Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.
Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...
Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;
Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...
Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.
Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!


Παρασκευή 31 Αυγούστου 2012

J.M.W. Turner, Βραδιές με φεγγάρι

Υπό το σεληνόφως: πίνακες του J.M.W. Turner

  Τα τοπία υπό το φως του φεγγαριού είναι αγαπημένο θέμα του γνωστού Βρετανού ζωγράφου Joseph Mallord William Turner. Το σεληνόφως μαγνητίζει το βλέμμα του καλλιτέχνη που προσπαθεί να "αιχμαλωτίσει" την ποιητικότητα και το μυστήριο μίας βραδιάς με φεγγάρι με χρώματα στο χαρτί. Ιδού, λοιπόν, κάποιες λίγες από τις πολλές υδατογραφίες με φεγγαρόλουστες βραδιές που βρίσκονται στην πινακοθήκη Tate Britain στο Λονδίνο. Ερείπια και δένδρα, καράβια στη θάλασσα, μοναχικά κάστρα στους βράχους, αρχαιολογικοί χώροι, νυχτερινές εικόνες από τα ταξίδια του Turner στη Βενετία, τη Ρώμη και τη Λουκέρνη της Ελβετίας...Εικόνες ρομαντισμού στη ζωγραφική, από έναν ζωγράφο που ήταν ρομαντικός αλλά και ταυτόχρονα μοντέρνος...

 J. M. W. Turner, Σεληνόφως με ερείπια και δένδρα. 1795-96. Tate Britain.

J. M. W. Turner, Μελέτη Ουρανού. 1816-1818. Tate Britain.

 J. M. W. Turner, Το Κολοσαίο υπό το σεληνόφως. 1819. Tate Britain.

J. M. W. Turner, Σεληνόφως με καράβια. 1820-1830. Tate Britain.

 J. M. W. Turner, Σεληνόφως στο κάστρο. Περίπου 1820-1830. Tate Britain.

J. M. W. Turner, Σεληνόφως πάνω από τη θάλασσα. Περίπου 1830-1838. Tate Britain.

 J. M. W. Turner, H Bενετία στο φως του φεγγαριού. 1833-35. Tate Britain.

J. M. W. Turner, Ερειπωμένο κάστρο στο βράχο. 1834. Tate Britain.

J. M. W. Turner, H Λουκέρνη στο φως του φεγγαριού. Απλή μελέτη. 1842-43. Tate Britain.

J. M. W. Turner, H Λουκέρνη στο φως του φεγγαριού. 1843. Tate Britain.

Βλ.

Πέμπτη 30 Αυγούστου 2012

Η αγάπη στην ποίηση: Γιώργος Θέμελης, ποιήματα

Ποιήματα του Γιώργου Θέμελη

Δύο ποιήματα από τη συλλογή του Γιώργου Θέμελη Άνθρωποι και πουλιά

Είναι για σένα

Είναι για σένα που αγαπώ το φως
Τους ανθρώπους τα δέντρα που σου μοιάζουν
Ό,τι σαλεύει κι ό,τι πνέει
Το κύμα που μοιράζεται την απλωσιά σου
Και το νερό που τραγουδάει τον έρωτα

Είναι για σένα κ᾽είσαι συ
Που περπατείς μες σ᾽όλους τους καθρέφτες
Στο κάθε τι στα πράγματα
Τα γκαρδιακά μου αδέλφια

Και το τραπέζι αυτό το τρυφερό που βλέπει
Τα χέρια σου στον ύπνο του σα δυο φτερά
Και το τραπέζι αυτό το τρυφερό που ακούει
Τη μυστική σου ηχώ μες στην πυκνή σιωπή του

Είναι η καρδιά μου που σε στηρίζει σα μια σημαία
Είναι η καρδιά μου που σε δέχεται σαν ουρανό.
Από τη συλλογή Άνθρωποι και πουλιά

Άφησε να κοιτάξω

Άφησε να κοιτάξω το πρόσωπό σου
Στην ήρεμη αστροφεγγιά που κοιμούνται οι άνεμοι
Στους βράχους στα νερά στις όχθες που αναπνέουν
Στην ήρεμη αστροφεγγιά περπατεί ένας ήσκιος
Γνώριμος ήσκιος τον βλέπουνε τ᾽άστρα μονάχα
Και τα όνειρα που δοκίμασαν ομορφιά και τρόμο
Δεν ακούς τα φτερά που διπλώνουν τη λησμονιά τους
Το κύμα πεθαίνει στα πόδια μας μετρώντας
Τους αιώνες της θάλασσας της καρδιάς μας τους χτύπους
Τα πλοία δεν κινούνται κρεμάστηκαν στο βλέμμα σου
Τα μάτια περιμένουν τον ήλιο σου για ν᾽ανοίξουν
Τα δροσερά τους πέταλλα από φως και θλίψη
Κυνηγώ τη σκιά σου ανάμεσα στα σχήματα
Αναζητώ το χέρι σου από άστρο σε άστρο
Άφησε να κοιτάξω το πρόσωπό σου
Σαν το φεγγάρι που κοιτάζεται στον ύπνο ενός παιδιού

Εγώ κ᾽εσύ-πολύ μακριά μέσα στη νύχτα-
Σκοτεινοί είμαστε σα δυό παράθυρα της πυκνής βροχής
Εικόνες θαμπές από χλωμούς φεγγίτες και σκοτάδι
Σε ποια γωνιά ποια μάτια θα μας φωτίσουν
Πόσα φεγγάρια θα σταθούν και θα μετρήσουν τη νοσταλγία τους
Στην ασημένια σκόνη που πεθαίνοντας θα τινάξουν οι μνήμες
Δε μας μένει παρά η βοή το ποίημα που μας κράζει
Μέσα στον κίνδυνο που σκορπάει η θάλασσα στην καρδιά των βράχων
Κάτω απ᾽τα χέρια που έσμιξαν τη μακρινή τους λἀμψη
Κάτω απ᾽τα χέρια τα σπαθιά που φυλάγουν το θάνατο...
...
Από τη συλλογή Άνθρωποι και πουλιά


C. D. Friedrich, Στη βάρκα. 1819. Μουσείο Ερμιτάζ. Αγ. Πετρούπολη.


Γ. Θέμελης, Ποιήματα Ι, Ιανός, Θεσσαλονίκη 1986
http://www.hermitagemuseum.org/html_En/03/hm3_3_1_10a.html

Σαράντος Παυλέας, Το Δίχτυ

Σαράντος Παυλέας, Το Δίχτυ

Ιδού κάποια αποσπάσματα από το ποιητικό έργο To Δίχτυ του λυρικού ποιητή Σαράντου Παυλέα (1917-2005)


...Κατοικώ στην κορυφή του θαλάσσιου βράχου μου
του ψηλομέτωπου,
στοχάζομαι πως η καταγωγή μας
είναι η μοναξιά,
μια πέτρα είμαι μοναξιάς.
...
Οι θλίψεις σκλήρυναν πια την καρδιά μου,
χιλιοπατημένος είναι η καρδιά μου δρόμος,
όπου πέρασαν πάνω του όλοι οι οδοστρωτήρες,
όλα τα οχήματα τα μικρά και τα μεγάλα.
Τώρα πια είμαι άφοβος.
Την καρδιά μου την πέρασαν όλα τα τρακτέρ
και είναι σκληρή σαν πεζοδρόμιο.
Μπορείτε να βαδείστε πάνω της.
Είναι μια βέβαιη λεωφόρος χαράς.
Είναι μια έξοδος προς το θάρρος και
Μια διδασκαλία θέλησης.

Εμπρός, προχωρείστε πάνω της όλοι αγκαλιασμένοι
χαμογελώντας προς το μέλλον σας.
Δεν υπάρχει άλλη ασφαλέστερη οδός προς το μεγάλο Αύριο
από την καρδιά μου.

Θα παραδεχτώ εκείνη την πολιτεία
ευτυχισμένη
όπου όλοι οι πολίτες έγραψαν
σ᾽ένα όστρακο
τη λέξη “φόβος” και τον εξόρισαν
από τους νόμους της
και από τις καρδιές τους,
όπου δεν υπάρχουν αφέντες και δούλοι
και η φανταστική ελευθερία
ανταμώνεται η δικαιοσύνη.

Ναι, τότε θα ονομάσω την πολιτεία ευτυχισμένη
σαν οι πολίτες της δουλεύουν αδερφωμένοι.

(Λέγω πολιτεία του Θεού εκείνη όπου ο κάθε εργαζόμενος
είναι του κόπου του κύριος)

Σας παραδίδω την καρδιά μου,
Όλες οι ελπίδες
της γέλασαν, όλων των ενθουσιασμών οι σημαίες,
αφού της κρυφόγνεψε η κάθε αλήθεια,
αυτή την πικραμένη πέτρα, πατριώτες μου.
Πάνω της πέρασαν όλες οι χαιρετιστήριες φωνές
των βαποριών και των τρένων,
την τρικύμισαν και την εγκατέλειψαν,
την κράτησαν όλες οι απελπισίες,
την γέμισαν όλες οι επιθυμίες και την φλόγισαν όλες οι χαρές,
της ανέμισαν όλα τ᾽όνειρα.
Αυτή την καρδιά που γέμισε
πατρίδα και ανθρωπότητα

σας την προσφέρω δώρο
να την κάμετε πλατύ δρόμο δικαιοσύνης
κι αλήθειας φως, παντού φως, γιατί τόσο ο τόπος
μας το εστερήθη.


Ed. Burne Jones, Ελπίδα. 1896. Museum of Fine Arts. Boston.

...
O χρόνος όπου ζω είναι η σκιά του πέρα χρόνου.
(Από τις αμφιβολίες αρμόζει να φτάνουμε στη σκιά της
βεβαιότητας.)
Μέλισσα, σ᾽εκνευρίζει το γυαλί που σε κρατά κλεισμένη,
γιατί εμένα δε με πειράζει του σώματός μου το γυαλί;

Σ᾽όλη μου τη ζωή ποθούσα να μην είμαι άπιστος, αλλά πιστός.
Δεν κατόρθωνα όμως
το δύσκολο αυτό κατόρθωμα της εποχής μου.

Σχίζεται η καταχνιά της Λεωφόρου
και τελειώνουν όλα τα ονειρώδη.

Σχίζεται και η λύπη μας.
Ουσιαστικά λύπη δεν υπάρχει,
γιατί η χαρά είναι του Σύμπαντος η πραγματικότης.

Ed. Burne Jones, Ελπίδα. 1896. Museum of Fine Arts. Boston.

Βλ. Σαράντος Παυλέας, Έλξη και δίχτυ, Θεσσαλονίκη 1963, σσ. 76-93.
http://www.mfa.org/collections/object/hope-32751

Τρίτη 28 Αυγούστου 2012

Καλοκαιρινή νύχτα: δύο πίνακες του Edvard Munch


To καλοκαίρι στη ζωγραφική: Καλοκαιρινή νύχτα του Edv. Munch

    Είναι δύο πίνακες του Νορβηγού ζωγράφου Edvard Munch (1863-1944) με θέμα μία καλοκαιρινή βραδιά. Και στους δύο πίνακες είναι αισθητή η αινιγματική παρουσία μίας λευκοφορεμένης γυναικείας μορφής. 
... Καθισμένη στα βράχια στην παραλία, ντυμένη με το λευκό φόρεμα και κρατώντας το ψάθινο καπέλο της, η Inger (όπως μαθαίνουμε ότι λέγεται από τον τίτλο του πίνακα), κοιτάζει στοχαστικά σε άγνωστη κατεύθυνση, μάλλον εντός της και βαθιά στον εαυτό της...
   Στα τέλη της δεκαετίας του 1880 και στις αρχές του 1890 ο Munch εγκαταλείπει τον μάλλον ανώδυνο ιμπρεσιονισμό για να περάσει στην οδυνηρή έκφραση συναισθημάτων με έργα που θεωρούνται σημαντικά για τη γέννηση του κινήματος του Γερμανικού εξπρεσιονισμού στη ζωγραφική.

Edv. Munch, Καλοκαιρινή βραδιά ή η Inger στην παραλία. 1889. Bergen Art Museum.
 
... Ο πόνος, η απομόνωση και η μοναξιά αποτυπώνονται έντονα στα έργα του Μunch. Οι  μορφές του άλλοτε λιγότερο εμφανώς και πιο υπαινικτικά και άλλοτε κραυγαλέα και με δύναμη εκφράζουν την οδύνη της ανθρώπινης ψυχής...
...Η γυναικεἰα λευκοφορεμένη μορφή με τα χέρια πίσω,  εγκλωβισμένη στους κορμούς των δένδρων, κοιτάζει μπροστά στο άπειρο... Πίσω της, ανάμεσα από τα δένδρα, διακρίνεται η θάλασσα ή μια λίμνη...το φεγγάρι καθρεφτίζεται σχεδόν απειλητικό στο νερό και ένα ζευγάρι (μια λευκή και μια μαύρη κουκίδα) κάνει βαρκάδα... Όνειρο καλοκαιρινής βραδιάς!

Edv. Munch, Όνειρο καλοκαιρινής βραδιάς. Η φωνή. 1893. Museum of Fine Arts. Boston. Ένας από τους λίγους πίνακες του Μουνχ που βρίσκονται εκτός της πατρίδας του, Νορβηγίας.

http://www.mfa.org/collections/object/summer-night-s-dream-the-voice--33634
http://www.kunstmuseene.no/default.asp?enhet=kunstmuseum&kat=269&sp=2
http://www.wikipaintings.org/en/edvard-munch/summer-night-inger-on-the-shore-1889

Κυριακή 26 Αυγούστου 2012

H μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης 1917: παλιές φωτογραφίες από τη Θεσσαλονίκη

H μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης τον Αύγουστο του 1917 μέσα από παλιές φωτογραφίες

   Είναι γνωστό ότι η μεγάλη πυρκαγιά που έπληξε τη Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο του 1917 υπήρξε σημαντικό γεγονός για την ιστορία της πόλης, αφού μέσα σε λίγες ώρες κατόρθωσε να αλλάξει τη μορφή και την εικόνα ενός πρώην οθωμανικού πολυεθνικού αστικού κέντρου που μόλις πρόσφατα (με τους βαλκανικούς πολέμους του 1912-13) είχε ενωθεί με το εθνικό κράτος της Ελλάδας. Υπήρξε επίσης καθοριστικό γεγονός για την προσωπική-ατομική ιστορία χιλιάδων κατοίκων της πόλης, οι οποίοι μέσα σε λίγες ώρες είδαν να καίγονται οι εστίες τους και να χάνονται τα λιγοστά ή περισσότερα υπάρχοντά τους. Οι φλόγες κατάφεραν αυτό που δεν είχαν καταφέρει οι βαλκανικοί πόλεμοι του 1912 και ο Μεγάλος Πόλεμος (ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος) κατά τη διάρκεια του οποίου (κυρίως από το 1916 και μετά) η Θεσσαλονίκη είχε γίνει κέντρο των συμμαχικών στρατευμάτων του Μακεδονικού Μετώπου. Κατόρθωσαν να σβήσουν τα ίχνη αιώνων από την πολιτιστική παρουσία διαφόρων εθνοθρησκευτικών ομάδων στη μορφή της μεγαλούπολης, αλλά και  να εξαφανίσουν τα σημάδια από το πέρασμα τόσων ανθρώπων που γεννήθηκαν, έζησαν και κινήθηκαν σε σπίτια, ναούς, σχολεία, αγορές, λουτρά, δρόμους που μέσα σε λίγες ώρες είχαν γίνει ερείπια και είχαν γεμίσει με συντρίμμια.

Η Θεσσαλονίκη φλέγεται!

Η Θεσσαλονίκη στις φλόγες!

Εικόνα της πόλης από ψηλά,  μετά την καταστροφή της πυρκαγιάς. Η φωτιά διήρκεσε σχεδόν τρεις ημέρες (περίπου 32 ώρες), από την 5η(18) ως την 7η (19) Αυγούστου και προκάλεσε τη μεγαλύτερη καταστροφή της πόλης τα νεότερα χρόνια. Δημιούργησε μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα σε μία πόλη που ήταν ήδη επιβαρυμένη από πληθυσμούς προσφύγων από τη βουλγαροκρατούμενη Θράκη και από περιοχές της ευρύτερης Μακεδονίας λόγω του πολέμου στο Μακεδονικό Μέτωπο.

   Η πυρκαγιά εκδηλώθηκε αργά μετά το μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα της 5ης (18ης με το νέο ημερολόγιο) Αυγούστου του 1917 στη βορειοδυτική άκρη και εντός των τειχών της πόλης. Λέγεται ότι οι λίγες σπίθες φωτιάς, που ξέφυγαν από τον έλεγχο δύο γυναικών, κάπου στην τουρκική συνοικία του Μεβλεχανέ, σ᾽ένα φτωχόσπιτο της σημερινής οδού Ολυμπιάδος, που ο Τούρκος ιδιοκτήτης το είχε νοικιάσει σε Έλληνες πρόσφυγες,  έγιναν η αιτία της μεγάλης καταστροφής. Οι σπίθες πέρασαν από την κουζίνα στην αποθήκη του σπιτιού όπου υπήρχε σανό και έτσι όλα αμέσως άρχισαν να γίνονται πυρανάλωμα... Ποιος μπορούσε να φανταστεί ότι η φωτιά μέσα σε λίγες ώρες θα εξαπλωνόταν με μεγάλη ταχύτητα και σε λιγότερο από τρία εικοσιτετράωρα θα κατέστρεφε σχεδόν ολοκληρωτικά το μεγαλύτερο τμήμα του ιστορικού κέντρου της πόλης. Βέβαια, τον 19ο αιώνα οι καταστροφές ολόκληρων συνοικιών από φωτιές δεν ήταν άγνωστο φαινόμενο. Θα λέγαμε μάλλον ότι τα συμβάντα πυρκαγιάς στις πόλεις ήταν συνηθισμένα και συχνά οι καταστροφές ήταν μεγάλες λόγω των εύφλεκτων οικοδομικών υλικών και των ανύπαρκτων υποδομών πυρόσβεσης.

Η Θεσσαλονίκη φλεγόμενη.  Εικόνα από τη θάλασσα

Οι απειλητικοί καπνοί της φωτιάς. Εικόνα από το Λευκό Πύργο.

Πλήθος συγκεντρωμένο στην προκυμαία της Θεσσαλονίκης. Ο κόσμος αρχικά πίστευε ότι η φωτιά δε θα έφτανε ως τη θάλασσα.

   Οι λόγοι για τους οποίους η φωτιά ξαπλώθηκε με μεγάλη ταχύτητα και πέρασε πολύ γρήγορα από τις ψηλότερες φτωχικές γειτονιές προς τα κάτω στις κοσμοπολίτικες περιοχές της Αγοράς και της Πλατείας Ελευθερίας ως τη θάλασσα είναι αρκετοί: 
-Επικρατούσε για δύο ολόκληρους μήνες μεγάλη ανομβρία με αποτέλεσμα να μην υπάρχει αρκετό νερό. Ειδικά, στις ψηλότερες συνοικίες, όπου εκδηλώθηκε η πυρκαγιά, η έλλειψη του νερού ήταν πολύ μεγάλη. Εκτός από την ανομβρία, η έλλειψη του νερού στην πόλη οφειλόταν και στο γεγονός ότι ένα μεγάλο τμήμα του υπάρχοντος νερού είχε διατεθεί στα συμμαχικά στρατόπεδα στα προάστια.
-Εκείνες τις ημέρες του Αυγούστου φυσούσε ισχυρός βόρειος άνεμος, που, όπως είναι φυσικό, ευνόησε τη διάδοση της φωτιάς.
-Η έλλειψη ρυμοτομίας, τα στενά δρομάκια, τα σοκάκια των οθωμανικών πόλεων, οι ελάχιστες αποστάσεις ανάμεσα στα κτίρια, τα εύφλεκτα οικοδομικά υλικά (κυρίως το ξύλο) διευκόλυναν τη μετάδοση της φωτιάς από σπίτι σε σπίτι, από δρόμο σε δρόμο, από γειτονιά σε γειτονιά και από τα ψηλά στα χαμηλά.
-H έλλειψη οργανωμένης πυροσβεστικής υπηρεσίας. Οι πυροσβεστικές υποδομές της πόλης ήταν πολύ ελλιπείς και τελείως απαρχαιωμένες.

Στρατιώτες των συμμαχικών στρατευμάτων προσπαθούν να σβήσουν τη φωτιά σ´ένα σημείο της πόλης. Επιχρωματισμένη φωτογραφία.

   Οι συμμαχικές δυνάμεις που υπήρχαν στην πόλη, κυρίως οι Άγγλοι και Γάλλοι, έσπευσαν να βοηθήσουν στην κατάσβεση και είχαν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της φωτιάς. Ωστόσο, έκαναν και σφάλματα. Για να δημιουργήσουν αντιπυρικές ζώνες, ανατίναζαν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα, δημιουργώντας έτσι νέες εστίες φωτιάς.
Κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς στην οδό Ελ. Βενιζέλου κοντά στο ύψος της πλατείας Ελευθερίας.

Πυροσβέστες σε παραλιακό σπίτι.

Άγγλοι στρατιώτες του συμμαχικού στρατού φωτογραφίζουν τα ερείπια στο δρόμο της παραλίας. Μία καταστροφή είναι πάντα ένα "αξιοθέατο" που πρέπει να αποτυπωθεί ως εικόνα και να διασωθεί...

      Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι βοήθησαν σημαντικά στην εκκένωση των φλεγόμενων περιοχών από τον πληθυσμό και περιέθαλψαν τους πυροπαθείς πρόσφυγες. Οι Άγγλοι, μάλιστα, οργάνωσαν γρήγορα και υποδειγματικά στρατόπεδα προσφύγων.

Περπατούν ανάμεσα στα ερείπια που άφησε η φωτιά. Δρόμος κοντά στην οδό Εγνατίας.

Η οδός Εγνατίας μετά τη φωτιά. 

   Στην αρχή, ο κόσμος πίστευε ότι η φωτιά θα σταματούσε στην οδό Εγνατίας, που ήταν αρκετά πλατιά σε σχέση με τα στενά σοκάκια της Πάνω Πόλης. Όμως, η φωτιά πέρασε απέναντι και εξαπλώθηκε γρήγορα προς τα κάτω, προς τη θάλασσα, καταστρέφοντας τις μεσαιωνικές σκεπαστές Αγορές, τα κομψά νεοκλασικά κτίρια της προκυμαίας, της Πλατείας Ελευθερίας, και της οδού Αγ. Σοφίας, δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες, ξενοδοχεία πολυτελείας, καφέ και μπυραρίες, λέσχες...σχεδόν τα πάντα που εύρισκε στο πέρασμά της. Η φωτιά δεν έκανε διάκριση ανάμεσα στις  φτωχογειτονιές που βρίσκονταν ψηλά και στα κοσμοπολίτικα παραλιακά οικοδομικά τετράγωνα. Δεν έκανε ακόμα διακρίσεις ανάμεσα σε τζαμιά (12 τζαμιά κάηκαν), σε συναγωγές (16 καταστράφηκαν) και σε χριστιανικούς ναούς (η Αγ. Θεοδώρα, ο Άγ. Νικόλαος ο Τρανός και ο πολιούχος της πόλης Άγ. Δημήτριος καταστράφηκαν ολοκληρωτικά).

Το Ταχυδρομείο κάηκε!

Ερείπια Αγοράς.


Ερείπια εβραϊκής γειτονιάς.

    Η εβραϊκή κοινότητα ήταν αυτή που χτυπήθηκε περισσότερο από κάθε άλλη κοινότητα της πόλης. Ολόκληρες συνοικίες όπου διέμεναν εβραϊκές οικογένειες από αιώνες καταστράφηκαν ολοσχερώς, κάηκαν επίσης τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της κοινότητας, οι βιβλιοθήκες με πολύτιμα βιβλία, πολλές συναγωγές, ενώ η φωτιά έπληξε τις περισσότερες εβραϊκές επιχειρήσεις-μικρές και μεγάλες-και κατέστρεψε τα περισσότερα καταστήματα εβραίων ιδιοκτητών.
   Σύμφωνα με καταγεγραμμένα στοιχεία, πάνω από 70.000 άνθρωποι έμειναν άστεγοι. Από αυτούς οι 52.000 ήταν Εβραίοι, οι 11.000 ήταν μουσουλμάνοι και οι 10.000 χριστιανοί

Η φωτιά έπληξε και τα κτίρια της γνωστής κεντρικής οδού Αγ. Σοφίας.

Ερείπια από τη φωτιά στην άλλοτε κοσμοπολίτικη Πλατεία Ελευθερίας. 

Το ξενοδοχείο Όλυμπος Παλάς μετά τη φωτιά.

Το ξενοδοχείο Όλυμπος Παλάς και τα γύρω του κτίρια χτυπήθηκαν από τη φωτιά που έφθασε ως τη θάλασσα.

Μετά τη φωτιά. Ο δρόμος όπου βρισκόταν το γνωστό κοσμοπολίτικο καφέ Φλόκα, όπου σύχναζαν πολλοί αξιωματικοί των συμμαχικών στρατευμάτων. Είναι η σημερινή οδός Προξένου Κορομηλά.

Το μαρμάρινο κτίριο του γερμανικών συμφερόντων καταστήματος Stein στην Πλατεία Ελευθερίας έμεινε ανέπαφο από τη φωτιά και σώζεται μέχρι σήμερα.

Το εσωτερικό του ναού του Αγ. Δημητρίου που υπέστη μεγάλη καταστροφή από τη φωτιά. Άλλωστε, η φωτιά ξεκίνησε σε κοντινή του γειτονιά.

Αρκετοί πυροπαθείς πρόσφυγες βρήκαν καταφύγιο στο προαύλιο του ναού της Αγ. Σοφίας, αφού η φωτιά, ως εκ θαύματος,  τον προσπέρασε. Βέβαια, υπάρχει και λογική εξήγηση. Ο μεγάλος ανοιχτός χώρος που περιέβαλλε το ναό μάλλον τον προστάτεψε, αφού δεν υπήρχαν κοντά του φλεγόμενα κτίρια για να μεταδώσουν τη φωτιά.

Μουσουλμάνες γυναίκες περπατούν στα ερείπια της φωτιάς.

Γυναίκες σε δρόμο της πόλης μετά την πυρκαγιά.

Μουσουλμάνοι πυροπαθείς ανάμεσα στα λιγοστά υπάρχοντα που κατόρθωσαν να διασώσουν.

Φορτηγό του γαλλικού στρατού μεταφέρει πρόσφυγες πυροπαθείς.

Συσσίτιο σε μικρούς μαθητές μετά την πυρκαγιά. Διακρίνονται καθολικές καλόγριες.

Πρόσφυγες πυροπαθείς. Κάποιοι από αυτούς κουβαλούν στρώματα που είχαν διασώσει. Τα στρώματα που, φεύγοντας από τα φλεγόμενα σπίτια τους, πολλοί προσπάθησαν να μεταφέρουν, λειτούργησαν ως εστίες αναμετάδοσης της φωτιάς, γιατί ήταν εύφλεκτα υλικά.

Πρόσφυγες πυροπαθείς διαφεύγουν με όσα υπάρχοντα μπόρεσαν να διασώσουν με βάρκα δια θαλάσσης.

   Παρά την αναμφισβήτητα τρομακτική καταστροφή που προκλήθηκε στην πόλη και τους ανθρώπους της, η πυρκαγιά θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως ευκαιρία για τον ανασχεδιασμό του ιστορικού κέντρου της πόλης και την ανάδειξη της Θεσσαλονίκης ως αστικό μητροπολιτικό κέντρο της Βαλκανικής με ευρωπαϊκό χαρακτήρα στη μορφή και την πολεοδομία. Αυτό, άλλωστε, ήταν ένα από τα "μεγάλα όνειρα" της κυβέρνησης των Φιλελευθέρων. Έτσι, έξι μόνο ημέρες μετά την καταστροφή, η ελληνική κυβέρνηση έδειξε  ισχυρά αντανακλαστικά στο ζήτημα του ανασχεδιασμού της πόλης. Με την πρωτοβουλία του αρμόδιου Υπουργού Αλ. Παπαναστασίου και την υποστήριξη του ίδιου του Βενιζέλου αποφασίστηκε ο άμεσος ανασχεδιασμός της πόλης. Η εντός των τειχών άλλοτε μεσαιωνική οθωμανική πόλη έπρεπε να ανασχεδιασθεί ρυμοτομικά και να αποκτήσει ευρείες λεωφόρους, εκτενείς ελεύθερους χώρους, κανονικά οικοδομικά τετράγωνα...Η πόλη, δηλαδή, έπρεπε να "αναπνεύσει" και να γίνει "ευρωπαϊκή".  Αυτό σήμαινε ότι η καμένη περιοχή έπρεπε να απαλλοτριωθεί και τα νέα οικόπεδα να μη διανεμηθούν στους πυροπαθείς ιδιοκτήτες.

Έλληνες πολιτικοί επιθεωρούν πρόχειρες εγκαταστάσεις όπου στεγάστηκαν οι πυροπαθείς της Θεσσαλονίκης. Φωτογραφία τραβηγμένη από Ερν. Εμπρεράρ το Σεπτέμβριο του 1917.

   Μία από τις πρώτες ενέργειες της ελληνικής κυβέρνησης ήταν η σύσταση επιτροπής που την αποτελούσε μία ομάδα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων με σκοπό τον επανασχεδιασμό και την ανοικοδόμηση του ιστορικού κέντρου της πόλης, που βέβαια δεν θα ήταν πια τόσο ιστορικό...Επικεφαλής αυτής της ομάδας ήταν ο γνωστός Γάλλος αρχιτέκτων και πολεοδόμος Ερνέστος Εμπράρ, ο οποίος από το Σεπτέμβριο του 1917 και μέχρι τον Ιούνιο του 1918 (κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης του σχεδιασμού) κατευθύνει συστηματικά τις ομάδες των αρχιτεκτόνων που έχουν αναλάβει το τεράστιο έργο της αλλαγής της μορφής της πόλης...
Η Διεθνής Επιτροπή για την ανοικοδόμηση σε δείπνο στη Θεσσαλονίκη. Τρίτος από δεξιά ο Ερν. Εμπράρ και πέμπτος ο δήμαρχος της πόλης Κ. Αγγελάκης. Φωτογραφία Ανώνυμου, περίπου στα 1918.

Ωστόσο, κάποια αμυδρά ίχνη της παλιάς πόλης θα παραμείνουν και μπορούν μέχρι σήμερα να ανιχνευθούν από τους προσεκτικούς παρατηρητές, γιατί τελικά λίγες σπίθες, ακόμα και αν έχουν προκαλέσει μεγάλη φωτιά, δεν μπόρεσαν να σβήσουν την ιστορία της πόλης και να τη μεταμορφώσουν σε ευρωπαϊκή....

Φωτογραφία από τη Θεσσαλονίκη, τραβηγμένη από τον Ερν. Εμπράρ στα τέλη του 1917.

Βλ. Αλ. Καραδήμου Γερόλυμπου, Το χρονικό της μεγάλης πυρκαγιάς, Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 1917, εκδ. University Studio, Θεσσαλονίκη 2002.

Χ. Γιακουμής, Αλ. Καραδήμου Γερόλυμπου, Κρ. Πεντελαχόρ ντε Λοντίς, Ερνέστ Εμπράρ (1875-1933), εκδ. Ποταμός, Αθήνα 2001.

http://el.wikipedia.org/wiki/Μεγάλη_πυρκαγιά_της_Θεσσαλονίκης_1917


https://culture.thessaloniki.gr/fotografies/πυρκαγιά/

https://culture.thessaloniki.gr/kart-postal/kart-postal-pyrkagia/



Τετάρτη 22 Αυγούστου 2012

Μία καλοκαιρινή ημέρα: Δύο πίνακες του W. Merritt Chase

W. Merritt Chase, Μία καλοκαιρινή ημέρα

   Είναι δύο πίνακες του Αμερικανού W. Merritt Chase με καλοκαιρινό θέμα...Επειδή ακόμα είναι Καλοκαίρι!

W. Merritt Chase, Ένα παραμύθι ή μία καλοκαιρινή ημέρα. 1892. Ιδιωτική Συλλογή.

W. Merritt Chase, Μία καλοκαιρινή ημέρα. 1895. Memorial Art Gallery of the University of Rochester.

W. Merritt ChaseA summer day 1892 fairy talejpeg.jpeg
http://www.the-athenaeum.org/art/detail.php?ID=32939