Τα Χριστούγεννα στην ποίηση. Ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη και παλιές φωτογραφίες για τα Χριστούγεννα

Τα Χριστούγεννα στην ποίηση

    Σήμερα λέω να μην κάνω μια εορταστική, φωτεινή ανάρτηση. Λέω να θυμηθούμε Χριστούγεννα προηγούμενων δεκαετιών, τότε που ακόμα δεν φωταγωγούσαν τους δρόμους και τις πλατείες. Η αφορμή δύο ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη...για να μην ξεχνάμε αυτά που πέρασαν οι προηγούμενες γενιές.

Μίλτου Σαχτούρη, Χριστούγεννα 1943

Οι γιορτινές μέρες πυκνοκατοικημένες

γυναίκες αγκαλιάζουν πράσινα κλωνιά δεν κλαίνε

κι ο γέρος εθνικός κήπος κουβαλάει στις πλάτες του

τρεις πεθαμένους κύκνους

και τα παιδιά πετάνε ψίχουλα στον ουρανό

οι γιορτινές μέρες έχουν ένα λείο πρόσωπο

ένα μικρό Χριστό στο κάθε δάκρυ της λησμονημένης

ένα αρνάκι μια σταλιά στις παγωμένες της παλάμες

ένα πουλί αστέρινο καρφίτσα στα μαλλιά της

Από τη συλλογή Η λησμονημένη (1945)

Βούλα Παπαϊωάννου, συσσίτιο 1941-42. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, συσσίτιο. Δεκέμβριος 1941. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη

   Σκέφτομαι πώς θα ήταν τα Χριστούγεννα στα χρόνια της Κατοχής; Tι Χριστούγεννα πέρασαν τον Δεκέμβριο του 1941, 42, 43 τα παιδάκια του συσσίτιου που φωτογραφίζει ο φακός της Βούλας Παπαϊωάννου. Οι άνθρωποι πέθαναν στους δρόμους των μεγάλων αστικών κέντρων, της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, τον Χειμώνα του 1941-42. Τι νόημα είχαν για αυτούς τους εξουθενωμένους σωματικά και ψυχικά τα Χριστούγεννα;

Βούλα Παπαϊωάννου, Δεκέμβριος 1941. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   Και στη συνέχεια ακολούθησε ο σκοτεινός Δεκέμβριος του 1944, τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα, η αρχή του αδυσώπητου Εμφυλίου Πολέμου. Πώς να ήταν τα Χριστούγεννα τον Δεκέμβριο του 1944 στην προσφάτως απελευθερωθείσα Αθήνα; Γιόρτασαν τα Χριστούγεννα του 1944;

Βούλα Παπαϊωάννου, Οδοφράγματα στους δρόμους της Αθήνας. Δεκέμβριος του 1944. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   

   Ερειπωμένα και κατεστραμμένα κτίρια στο κέντρο της Αθήνας απεικονίζει ο φακός της Παπαϊωάννου τον Δεκέμβριο του 1944. Άνθρωποι, που μόλις πριν δύο μήνες γιόρταζαν την απελευθέρωση της πόλης από την κατοχή των γερμανικών στρατευμάτων και χαίρονταν για την είσοδο των συμμαχικών στρατευμάτων στην πόλη, τώρα κινούνται μέσα στα ερείπια και τα χαλάσματα, προσπαθώντας να διασώσουν κάτι από τα υπάρχοντά τους, να διασωθούν οι ίδιοι, να επιβιώσουν. 

Βούλα Παπαϊωάννου, Κατεστραμμένα κτίρια στην Αθήνα. Δεκέμβριος του 1944. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, Κατεστραμμένα κτίρια στην Αθήνα. Δεκέμβριος του 1944. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, Κατεστραμμένα κτίρια στην Αθήνα. Δεκέμβριος του 1944. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

    Πώς γιόρτασαν τα Χριστούγεννα τον Δεκέμβριο του 1944 τα φοβισμένα παιδιά και οι γυναίκες που απεικονίζει ο Ουκρανός φωτογράφος Dmitri Kassel;

Dmitri Kassel, Αθήνα. Δεκέμβριος 1944.

    Τον Δεκέμβριο του 1944 οι δρόμοι της Αθήνας δεν ήταν διακοσμημένοι χριστουγεννιάτικα, ούτε η ατμόσφαιρα ήταν εορταστική. 

 Dmitri Kassel, Αθήνα. Δεκέμβριος 1944.

   Τον Δεκέμβριο του 1944-Ιανουάριο του 1945 μία σειρά σκληρών ένοπλων συγκρούσεων ανάμεσα στη λαϊκή οργάνωση του ΕΑΜ, που ήταν η κύρια αντιστασιακή οργάνωση εναντίον των Γερμανών την περίοδο της Κατοχής, και τα Βρετανικά-κυβερνητικά στρατεύματα έλαβαν χώρα στην Αθήνα. Ο Εμφύλιος Πόλεμος είχε αρχίσει.

 Dmitri Kassel, Ομόνοια. Δεκέμβριος 1944.

 Dmitri Kassel, Ομόνοια. Δεκέμβριος 1944.

 Dmitri Kassel, Ομόνοια. Δεκέμβριος 1944.

   Ο Μίλτος Σαχτούρης μιλά για την οδύνη του Εμφυλίου Πολέμου στο ποίημά του 

Χριστούγεννα 1948

Σημαία

ακόμη

τα δόκανα στημένα στους δρόμους
τα μαγικά σύρματα
τα σταυρωτά
και τα σπίρτα καμένα
και πέφτει η οβίδα στη φάτνη
του μικρού Χριστού
το αίμα το αίμα το αίμα
εφιαλτικές γυναίκες
με τρυφερά κέρινα
χέρια
απεγνωσμένα
χαϊδεύουν
βόσκουν
στην παγωνιά
καταραμένα πρόβατα
με το σταυρό
στα χέρια
και το τουφέκι της πρωτοχρονιάς
το τόπι
ο σιδερόδρομος της λησμονιάς
το τόπι του θανάτου

Από την ποιητική συλλογή Με το πρόσωπο στον τοίχο (1952)

Φωτογραφικό Αρχείο Κων/νου Μεγαλοκονόμου, Χριστουγεννιάτικα κάλαντα. 1950. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   Η δεκαετία του 1950 κουβαλά τις πληγές του Εμφυλίου Πολέμου. Οι φωτογραφίες απεικονίζουν σκηνές από Χριστούγεννα της Μετεμφυλιακής Ελλάδας. Φτωχικά ντυμένα παιδάκια, που μάλλον φορούν ρούχα της αμερικανικής βοήθειας UNRA του σχεδίου Μάρσαλ, ψάλλουν τα κάλαντα για να εξοικονομήσουν λίγα χρήματα με τα οποία ίσως πάρουν κάποια μικρά χριστουγεννιάτικα δώρα.

Δημήτρης Χαρισιάδης, Χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Μοιράζουν τα κέρδη. Δεκαετία 1950. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   Με τα χρήματα που θα κερδίσουν από τα κάλαντα, ίσως αγοράσουν χριστουγεννιάτικους κουραμπιέδες. 80 δραχμές η οκά, γράφει η πινακίδα.

Βούλα Παπαϊωάννου, Χριστουγεννιάτικοι κουραμπιέδες. Δεκαετία 1950. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Δημήτρης Χαρισιάδης, Τροχονόμος στο Σύνταγμα με χριστουγεννιάτικα δώρα. 1948. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

http://www.benaki.gr/index.asp?id=1020103&lang=gr

http://www.in2life.gr/features/notes/article/310871/giortes-sthn-palia-athhna-10-nostalgikes-fotografies.html

http://www.i-diadromi.gr/2012/12/50-60-70.html

https://left.gr/news/ena-fotografiko-afieroma-sto-dekemvri-toy-1944