Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.
Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...
Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;
Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...
Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.
Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!


Τετάρτη 31 Δεκεμβρίου 2014

Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Παλιές χριστουγεννιάτικες κάρτες

Παλιές γερμανικές και αγγλικές χριστουγεννιάτικες κάρτες από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο

1914-1918: Η περίοδος της ένοπλης σύρραξης του Πρώτου Μεγάλου Πολέμου του 20ού αιώνα, του μετέπειτα  (μετά τον Δεύτερο Μεγάλο Πόλεμο) ονομαζόμενου Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Την περίοδο αυτή οι στρατιώτες των δύο αντιμαχόμενων πλευρών βρέθηκαν στο πολεμικό μέτωπο κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, μακριά από την "πατρική εστία", την οικογένεια, τους φίλους, τα αγαπημένα πρόσωπα. Για τις συναισθηματικές ανάγκες και την ενίσχυση του ηθικού των στρατιωτών του Πρώτου Μεγάλου Πολέμου, αλλά και των συγγενικών και φιλικών προσώπων τους, κυκλοφόρησαν κάρτες με χριστουγεννιάτικες και πρωτοχρονιάτικες ευχές. 
   Ιδού, λοιπόν, μια επιλογή από τις κάρτες αυτές που προέρχονται από τους δύο αντιπάλους,  τους Γερμανούς και τους Βρετανούς. Πρόκειται για εικόνες απατηλές, όπως συμβαίνει άλλωστε με όλες τις Χριστουγεννιάτικες-Πρωτοχρονιάτικες κάρτες,  που αναπαριστούν μία "εξωπραγματική", ιδανική, ονειρική-θα έλεγα-πραγματικότητα. Ποιος δεν έχει ανάγκη από όνειρα τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά και ακόμα περισσότερο, όταν υπηρετείς στο πολεμικό μέτωπο; 
Αγία Νύχτα. 1917. Δύο Γερμανοί στρατιώτες διαβάζουν γράμματα υπό το φως κεριών και τη σκέπη ενός άγγελου.

Χριστούγεννα στο μέτωπο. Μία μάλλον ειδυλλιακή εικόνα.Υπό την προσωπογραφία του Κάιζερ οι στρατιώτες γιορτάζουν τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Χριστουγεννιάτικο δένδρο με κεριά, γράμματα από αγαπημένα πρόσωπα, ο Άη Βασίλης με δώρα, χαμογελαστά πρόσωπα.

Χριστουγεννιάτικη νύχτα 1916 στο μέτωπο. Ακόμα μια εικόνα εορταστικής ατμόσφαιρας από το μέτωπο με Γερμανούς στρατιώτες να γιορτάζουν χαμογελαστοί. 

Γερμανοί στρατιώτες με χριστουγεννιάτικα δώρα στο χιονισμένο μέτωπο.

Χριστουγεννιάτικη ή Πρωτοχρονιάτικη Νύχτα στο μέτωπο. Οι Γερμανοί στρατιώτες διαβάζουν γράμματα, συζητούν και θυμούνται τα αγαπημένα πρόσωπα της οικογένειας που είχαν αφήσει στην πατρίδα. Είχαν όμως όλοι οι στρατιώτες αγαπημένα πρόσωπα; Λάμβαναν όλοι γράμματα από την πατρίδα;

Χριστούγεννα 1915. Χαμογελαστοί Γερμανοί στρατιώτες με χριστουγεννιάτικα δώρα.

Χριστούγεννα 1915. Ένα αγγελάκι με χριστουγεννιάτικο δέντρο για τους "γενναίους" στρατιώτες.

Γερμανός στρατιώτης φυλά σκοπιά και ονειρεύεται την πατρίδα του. Χριστουγεννιάτικη αστροφεγγής χιονισμένη νύχτα "στη χώρα του εχθρού και στην πατρίδα".

Βρετανική κάρτα. Χριστούγεννα 1914 από το μέτωπο της Φλάνδρας.

Χριστουγεννιάτικες ευχές από το μέτωπο. Βρετανοί στρατικώτες εορτάζουν...

Χριστουγεννιάτικες ευχές από την 7η Βρετανική Μεραρχία. 1918. Ιταλία. Ήλθε το στρατιωτικό ταχυδρομείο και οι στρατιώτες διαβάζουν τα γράμματα από την πατρίδα.

Χριστουγεννιάτικη Βρετανική νύχτα στο Μέτωπο. 1917-18. Δεν είναι το αστέρι της Βηθλεέμ.

Χριστουγεννιάτικες ευχές από την 7η Βρετανική Μεραρχία. 1917. Δύο στρατιώτες στα χαρακώματα. Στον τοίχο είναι γραμμένα τα ονόματα των μαχών που κέρδισε η 7η Μεραρχία.

Χριστούγεννα 1914. Ζήτω ο Βασιλεύς! Ο πόλεμος μόλις είχε αρχίσει και ο Βρετανός στρατιώτης πανηγυρίζει. Άραγε θα επέστρεφε στην πατρίδα από το μέτωπο;

Χαρούμενα Χριστούγεννα με μία βόμβα που κυνηγά τους Γερμανούς στρατιώτες.

Χριστουγεννιάτικες ευχές στην πατρίδα. 1915. Η λευκοντυμένη γυναίκα που πιθανόν είναι η δόξα ή η νίκη έχει υπό την προστασία της τον Βρετανό στρατιώτη που θυμάται την πατρίδα του. "Θα κρατήσουμε τις πατρικές εστίες αναμμένες και τις καμπάνες των εκκλησιών να ηχούν".

 Μία κομψή κυρία εύχεται στους Βρετανούς στρατιώτες χαρούμενα Χριστούγεννα.

Ένα ζευγάρι. Ο χαμογελαστός Βρετανός στρατιώτης αγκαλιάζει την κοπέλα του.

Χριστουγεννιάτικο τραπέζι στη Βρετανία. Η οικογένεια κάνει πρόποση βλέποντας τη φωτογραφία του στρατιώτη που λείπει στο μέτωπο. Θα επιστρέψει άραγε;

Βρετανική χριστουγεννιάτικη κάρτα. Θυμάται τον αγαπημένο της που υπηρετεί στο μέτωπο.

Αποχαιρετά τον αγαπημένο της και δηλώνει ότι, εάν δεν επιστρέψει τα Χριστούγεννα, θα τον σκέφτονται και του εύχονται καλή τύχη".

Χριστουγεννιάτικο τραπέζι, Η οικογένεια κάνει πρόποση. Στη θέση του στρατιώτη που λείπει στο μέτωπο η αγγλική σημαία.

Και μία Βρετανική κάρτα με χριστουγεννιάτικες ευχές από τη Θεσσαλονίκη. 1916. Απεικονίζει το πολυπολιτισμικό συμμαχικό στράτευμα της Entente που στάθμευε στη Θεσσαλονίκη.

Δευτέρα 29 Δεκεμβρίου 2014

Παλιές κάρτες art deco για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά

Κάρτες art deco για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά

   Γεωμετρικά σχέδια, μινιμαλισμός και λιτότητα είναι τα χαρακτηριστικά των art deco χριστουγεννιάτικων-πρωτοχρονιάτικων καρτών (για art deco κάρτες, βλ. κα http://annagelopoulou.blogspot.gr/2012/12/blog-post_2486.html). Μ' αυτές τις κάρτες εύχονταν την περίοδο του Μεσοπολέμου (όσοι εύχονταν) στη βιομηχανικά αναπτυγμένη Δύση. Χιονισμένες εκκλησιές, παραμυθένια χωριουδάκια μέσα στα χιονισμένα έλατα, κομψές όμορφες κυρίες με γούνινα παλτό, καπέλα και μανσόν στα χέρια, καλοντυμένα ζευγάρια να κάνουν περίπατο μέσα στα χιόνια και να στροβιλίζονται, κάνοντας πατινάζ... είναι κάποια από τα θέματα που απεικονίζονται στις παρακάτω κάρτες. Στην Ευρώπη, την περίοδο ανάμεσα στους δύο Μεγάλους Πολέμους με το οικονομικό κραχ και την εποχή που αναδυόταν ο φασισμός και ο ναζισμός, όλα φαίνονται τόσο ονειρικά και παραμυθένια στις χριστουγεννιάτικες-πρωτοχρονιάτικες κάρτες. Φυσικά, δεν ήταν έτσι στην πραγματικότητα ή μάλλον η πραγματικότητα ήταν έτσι μόνο για κάποιους. Όμως, ποιος νοιάζεται για την πραγματικότητα, τις ημέρες των Χριστουγέννων και τις παραμονές της Πρωτοχρονιάς; 

Χριστουγεννιάτικες ευχές με μία art deco χιονισμένη εκκλησία και art deco καλοντυμένους πιστούς.

Μια art deco πολύχρωμα ντυμένη οικογένεια πηγαίνει στη χιονισμένη εκκλησία. Η οικονομική κρίση φαίνεται ότι δεν την είχε πλήξει ακόμα.

Χιονισμένο χωριό ανάμεσα σε art deco έλατα. Μία υπέροχη χριστουγεννιάτικη κάρτα με απλές-λιτές γραμμές.

Χιονισμένο χωριό.

Γαλλική art deco χριστουγεννιάτικη κάρτα. Ένα σπιτάκι στα χιόνια!

Παραμυθένιο χιονισμένο χωριό.
Παραμυθένια Χριστούγεννα 1920 με μία λευκοντυμένη κομψή κυρία σε χιονισμένο τοπίο. Ο Πρώτος Μεγάλος Πόλεμος είχε τελειώσει και η Ευρώπη θρηνούσε χιλιάδες θύματα...

Με το γούνινο λευκό παλτό, τα ασημένια γοβάκια, την κόκκινη τσάντα και τα κόκκινα γάντια μέσα στη χιονοθύελλα.

Γαλλική πρωτοχρονιάτικη art deco κάρτα. Καλή χρονιά με μία κομψή πρασινοντυμένη κυρία σε χιονισμένο τοπίο.
Art Deco χριστουγεννιάτικη κάρτα που απεικονίζει μητέρα και παιδί στα χιόνια. 1920. Το παιδάκι ταΐζει τα σπουργιτάκια.

Χριστουγεννιάτικη art deco κάρτα με δύο κομψές δεσποινίδες σε χιονισμένο τοπίο. 1920.

Δύο κομψές δεσποινίδες με γούνινα παλτό σε χιονισμένο τοπίο. Δεκέμβριος του 1929.

Χριστουγεννιάτικη art deco κάρτα με ζευγάρι στα χιόνια. Ο ἀνδρας κρατά χριστουγεννιάτικα δώρα. 

Art Deco κάρτα με ένα καλοντυμένο ζευγάρι να κάνει πατινάζ στο παγοδρόμιο. 1930.

Δεκέμβριος 1920. Το εξώφυλλο του αμερικανικού περιοδικού "Η γυναίκα του αγρότη". Ντυμένη με το γούνινο κόκκινο παλτό μπροστά στη χιονισμένη αγροικία κρατά το πράσινο χριστουγεννιάτικο στεφάνι.

Πρωτοχρονιάτικο εξώφυλλο του περιοδικού Vogue.

Χριστούγεννα 1940. Μία γυναίκα-χριστουγεννιάτικο δένδρο. O δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αρχίσει.

Κυριακή 28 Δεκεμβρίου 2014

Τα Χριστούγεννα στην ποίηση. Ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη και παλιές φωτογραφίες για τα Χριστούγεννα

Τα Χριστούγεννα στην ποίηση

    Σήμερα λέω να μην κάνω μια εορταστική, φωτεινή ανάρτηση. Λέω να θυμηθούμε Χριστούγεννα προηγούμενων δεκαετιών, τότε που ακόμα δεν φωταγωγούσαν τους δρόμους και τις πλατείες. Η αφορμή δύο ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη...για να μην ξεχνάμε αυτά που πέρασαν οι προηγούμενες γενιές.

Μίλτου Σαχτούρη, Χριστούγεννα 1943

Οι γιορτινές μέρες πυκνοκατοικημένες
γυναίκες αγκαλιάζουν πράσινα κλωνιά δεν κλαίνε
κι ο γέρος εθνικός κήπος κουβαλάει στις πλάτες του
τρεις πεθαμένους κύκνους
και τα παιδιά πετάνε ψίχουλα στον ουρανό
οι γιορτινές μέρες έχουν ένα λείο πρόσωπο
ένα μικρό Χριστό στο κάθε δάκρυ της λησμονημένης
ένα αρνάκι μια σταλιά στις παγωμένες της παλάμες
ένα πουλί αστέρινο καρφίτσα στα μαλλιά της
Από τη συλλογή Η λησμονημένη (1945)

Βούλα Παπαϊωάννου, συσσίτιο 1941-42. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, συσσίτιο. Δεκέμβριος 1941. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη

   Σκέφτομαι πώς θα ήταν τα Χριστούγεννα στα χρόνια της Κατοχής; Tι Χριστούγεννα πέρασαν τον Δεκέμβριο του 1941, 42, 43 τα παιδάκια του συσσίτιου που φωτογραφίζει ο φακός της Βούλας Παπαϊωάννου. Οι άνθρωποι πέθαναν στους δρόμους των μεγάλων αστικών κέντρων, της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, τον Χειμώνα του 1941-42. Τι νόημα είχαν για αυτούς τους εξουθενωμένους σωματικά και ψυχικά τα Χριστούγεννα;


Βούλα Παπαϊωάννου, Δεκέμβριος 1941. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   Και στη συνέχεια ακολούθησε ο σκοτεινός Δεκέμβριος του 1944, τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα, η αρχή του αδυσώπητου Εμφυλίου Πολέμου. Πώς να ήταν τα Χριστούγεννα τον Δεκέμβριο του 1944 στην προσφάτως απελευθερωθείσα Αθήνα; Γιόρτασαν τα Χριστούγεννα του 1944;

Βούλα Παπαϊωάννου, Οδοφράγματα στους δρόμους της Αθήνας. Δεκέμβριος του 1944. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.
   
   Ερειπωμένα και κατεστραμμένα κτίρια στο κέντρο της Αθήνας απεικονίζει ο φακός της Παπαϊωάννου τον Δεκέμβριο του 1944. Άνθρωποι, που μόλις πριν δύο μήνες γιόρταζαν την απελευθέρωση της πόλης από την κατοχή των γερμανικών στρατευμάτων και χαίρονταν για την είσοδο των συμμαχικών στρατευμάτων στην πόλη, τώρα κινούνται μέσα στα ερείπια και τα χαλάσματα, προσπαθώντας να διασώσουν κάτι από τα υπάρχοντά τους, να διασωθούν οι ίδιοι, να επιβιώσουν. 


Βούλα Παπαϊωάννου, Κατεστραμμένα κτίρια στην Αθήνα. Δεκέμβριος του 1944. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, Κατεστραμμένα κτίρια στην Αθήνα. Δεκέμβριος του 1944. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, Κατεστραμμένα κτίρια στην Αθήνα. Δεκέμβριος του 1944. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

    Πώς γιόρτασαν τα Χριστούγεννα τον Δεκέμβριο του 1944 τα φοβισμένα παιδιά και οι γυναίκες που απεικονίζει ο Ουκρανός φωτογράφος Dmitri Kassel;

Dmitri Kassel, Αθήνα. Δεκέμβριος 1944.

    Τον Δεκέμβριο του 1944 οι δρόμοι της Αθήνας δεν ήταν διακοσμημένοι χριστουγεννιάτικα, ούτε η ατμόσφαιρα ήταν εορταστική. 

 Dmitri Kassel, Αθήνα. Δεκέμβριος 1944.

   Τον Δεκέμβριο του 1944-Ιανουάριο του 1945 μία σειρά σκληρών ένοπλων συγκρούσεων ανάμεσα στη λαϊκή οργάνωση του ΕΑΜ, που ήταν η κύρια αντιστασιακή οργάνωση εναντίον των Γερμανών την περίοδο της Κατοχής, και τα Βρετανικά-κυβερνητικά στρατεύματα έλαβαν χώρα στην Αθήνα. Ο Εμφύλιος Πόλεμος είχε αρχίσει.


 Dmitri Kassel, Ομόνοια. Δεκέμβριος 1944.


 Dmitri Kassel, Ομόνοια. Δεκέμβριος 1944.

 Dmitri Kassel, Ομόνοια. Δεκέμβριος 1944.

   Ο Μίλτος Σαχτούρης μιλά για την οδύνη του Εμφυλίου Πολέμου στο ποίημά του 

Χριστούγεννα 1948

Σημαία
ακόμη
τα δόκανα στημένα στους δρόμους
τα μαγικά σύρματα
τα σταυρωτά
και τα σπίρτα καμένα
και πέφτει η οβίδα στη φάτνη
του μικρού Χριστού
το αίμα το αίμα το αίμα
εφιαλτικές γυναίκες
με τρυφερά κέρινα
χέρια
απεγνωσμένα
χαϊδεύουν
βόσκουν
στην παγωνιά
καταραμένα πρόβατα
με το σταυρό
στα χέρια
και το τουφέκι της πρωτοχρονιάς
το τόπι
ο σιδερόδρομος της λησμονιάς
το τόπι του θανάτου
Από την ποιητική συλλογή Με το πρόσωπο στον τοίχο (1952)

Φωτογραφικό Αρχείο Κων/νου Μεγαλοκονόμου, Χριστουγεννιάτικα κάλαντα. 1950. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   Η δεκαετία του 1950 κουβαλά τις πληγές του Εμφυλίου Πολέμου. Οι φωτογραφίες απεικονίζουν σκηνές από Χριστούγεννα της Μετεμφυλιακής Ελλάδας. Φτωχικά ντυμένα παιδάκια, που μάλλον φορούν ρούχα της αμερικανικής βοήθειας UNRA του σχεδίου Μάρσαλ, ψάλλουν τα κάλαντα για να εξοικονομήσουν λίγα χρήματα με τα οποία ίσως πάρουν κάποια μικρά χριστουγεννιάτικα δώρα.

Δημήτρης Χαρισιάδης, Χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Μοιράζουν τα κέρδη. Δεκαετία 1950. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   Με τα χρήματα που θα κερδίσουν από τα κάλαντα, ίσως αγοράσουν χριστουγεννιάτικους κουραμπιέδες. 80 δραχμές η οκά, γράφει η πινακίδα.
Βούλα Παπαϊωάννου, Χριστουγεννιάτικοι κουραμπιέδες. Δεκαετία 1950. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Δημήτρης Χαρισιάδης, Τροχονόμος στο Σύνταγμα με χριστουγεννιάτικα δώρα. 1948. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.