Άννα Αγγελοπούλου: Ο μύθος της Αριάδνης στην ποίηση και τη ζωγραφική. Προραφαηλίτες ζωγράφοι και ένα ποίημα του Ν. Καββαδία

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Δευτέρα 19 Μαρτίου 2018

Ο μύθος της Αριάδνης στην ποίηση και τη ζωγραφική. Προραφαηλίτες ζωγράφοι και ένα ποίημα του Ν. Καββαδία

Η Αριάδνη στη Νάξο

Ο αρχαίος ελληνικός μύθος της Αριάδνης, της κόρης του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα και της Πασιφάης, υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής στη δυτική τέχνη. Είναι πολλές οι απεικονίσεις σκηνών του μύθου από την αρχαιότητα έως και τα νεότερα και σύγχρονα χρόνια.

O μύθος της Αριάδνης συνδέεται στενά με τον μύθο του Θησέα και του Μινώταυρου (βλ. για τον μύθο language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/crete/page_020.html.). Η Αριάδνη αρνείται την πατρίδα και την αφοσίωση στην οικογένειά της, γιατί ερωτεύεται ένα ξένο, που έρχεται από μακριά για να καταλύσει και να παραβεί τους πάτριους νόμους...Ερωτεύεται και βοηθά τον εχθρό του πατέρα της, τον Θησέα, γιο του βασιλιά της Αθήνας Αιγέα, να διαφύγει, χάρη στον μίτο της από τον δαιδαλώδη Λαβύρινθο, αφού πρώτα εξουδετερώσει τον Μινώταυρο. Η σωτηρία του Θησέα σημαίνει για την Αριάδνη άρνηση και προδοσία της πατρίδας και της οικογένειάς της...Κυριευμένη από το ερωτικό πάθος, δεν σκέφτεται τα αποτελέσματα της πράξης της... Από την άλλη πλευρά, ο Θησέας, με ευγνωμοσύνη για την ουσιαστική βοήθεια που του πρόσφερε η Αριάδνη, την παίρνει με το καράβι του μακριά από την πατρίδα της με σκοπό να την παντρευτεί στην Αθήνα... Η μόνη διέξοδος για την Αριάδνη είναι η φυγή από την πατρίδα και την οικογένεια...Η ερωτευμένη γυναίκα ακολουθεί τον ξένο για τον οποίο θυσίασε τη μέχρι τότε ζωή της... Σ' ένα σταθμό του θαλασσινού ταξιδιού, στο νησί Νάξο, ο Θησέας θα την εγκαταλείψει μόνη της στην παραλία...Λένε ότι στο όνειρό του εμφανίστηκε ο Διόνυσος και τον έκανε να λησμονήσει την Αριάδνη, γιατί την ήθελε ο ίδιος...

Στη Δυτική Τέχνη ιδιαίτερα από την Περίοδο της Αναγέννησης πληθαίνουν αυτές οι απεικονίσεις...

Titian, Βάκχος και Αριάδνη, 1520-23. Εθνική Πινακοθήκη. Λονδίνο. Ο Διόνυσος εμφανίζεται με τη συνοδεία του για να σαγηνεύσει την εγκαταλελειμμένη Αριάδνη. Τελικά, θα την παντρευτεί και την οδηγήσει στον Όλυμπο, στην κατοικία των Θεών, σύμφωνα με μία εκδοχή του μύθου.

Μία από τις εκδοχές του μύθου που εμπνέει και γοητεύει τους καλλιτέχνες είναι η εγκατάλειψη της Αριάδνης από τον Θησέα στο νησί της Νάξου. Η απόγνωση και απελπισία της εγκαταλελειμμένης Αριάδνης έχει απεικονισθεί πολλές φορές. Η Αριάδνη απεικονίζεται συνήθως κεκλιμένη, σε μία παραλία, ενώ στο βάθος διακρίνεται το καράβι του Θησέα να απομακρύνεται από την ακτή.

Angelica Kaufmann, Η Αριάδνη εγκαταλελειμμένη από τον Θησέα. 1774. Μουσείο Καλών Τεχνών. Χιούστον.

Η εγκατάλειψη της Αριάδνης σε μία παραλία της Νάξου εμπνέει και τον αγαπημένο "θαλασσινό" ποιητή Νίκο Καββαδία για τους στίχους του ποιήματος "Η Αριάδνη στη Νάξο" που έχει μελοποιηθεί από τον Μιχάλη Τερζή (βλ. http://gerontakos.blogspot.gr/2014/09/blog-post_18.html)

Νίκος Καββαδίας, Η Αριάδνη στη Νάξο

Με το καράβι του Θησέα
σ’ αφήσαμε στη Νάξο γυμνή,
μ’ ένα στα πόδια σου
θαλασσινό σκουτί.

Σε ποιες σπηλιές εκρύφθηκες
και πώς να σε φωνάξω,
κουστάρω κι όλο με τραβάει
μακριά το γκαραντί.

Οι Βρετανοί Προραφαηλίτες ζωγράφοι του 19ου αιώνα εμπνεύστηκαν από το μύθο της Αριάδνης και έχουν απεικονίσει σε παραλλαγές τη σκηνή της εγκατάλειψης στην παραλία από τον Θησέα. Επιλέγω κάποιες από αυτές τις απεικονίσεις των ζωγράφων που βρέθηκαν υπό την επιρροή του Προραφαηλιτισμού.

Evelyn De Morgan, Η Αριάδνη στη Νάξο. 1877. Ίδρυμα De Morgan.

George Frederic Watts, Αριάδνη. 1894. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Νέα Υόρκη. Στα πόδια της ο Μινώταυρος...

Edward Reginald Frampton, Η Αριάδνη στη Νάξο. Πριν το 1904.

Η μοναξιά και η θλίψη της ερωτευμένης γυναίκας από την εγκατάλειψη και την προδοσία του αγαπημένου της, εμπνέει τους ρομαντικούς Προραφαηλίτες που προτιμούν θέματα από αρχαίους μύθους... Ο βίος της Αριάδνης έχει κοινά στοιχεία με τον βίο της Μήδειας...Και οι δύο αρνούνται πατρίδα και οικογένεια για τον έρωτα ενός ξένου και άγνωστου που τον βοηθούν, προδίδοντας τους πάτριους νόμους...και οι δύο γίνονται φυγάδες και ακολουθούν τον αγαπημένο τους στο θαλάσσιο ταξίδι της σωτηρίας...και οι δύο θα εγκαταλειφθούν από αυτόν που ερωτεύθηκαν με πάθος...Για τη Μήδεια, όμως, η κατάληξη είναι τραγική πέρα έως πέρα...

George Frederic Watts, Η Αριάδνη στο Νάξο. 1890. Fogg Μουσείο. Μουσεία Τέχνης του Harvard. Κρατά τον μίτο, ενώ δίπλα της βρίσκεται ο Μινώταυρος που θεωρείται ετεροθαλής αδελφός της.

Edward Burne Jones, Αριάδνη. 1863-64. Η Αριάδνη κρατά τον μίτο και φορά στεφάνι με άνθη...Λένε ότι, εκτός από τον μίτο, έδωσε στον Θησέα και το στεφάνι αυτό, τα άνθη του οποίου φώτιζαν τον σκοτεινό λαβύρινθο.