολογούν τον νεογέννητο Ιησού Χριστό υπό τη μουσική του αναγεννησιακού λαούτου. Γλυκύτατη η μορφή της Παναγίας που γονατιστή προσεύχεται για τον Γιο της.

Mία ακόμα ονειρική εικόνα που αγαπώ πολύ δια χειρός της Marianne Stokes, της Αυστριακής ζωγράφου που εγκαταστάθηκε στην Αγγλία και βρέθηκε υπό την επιρροή των Προραφαηλιτών. Δύο αγγελάκια παίζουν αρχαία λύρα στο νεογέννητο Ιησού!

Marianne Stokes, Άγγελοι ψυχαγωγούν το Θείο Βρέφος. 1893.  Εξαίσια αγγελική μελωδία στον αχυρώνα. Η Παναγία με κλειστά τα μάτια ακούει μαγεμένη.

Για τη μουσική των Αγγέλων μιλά και το παρακάτω ποίημα του Γιώργου Θέμελη.

III. Φάτνη

Μέσα μας γίνεται η Γέννηση.

Έξω στέκει το σχήμα της –

Μας φανερώνεται.

Εδώ που στήσαμε τη φάτνη,

Εδώ που κρεμάσανε το άστρο,

Είναι σα μια μεγάλη πέτρα –

Πέτρα υψηλή, μετέωρη.

Ένα πυκνό σημείο αιωνιότητας.

Το Βρέφος, ο Ιωσήφ και η Μαρία,

Τ’ αγαθά ζώα. Οι Άγγελοι

Σταματημένοι σε μια πτήση

Ψηλά, στη σιωπή, παίζοντας όργανα.

Άρπα, κορνέτα, βιολί και φυσαρμόνικα.

Ακίνητοι σαν από πορσελάνη,

Με σιωπή απόλυτη, μουσική.

(Η Νύχτα απλώνεται σαν την ηχώ

Αυτής της μουσικής, της σιωπής,

Της μουσικής των Αγγέλων μέσα μας, έξω μας).

Αν στέκουν εδώ, πετούν εκεί,

Στον άλλο χώρο∙ αντλούν

Αίμα σκληρό απ’ το αίμα μας,

Αγάπη απ’ την αγάπη μας.

Παίρνουν τα όνειρά μας και τα ψηλώνουν.

Η Μάνα στέκει κοντά τους ακίνητη,

Σαν από πορσελάνη, αγγίζει τα εύθραυστα πόδια τους.

Βλέπει το αόρατο στο μαγικό καθρέφτη του ορατού.

Τι τώρα, τι πάντα.

Ω καθαρότατη ψυχή,

Άμωμη, αμόλυντη, ανυπόκριτη.

Ο χρόνος ανοίγει σαν το φεγγίτη που μας φωτίζει.

Τα παίρνουμε και τα πλαγιάζουμε

Μέσα σ’ ένα κουτί να κοιμηθούν

Πάνω σε χάρτινο άχυρο να μη ραγίσουν.

***

Από το ποιητικό έργο Η Μόνα παίζει (1961)

Adolphe William Bouguereau, Το τραγούδι των Αγγέλων. 1881. ...και το βιολί στη δοξολογία της Γέννησης. Ένας επίσης ονειρεμένος πίνακας. Παναγία και νεογέννητος Χριστός έχουν μαγευτεί από τη μελωδία των Αγγέλων. 

Ένας διάσημος πίνακας της Αναγέννησης που απεικονίζει τη χαρά της μουσικής μυσταγωγίας της Γέννησης και αποτυπώνει αριστοτεχνικά τη χαρμοσύνη ατμόσφαιρα της στιγμής. Στρατιές από χαρούμενα αγγελάκια χορεύουν και δοξολογούν πάνω από την ταπεινή φάτνη του Ιησού Χριστού, ενώ ξεχωρίζουν τρεις άγγελοι να άδουν τον ύμνο. Θεωρείται σπάνιο θέμα στην εικονογραφία της Γέννησης. 

Sadro Botticelli, Η Μυστική Γέννηση. 1500-1501. Εθνική Πινακοθήκη. Λονδίνο.  O μόνος υπογεγραμμένος πίνακας δια χειρός του Botticelli. Οι Άγγελοι δεν παίζουν μουσική, αλλά χορεύουν.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CF%8C%CE%BE%CE%B1_%CE%B5%CE%BD_%CF%85%CF%88%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%B9%CF%82_%CE%98%CE%B5%CF%8E_...

http://www.artinsociety.com/the-isenheim-altarpiece-pt-1-pestilence-and-the-concert-of-angels.html
https://www.wikiart.org/en/matthias-grunewald/nativity-and-concert-of-angels-from-the-isenheim-altarpiece-central-panel-1516
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Mystical_Nativity
https://www.nationalgallery.org.uk/paintings/piero-della-francesca-the-nativity
https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/great-works/great-works-the-nativity-1470-75-by-piero-della-francesca-8426410.html
https://www.revolvy.com/page/Marianne-Stokes
https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marianne_Stokes_-_Angels_Entertaining_the_Holy_Child.jpg
https://uploads2.wikiart.org/images/william-adolphe-bouguereau/song-of-the-angels-1881.jpg