Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.
Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...
Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;
Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...
Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.
Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!


Πέμπτη 16 Απριλίου 2020

Το Πάσχα στη ζωγραφική. Πίνακες με Πασχαλινά Αυγά

Ζωγραφίζοντας αυγά του Πάσχα

   ...επειδή σήμερα ακολουθήσαμε το έθιμο και βάψαμε κόκκινα αυγά για το Πάσχα, ας κάνουμε μία επίκαιρη ανάρτηση. Τα βρασμένα κόκκινα αυγά είναι στενά συνδεδεμένα με το Πάσχα της Ορθοδοξίας και την ημέρα της Λαμπρής. Η βαφή βραστών αυγών με κόκκινο χρώμα (λένε ότι συμβολίζει το αίμα του Χριστού) τη Μεγάλη Πέμπτη και το τσούγκρισμά τους την ημέρα της Ανάστασης είναι από τα πιο "ζωντανά" πατροπαράδοτα έθιμα του Ορθόδοξου Πάσχα, που επιβιώνει έως σήμερα. Νομίζω ότι δεν μπορούμε να σκεφτούμε το Πάσχα χωρίς κόκκινα αυγά.
 Σε παλιότερες αναρτήσεις  έχω παρουσιάσει δύο αγαπημένους μου ηθογραφικούς πίνακες γνωστών Ελλήνων ζωγράφων, που παρουσιάζουν εικόνες-στιγμιότυπα από αυτό το δημοφιλές έθιμο.   Ο Απόστολος Γεραλής (1886-1983) απεικονίζει μία νεαρή γυναίκα, ντυμένη με παραδοσιακή στολή, να ζωγραφίζει τα κόκκινα αυγά (βλ. http://annagelopoulou.blogspot.com/2013/05/blog-post_2.html), ενώ ο Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904) παρουσιάζει ένα κοριτσάκι, επίσης ντυμένο με παραδοσιακή ενδυμασία, να ξεφλουδίζει το πασχαλινό αυγό του (βλ. annagelopoulou.blogspot.com/2014/04/blog-post_21.html).  Και στους δύο πίνακες είναι υπέροχη η απόδοση της έκφρασης των προσώπων και εξαιρετική η απεικόνιση των λεπτομερειών του εσωτερικού χώρου στον οποίο τοποθετούνται οι δύο μορφές...
    
   Στη συνέχεια παραθέτω μία επιλογή από πίνακες ζωγραφικής που αποτυπώνουν το έθιμο του πασχαλινού αυγού.  

Απόστολος Γεραλής, Τα Αυγά της Λαμπρής. 1939. Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων.

Ο Απόστολος Γεραλής έχει απεικονίσει τη σκηνή της νεαρής γυναίκας να ζωγραφίζει τα πασχαλινά αυγά σε τρεις εκδοχές. Σύμφωνα με το έθιμο, διακοσμούσαν τα πασχαλινά αυγά με διάφορες ζωγραφιές και σχέδια ή αργότερα κολλούσαν χαλκομανίες.

Απόστολος Γεραλής, Ζωγραφίζοντας τα αυγά του Πάσχα. 1920.

Απόστολος Γεραλής, Ζωγραφίζοντας τα αυγά του Πάσχα.

Νικηφόρος Λύτρας, Το ωόν του Πάσχα. 1874-1875. Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελίστριας Τήνου. Με ευλαβική προσήλωση ξεφλουδίζει τα τσόφλια του κόκκινου αυγού.

Το έθιμο των Πασχαλινών αυγών ήταν και παραμένει ιδιαίτερα δημοφιλές και στην Ορθόδοξη Ρωσία. Στους παρακάτω πίνακες Ρώσων ζωγράφων απεικονίζονται σκηνές με πασχαλινά αυγά.

Nikolay Koshelev, Παιδιά που παίζουν με πασχαλινά αυγά. 1855.

Sergey Miloradovich, Προετοιμασία για το Πάσχα. 1910. Ζωγραφίζει τα πασχαλινά αυγά.

Κυριακή 12 Απριλίου 2020

Κυριακή των Βαΐων. Ένα ποίημα της Κικής Δημουλά για την Απαρηγορία της Μεγάλης Εβδομάδας

Κυριακή των Βαΐων. Αρχίζει η "Απαρηγορία" της Μεγάλης Εβδομάδας.

   Kυριακή των Βαΐων σήμερα, η προηγούμενη Κυριακή της Κυριακής της Ανάστασης! 
Η πρώτη ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας..Με την Κυριακή των Βαΐων αρχίζει η Μεγάλη, η Εβδομάδα των Παθών του Κυρίου. Μ' ένα θρίαμβο αρχίζει η πορεία του Ιησού Χριστού προς τον Γολγοθά και τη Σταύρωση. Την Κυριακή των Βαΐων εορτάζεται η  ανάμνηση της θριαμβευτικής εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα...Τον υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό, κρατώντας κλαδιά από βάγια, από φοίνικες, ζητωκραυγάζοντας "Ωσαννά" και λατρεύοντάς τον ως τον Μεσσία. Μόνο που αυτή θριαμβευτική υποδοχή δεν κράτησε για πολύ...
 Για αυτό, λοιπόν, τη μέρα αυτή το εσωτερικό των εκκλησιών στολίζονται με κλαδιά από βάγια-φοίνικες ή κλαδιά άλλων λατρευτικών φυτών, όπως δάφνες και μυρτιές... Μετά το τέλος της λειτουργίας οι πιστοί επιστρέφουν στο σπίτι με κλαδάκια από βάγια που τα κρεμούν στα εικονίσματα. 
    Στο παρακάτω υπέροχο πίνακα της Βικτωριανής Περιόδου, βλέπουμε μία κομψή νεαρή γυναίκα να κρεμά ένα κλαδάκι από βάγια στο πορτρέτο της μητέρας της, που έχει πεθάνει...Συνήθιζαν να κρεμούν βάγια και στις εικόνες των αγαπημένων προσώπων  που είχαν χάσει...

Alfred Stevens (1823-1962), Κυριακή των Βαΐων. Περίπου 1862. The Walters Art Museum.

"Απαρηγορία" αισθανόμαστε τη Μεγάλη Εβδομάδα, "απαρηγορία" για την Εβδομάδα των Παθών του Κυρίου και για τα αγαπημένα πρόσωπα που έχουμε απωλέσει...Ένα ποίημα της Κικής Δημουλά για την "Απαρηγορία" της "Μεγάλης Εβδομάδας".


Κική Δημουλά, Η απαρηγορία
Μεγάλη Εβδομάδα

Οι βιολέτες, όπως ανήσυχα,
διορατικά μυρίζουν
όταν κάτι δεν πάει καλά,
κάτι απογοητεύει πάλι.

Η Μεγάλη Εβδομάδα,
όπως στάζει κερί και τάμα
στη θρησκόληπτη ανάμνηση,
στην άθεη απουσία.

Η Κυριακή του Νυμφίου,
όπως αναστατώνει,
βασίζεις δεν βασίζεις το Μεγάλο
στις αφίξεις.




Θεόδωρος Ράλλης, Ευλάβεια. 1935.

Οι διάφοροι Νυμφίοι,
που κάτι τους τυχαίνει και δεν έρχονται,
κάποια διήμερη εκδρομή,
κάποια ευκολότερη θρησκεία
που την ασπάζονται.

Οι πολλαπλασιασμένοι κήποι της Γεθσημανή
σε κάθε βήμα,
δπως κατασταλάζεις για το έθιμο,
έχουν δεν έχουνε ανθίσει οι απορίες.

Οι Πατέρες μας, γέροι στο σπίτι,
περιμένουν αυγά και τσουρέκι.

Οι πολλαπλασιασμένοι κήποι της Γεθσημανή,
τα περιστύλια της υπομονής,
τα παγκάκια να κάτσεις να περιμένεις
τον ετήσιο Ιούδα,
πού αργεί να 'ρθεί
από το ράφτη, απ' τον κουρέα.
Το μεγάλο ποσόν που του δίνεις
για να δεχθεί να σε προδίνει ανεξήγητα.



Szinyei Merse Pal, Κυρία με φόρεμα σε χρώμα βιολέτας. 1874. Εθνική Πινακοθήκη της Ουγγαρίας. Βουδαπέστη.

Της καμπάνας η Μεγάλη εξάντληση
κι η άπαρηγορία,
ο νηστικός της ήχος
όπως λιποθυμάει
στα εαρινά αρμόνια
των καθολικών απογευμάτων.



Θεόδωρος Ράλλης (1852-1909), Εσπερινός.

Οι αργίες,
οι αργοπορίες,
οι αγριότητες,
όπως τις πάμε ως επάνω μόνοι μας.

Ο Σίμων, που στο τέλος αδιαφόρησε
κι έφτιαξε τη ζωή του.

Η Μυροφόρος έλλειψις,
που θα σε ψάχνει απόψε να σε ράνει.

Η Προηγιασμένη των διαφόρων θρήνων
τη Μεγάλη Εβδομάδα
και τις διάφορες άλλες εβδομάδες τα ίδια.



Θεόδωρος Ράλλης (1852-1909), Στιγμή περισυλλογής.

Η Αγία Επανάληψη,
η θαυματουργή,
η άχειροποίητος,
όπως τη βρήκανε ανυπόγραφη τα πράγματα,
θαμμένη
σε κάποια παλαιότητα της μοίρας μας,
σε κάποιο προγονό μας μέλλον.
Όπως την πιστεύω.

Aπό τη συλλογή "Το λίγο του κόσμου", εκδ. Ίκαρος, 1998.



George Henry Boughton, Γονατισμένη γυναίκα που προσεύχεται. Γύρω στα 1860. Walters Art Museum.

https://art.thewalters.org/detail/21547//
https://art.thewalters.org/detail/12881//

https://paletaart.wordpress.com/2012/07/09/%CF%81%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CF%82-%CE%B8%CE%B5%CF%8C%CE%B4%CF%89%CF%81%CE%BF%CF%82-rallis-theodoros-1852-1909/#jp-carousel-14109
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Szinyei_Merse,_P%C3%A1l_-_Lady_in_Violet_-_Google_Art_Project.jpg

Τετάρτη 8 Απριλίου 2020

Το φεγγάρι στην ποίηση και τη ζωγραφική. Της Σελήνης. Ένα ποίημα της Ζωής Καρέλλη και πίνακες του Νορβηγού ζωγράφου Harald Sohlberg

Της Σελήνης. Ζωή Καρέλλη και Harald Sohlberg.

...Πανσέληνος του Απριλίου απόψε!
... Για αυτό, ένα υπέροχο ποίημα της Ζωής Καρέλλη που με συγκινεί κάθε φορά που το διαβάζω και μου θυμίζει τις ποιητικές εικόνες του Νορβηγού ζωγράφου Harald Sohlberg (1869-1935).  Το ποιητικό υποκείμενο  απευθύνεται στη σελήνη και περιγράφει με δραματικό μονόλογο την επιρροή του σεληνόφωτος στην ψυχική διάθεση. 

Harald Sohlberg, Ανθισμένο λιβάδι στο βορρά. 1905. Εθνικό Μουσείο Τέχνης. Όσλο. To φως της σελήνης φωτίζει το ανοιξιάτικο ανθισμένο λιβάδι. Μία βαθύτατα λυρική εικόνα από ένα μεγάλο νεορομαντικό ζωγράφο.

Harald Sohlberg, Σεληνόφως. 1899. Εθνικό Μουσείο Τέχνης. Όσλο. 

Υπό το σεληνόφως το ποιητικό υποκείμενο ανακαλεί μνήμες αγαπημένων προσώπων...

Ζωή Καρέλλη, Της σελήνης (II)

[Από την ενότητα Της σελήνης]

II

Αργυρόηχη, μελίχροη, χρυσορόδινη,
μειλιχόμειδη ερωμένη, ασύλληπτη.
Ηδονή ομιχλώδης η χάρη σου, η καλλονή
πάρα πολύ σιωπηλή,
βασίλισσα
στο μαβί, στιλπνό στερέωμα,
του σκοταδιού αργυρή αρχόντισσα, μακρινή.



Harald Sohlberg, Νύχτα με σελήνη στο Nevlunghavn. 1922.


Είναι το φως σου παράξενα οδυνηρό
και μαγικό, σαν τη σκιά
εκείνων που αγαπήσαμε τρυφερά
και ξανάρχονται να μας ψιθυρίσουν,
να πουν για τ’ ανύπαρχτα, για τα φανταστικά,
για κείνα τα μυστικά,
που μόνο οι ανήσυχες ψυχές
έχουν μέσα τους.


Harald Sohlberg, Ελεγεία. 1903.


Παρηγοριά εκείνων που γνωρίζουν τη μοναξιά,
την πλήρη ονείρων κατάσταση
που το φως σου ξυπνά,
καθώς τις σκιές διαπερνά,
δίχως να τις κυνηγά να φύγουν.


Harald Sohlberg, Σεληνόφως στη θάλασσα. 1907. Το φεγγάρι καθρεφτίζεται στη θάλασσα.

Harald Sohlberg, Το σπίτι του ψαρά. 1906. Ινστιτούτο Τέχνης. Σικάγο. Το φως της σελήνης φωτίζει το μοναχικό σπίτι του ψαρά.


Τόσο υπερήφανη, ασυγκίνητη στην εμορφιά σου
λάμψη διαβρωτική, ύπουλα διαπεραστική
εντός μου σταλάζεις
τα μυστικά της νύχτας.

Από τη συλλογή Το πλοίο (1955)


Harald Sohlberg, Στη βεράντα. 1892. Εθνικό Μουσείο Τέχνης. Όσλο. Περιμένει το φως του φεγγαριού για να δει τις σκιες των αγαπημένων προσώπων...