Αναγνωστικά και αλφαβητάρια. Τα Κρινολούλουδα, αναγνωστικό της Β´τάξης Δημοτικού

Κρινολούλουδα. Αναγνωστικό της Β´ τάξης Δημοτικού

   Σκέφτομαι ότι είναι ένα αναγνωστικό με υπέροχο τίτλο και μια πραγματικά ονειρεμένη εικόνα στο εξώφυλλό του. Ποιο παιδάκι δε θα ήθελε να έχει ένα τέτοιο αναγνωστικό στη σχολική του τσάντα; ένα αναγνωστικό με το ποιητικό όνομα Κρινολούλουδα και με εξώφυλλο που να απεικονίζει ένα αγοράκι και ένα κοριτσάκι με χαρούμενα χαμογελαστά πρόσωπα να μαζεύουν αγριολούλουδα στην εξοχή. Ειδυλλιακή σκηνή ξεγνοιασιάς που προκαλεί νοσταλγία για την απώλεια της αθωότητας της παιδικής μας ηλικίας. Βέβαια, η δική μας γενιά δεν είχε την τύχη να έχει ως αναγνωστικό στη Β´ Τάξη Δημοτικού τα Κρινολούλουδα.

Τα Κρινολούλουδα. Το εξώφυλλο της έκδοσης του 1948. Έγχρωμο ήταν μόνο το εξώφυλλο, ενώ περιέχει και πολλές εικόνες με ασπρόμαυρα σχέδια. Η εικονογράφηση του βιβλίου έγινε από τον γελοιογράφο, επιθεωρησιογράφο και στιχουργό Αντώνη Βώττη, ο οποίος εικονογράφησε και άλλα σχολικά βιβλία. Το βιβλίο Κρινολούλουδα χρησιμοποιήθηκε στα σχολεία επί δεκαπέντε χρόνια. Αν και ήταν βιβλίο του 1934, διδασκόταν ακόμα την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου έως και το 1950. 

   Το αναγνωστικό της Β´τάξης Δημοτικού με τον τίτλο Κρινολούλουδα συντάχθηκε σύμφωνα με τον εκπαιδευτικό νόμο 5911 του 1933 που ψήφισε η κυβέρνηση Τσαλδάρη. Βάσει αυτού του νόμου η νέα προκήρυξη για τη σύνταξη αναγνωστικών βιβλίων του Δημοτικού όριζε ως σκοπό των σχολικών εγχειριδίων τη γλωσσική, καλαισθητική, θρησκευτική, εθνική και ηθική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Πρόκειται, ασφαλώς, για ανατροπή, προς το συντηρητικό, των αλλαγών που είχαν επιχειρηθεί στην εκπαίδευση στο πλαίσιο της δεύτερης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης κατά τη διάρκεια της τελευταίας διακυβέρνησης του Ελ. Βενιζέλου (1929-1932) και επί Υπουργού Παιδείας Γ. Παπανδρέου. Την περίοδο του Μεσοπολέμου έχουμε πολλά αναγνωστικά. Δεν είχε ιδρυθεί ακόμα  ο Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Μεταξά) και δεν υπήρχε το μοναδικό σχολικό εγχειρίδιο για κάθε μάθημα και κάθε τάξη. Συνήθως συνεργάζονταν ένας συγγραφέας και ένας εκπαιδευτικός και συνέτασσαν ένα εγχειρίδιο που εκτυπωνόταν σ᾽ έναν εκδοτικό οίκο. Εάν το βιβλίο έπαιρνε την έγκριση από το Υπουργείο, τότε μπορούσε να διδαχθεί στα σχολεία με την προϋπόθεση να το επιλέξουν οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι είχαν τη δυνατότητα να επιλέγουν το βιβλίο που θα δίδασκαν από τον πίνακα εγκεκριμένων βιβλίων.

   Τα Κρινολούλουδα, όμως, είναι ένα αναγνωστικό που ξεφεύγει από το συντηρητικό πνεύμα του εκπαιδευτικού νόμου του 1933 και έχει θεωρηθεί από τον ιστορικό της εκπαίδευσης Αλ. Δημαρά "ότι σηματοδοτεί έναν νέο τρόπο γραφής των σχολικών βιβλίων". Συντάκτριες του βιβλίου ήταν δύο γυναίκες συγγραφείς, η ποιήτρια και ηθοποιός Θεώνη Δρακοπούλου, η γνωστή ως Μυρτιώτισσα (φίλη του Λορέντζου Μαβίλη και του Κωστή Παλαμά), και η δημοτικίστρια Αρσινόη Ταμπακοπούλου (είχε γράψει το 1926 έναν Οδηγό για την πρώτη ανάγνωση  κατά το σύστημα Μοντεσόρι και το αλφαβητάριο Παιχνίδια και παιδάκια το 1934). 

   Το βιβλίο ήταν γραμμένο στη δημοτική γλώσσα, αφού οι εκπαιδευτικοί νόμοι συμφωνούσαν ότι αυτή η γλώσσα έπρεπε να χρησιμοποιείται για τα βιβλία των πρώτων τάξεων του Δημοτικού. Περιέχει ιστορίες που αφηγούνται με αμεσότητα και ρεαλισμό περιστατικά της καθημερινής ζωής στην πόλη και το χωριό με ήρωες συνομήλικους των μικρών μαθητών. Ο Μίμης, η Ελενίτσα, ο Κωστάκης, η Λέλα, η Κατινίτσα είναι χαρακτήρες των αφηγήσεων με τους οποίους τα παιδιά-αναγνώστες ένιωθαν οικειότητα και μπορούσαν να ταυτισθούν. Οι αφηγήσεις γίνονται συνήθως στο τρίτο πρόσωπο, αλλά συχνά εναλλάσσονται με ευθύ λόγο και διάλογο, ενώ η φωνή των παιδιών-χαρακτήρων ακούγεται και σε πρώτο πρόσωπο, προσδίδοντας στα κείμενα φυσικότητα, ζωντάνια, αμεσότητα και αληθοφάνεια. Διαβάζουμε κείμενα, που συναντάμε και στα άλλα αναγνωστικά, όπως κείμενα για τον κύκλο των εποχών, τις θρησκευτικές και λαϊκές γιορτές, για τη φύση, τα λουλούδια, τα ζώα, τις πεταλούδες, τα επαγγέλματα, την οικογένεια, το σχολείο, τα παιχνίδια των παιδιών. Εκτός από τις ιστορίες, υπάρχουν και ποιήματα ομόθεμα με τις ιστορίες, ενώ το βιβλίο αρχίζει, όπως είναι σύνηθες, με μία προσευχή. 

 Ωστόσο, ο ψυχρός διδακτισμός, ο στόμφος και η ηθικολογία, που χαρακτηρίζουν άλλα αναγνωστικά, απουσιάζουν ή δεν είναι τόσο έντονη η παρουσία τους  στα Κρινολούλουδα. 

     

Σκίτσο που κοσμεί την ιστορία με τον τίτλο Τι έπαθε ένα άσπρο κουνελάκι. Η ιστορία έχει ως θέμα ένα άσπρο ανυπόμονο κουνελάκι που ονειρευόταν ταξίδια στο άγνωστο και μια ημέρα που η μητέρα του έλειπε, έφυγε από την προστασία της φωλιάς της κουνελοοικογένειας. Αφού περιπλανήθηκε μοναχό και συνάντησε πολλές δυσκολίες, κινδύνους και περιπέτειες, κατόρθωσε να επιστρέψει σώο και αβλαβές πίσω στη φωλιά του...

"...Κι έτρεξε γεμάτος χαρά μέσα στη φωλιά του. Εκεί ήταν τα τρία τ᾽αδελφάκια του κι η μητέρα του, η κυρα-Kουνέλαινα. Με τι χαρά ξαναείδε η μητέρα τον Ασπρούλη της! 

-Eίδες, παιδάκι μου, του έλεγε και τον φιλούσε. Είδες τι μπορεί να πάθει κανένας, όταν αφήνει το σπίτι του και τους δικούς του; Το είδες, πως δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά από κείνη, που χαίρεται κανένας μέσα στο σπίτι του; Μονάχα εκεί μέσα είναι προφυλαγμένος, γιατί τον τριγυρίζουν όλοι εκείνοι, που τον αγαπούν πραγματικά..."

"Το σχολείο των πουλιών". Μια υπέροχη λυρική ιστορία για πουλιά που πηγαίνουν στο σχολείο.

 "...Και τα πουλιά πηγαίνουν στο σχολείο κάθε πρωί. Έλεγε μιαν ημέρα ο  δάσκαλος στην τάξη της Φρόσως. Εκείνο όμως το σχολείο ούτε τοίχους έχει, σαν το δικό μας, ούτε στέγη. Στέγη του είναι ο ουρανός και πάτωμά του τα κλαδιά της μεγάλης βελανιδιάς στο λιβάδι. Δάσκαλος είναι ο κυρ Κότσυφας με την όμορφη μαύρη του φορεσιά και με τη μελωδική του φωνή...".

Σκίτσο για την πραγματικά πρωτότυπη ιστορία Η βασιλόπιτα. Με αφορμή τη βασιλόπιτα που σερβίρεται την Πρωτοχρονιά στο σπίτι του θείου Γιάννη, τα δύο ανίψια (ο Γιάγκος και ο Γεωργάκης) ακούν από τον θείο τους μια ιστορία για το πόσοι άνθρωποι κοπίασαν και εργάστηκαν για να φθάσει η βασιλόπιτα στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι.

 Στο αναγνωστικό περιέχονται αλληγορικές ιστορίες με ήρωες ζώα, αλλά και ιστορίες με πρωταγωνιστές παιδιά, που υπογραμμίζουν τη σύνεση, τη μετριοπάθεια, την υπακοή στους γονείς,  το σεβασμό απέναντι στην εργασία και την κοινωνική προσφορά κάθε επαγγελματία και τεχνίτη. Αρκετές, επίσης, ιστορίες τονίζουν τις αρετές της γενναιοδωρίας, της φιλανθρωπίας, της ελεημοσύνης και βοήθειας προς τους αδύναμους. Η αγάπη και ο σεβασμός απέναντι στη φύση είναι ακόμα κάποιες αξίες που υποστηρίζονται από το βιβλίο. 

Ο μικρός Φώτος περιθάλπει τη μικρούλα που βρήκε χτυπημένη στο δρόμο του.

  Ο μικρός Φώτος είναι ένα παιδάκι που πηγαίνει στο σχολείο ενός άλλου χωριού, γιατί στο δικό του χωριό δεν υπάρχει σχολείο. Ένα βράδυ που γύριζε αργά στο χωριό του, γιατί έπρεπε να κάνει και κάποια ψώνια που του ζήτησε η μάνα του, βρήκε κατά τύχη στο δρόμο του μια μικρούλα που είχε χαθεί και είχε χτυπήσει...και φυσικά βοήθησε το κοριτσάκι και το πήγε στους γονείς του...

Η Λιλίκα χαρίζει με γενναιοδωρία σε ένα φτωχό κοριτσάκι την κούκλα της.

Η Κατινούλα και τα λουλούδια.

Η Κατινούλα είχε πολλά προτερήματα, ήταν καλή μαθήτρια και επιμελής. Όμως, διαβάζουμε, είχε και ένα ελάττωμα. Αγαπούσε πολύ τα λουλούδια και επειδή τα αγαπούσε, τα έκοβε. "...Η Κατινούλα έκοβε τα λουλούδια μόνο για να τα κόβει και για κανένα άλλο σκοπό...Γέμιζε τα χέρια της, την ποδιά της, το καλαθάκι της κι ύστερα τα σκόρπιζε κάτω και με χορούς, με πηδήματα, με γέλια και χαρές τα τσαλαπατούσε και τάκανε λιώμα..." H συμπεριφορά της Κατινούλας θα αλλάξει, όταν στο όνειρό της συνομιλήσει με μία μαργαρίτα...

Οι μικροί φυλακισμένοι. Ένα παιδί βρήκε στη φωλιά τέσσερα κοτσυφάκια, τα έπιασε και τα φυλάκισε στο κλουβί. Η μικρή αδελφή του, όμως, τα απελευθέρωσε...και εκείνα πέταξαν πίσω στην οικογένειά τους, στον μπαμπά-κότσυφα και την μητέρα-κοτσυφύνα.

Η Ελενίτσα δίνει σ᾽ένα αγόρι-ζητιάνο ελεημοσύνη. Τα χρήματα της ελεημοσύνης προέρχονται από το χαρτζιλίκι που της έδιναν οι γονείς της για να αγοράσει κουλούρι μετά την Κυριακάτικη λειτουργία. Προσφέρει, δηλαδή, το χαρτζιλίκι της στο φτωχό αγόρι.

   Τέτοια μηνύματα αγάπης και προσφοράς προς τον συνάνθρωπο συναντάμε σε πολλές σελίδες του αναγνωστικού. Ίσως, τα ξυπόλητα παιδάκια-μαθητές των παρακάτω φωτογραφιών της Βούλας Παπαϊωάννου να είχαν μπροστά τους το αναγνωστικό Κρινολούλουδα. Άραγε, πώς να αισθάνονταν τα παιδάκια αυτά, μαθητές της εποχής του Εμφυλίου Πολέμου, όταν διάβαζαν τις ιστορίες γενναιόδωρης ελεημοσύνης και όταν έβλεπαν τα καλοντυμένα χαρούμενα παιδάκια-πρωταγωνιστές των ιστοριών των αναγνωστικών να παίζουν ξέγνοιαστα στην εξοχή; Με ποιους ήρωες των ιστοριών ταυτίζονταν; 

Μάθημα σε ελληνικό σχολείο της υπαίθρου. 1946. Φωτογραφία της Βούλας Παπαϊωάννου. Φωτογραφικά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

Μάθημα σε ελληνικό σχολείο της υπαίθρου. 1946. Φωτογραφία της Βούλας Παπαϊωάννου. Φωτογραφικά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

Κρινολούλουδα, αναγνωστικό Β Δημοτικού, επίμετρο Λ. Κουζέλη, Το Βήμα, Αθήνα 2013.

http://www.benaki.gr/index.asp?id=1020103&lang=gr