Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.
Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...
Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;
Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...
Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.
Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!


Σάββατο 24 Μαρτίου 2018

Η ελληνική επανάσταση στην ποίηση και τη ζωγραφική. Η Δόξα για την Καταστροφή των Ψαρών. Διονύσιος Σολωμός, Ανδρέας Κάλβος, Νικόλαος Γύζης

Η Καταστροφή των Ψαρών

   Επετειακή η σημερινή ανάρτηση. 
Ας θυμηθούμε ένα θλιβερό γεγονός του ελληνικού εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, την κατάληψη της νήσου Ψαρά από τον οθωμανικό στόλο, τη σφαγή και την αιχμαλωσία μεγάλου μέρους του πληθυσμού, τη φυγή και τον ξεριζωμό ενός άλλου μέρους του πληθυσμού και εν τέλει την ολοσχερή καταστροφή του νησιού τον Ιούνιο του 1824. Χωρίς αμφιβολία, η  "εικόνα" της Καταστροφή των Ψαρών είναι βαθύτατα εντυπωμένη στην ελληνική συλλογική συνείδηση έτσι όπως την αναπαριστά ποιητικά ο κατεξοχήν εθνικός  ρομαντικός ποιητής, Διονύσιος Σολωμός. Ποιος δεν θυμάται, τουλάχιστον από τους παλιότερους, το λιτό, αυστηρό, δωρικό επίγραμμα του ποιητή για την Καταστροφή των Ψαρών, που μας μάθαιναν να απαγγέλουμε σε μέτρο ανάπαιστο οι δάσκαλοί μας; 
Μέτρο ανάπαιστος: δύο άτονες βραχύχρονες συλλαβές-μία μακρόχρονη τονισμένη. 
"...Περπατώντας η Δόξα μονάχη..."
 Η Δόξα πρωταγωνιστεί στην ποιητική "εικόνα" του Διονυσίου Σολωμού για την Καταστροφή των Ψαρών. Η Δόξα μονάχη σ' ένα τοπίο ερημιάς και εγκατάλειψης να διασώζει από τη λήθη τα λαμπρά παλικάρια που χάθηκαν στα Ψαρά. Καμμία αναφορά στη σφαγή, στο θάνατο, την καταστροφή, στην αιχμαλωσία, στην προσφυγιά, στον φόβο, την απελπισία και την απόγνωση, στον πόνο και την οδύνη του μαχόμενου και άμαχου πληθυσμού...καμμία αναφορά στην ήττα, στην πανωλεθρία...Καταστρέφεται ολοσχερώς ένα από τα σημαντικότερα ναυτικά νησιά της επανάστασης (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά μαθαίναμε στο σχολείο), μία από τις τρεις ναυτικές βάσεις των Ελλήνων επαναστατών. Μόνη αναφορά στη Δόξα...αυτή είναι η απόλυτη ανταμοιβή για τη θυσία...και ο δρόμος για τη Δόξα είναι μοναχικός και έρημος...

Νικόλαος Γύζης, Η Δόξα των Ψαρών. 1896-1898. Ιδιωτική Συλλογή.  Ο Νικόλαος Γύζης αναπαριστά τη Δόξα των Ψαρών, εμπνευσμένος από το επίγραμμα του Διονυσίου Σολωμού. Λένε ότι ο πίνακας αυτός ανήκε στη Συλλογή των Ανακτόρων και πουλήθηκε σε δημοπρασία. Δεν γνωρίζουμε πού βρίσκεται σήμερα η "Δόξα".

Επίγραμμα του Διονυσίου Σολωμού

   Ο Σολωμός έγραψε το επίγραμμά του ένα χρόνο μετά την Καταστροφή. Φαίνεται ότι η απήχηση του θλιβερού συμβάντος ήταν μεγάλη και διαδόθηκε γρήγορα στον Ελληνισμό. Μόνο η ιδέα της Δόξας, το ιδεώδες της αθανασίας που είχε τις ρίζες του στην ελληνική αρχαιότητα,  μπορούσε να ελαφρύνει τον αβάσταχτο πόνο για την καταστροφή και την απώλεια. Η μνήμη των λαμπρών παλικαριών θα ήταν αθάνατη.

Διονύσιος Σολωμός, [Η καταστροφή των Ψαρών] 

Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχηπερπατώντας η Δόξα μονάχημελετά τα λαμπρά παλικάριακαι στην κόμη στεφάνι φορείγεναμένο από λίγα χορτάριαπου είχαν μείνει στην έρημη γη.(1825)

Νικόλαος Γύζης, Η Δόξα των Ψαρών. 1896-1898. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα. Ο Γύζης σχεδίασε σε διάφορες παραλλαγές τη Δόξα των Ψαρών να μελετά τα λαμπρά παλικάρια στο σκοτεινό, έρημο και απόκοσμο τοπίο των Ψαρών. Τα "λαμπρά παλικάρια" που όμως έμειναν στην ανωνυμία. 
     Το επίγραμμα του Διονυσίου Σολωμού μπορεί να παραμένει σχεδόν διάσημο, όμως το ποιητικό έργο ενός άλλου μεγάλου ποιητή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, παραμένειμάλλον άσημο.  Ο Αντρέας Κάλβος αφιερώνει  "Εις Ψαρά" τη Δεύτερη Ωδή του. Αποτελείται από 24 στροφές που χαρακτηρίζονται από ζωντανή, παραστατική εικονοπλασία με σχεδόν μεταφυσική διάσταση.  Για τον Αντρέα Κάλβο δεν είναι η Δόξαπου θα προσφέρει το στεφάνι της αθανασίας σ΄αυτούς που έπεσαν για τα Ψαρά, αλλά ηΕλευθερία.  Ο αγώνας τους ήταν "Υπέρ γονέων και τέκνων,/υπέρ των γυναικών, υπέρπατρίδος πρόκειται/και πάσης της Ελλάδος/όσιος αγώνας", ήταν ένας αγώνας για τηνΕλευθερία. Για αυτό, η Ελευθερία θα προσφέρει δύο στεφάνους, ένα από γήινα φύλλα και άλλον από άστρα...

Αντρέας Κάλβος, Ωδή Δευτέρα
Εις Ψαρά (απόσπασμα)
...


ιδ΄Ιδού τα πολυτάραχακύματα της θαλάσσης·ιδού, ιδού των αμώμωνΨαρών δικαιότατωοι τραχείαι πέτραι.

ιε΄Αυτού καμία κιθάραφθοροποιός, όχι όργια,όχι κρότος Μαινάδων,ούτ’ Έρωτος παιγνίδιατον νουν συγχύζουν.
Νικόλαος Γύζη, Η Δόξα 1.

ις΄Αλλ’ ως, κατά το βράδυτο θερινόν, ανάπτονταιταχείαι, συχναί οι ολύμπιαιαστραπαί και θαμβώνουσιτους οδοιπόρους·
ιζ΄
Ούτως τα μεν θηκάριασωρηδόν ερριμμένακρύπτουν την γην, τους βράχους·ο δε σιδηροχάρμηςάφοβος Άρης,
Νικόλαος Γύζης, Η Δόξα 2.

ιη΄
Κινεί την νήσον. Χίλια
πολέμου χάλκεα όργανα
βροντούν· εις τον αέρα
των ξίφων μύριαι γλώσσαι
λάμπουν, κλονούνται.
ιθ΄
Μία βοή σηκώνεται,
μία μόνη επιθυμία,
και ωσάν ακτίνα ουράνιος,
ως φλόγα εις δάση ευάνεμα
καίει τας καρδίας.
Νικόλαος Γύζης, Ο Φίλιππος Μάρθας στη λέμβο των προσφύγων, κρατιέται από το φόρεμα της απελπισμένης μητέρας του1893. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα.
Από την εικονογράφηση για το διήγημα του Δημ. Βικέλα "Φίλιππος Μάρθας", 1886. 
κ΄
Υπέρ γονέων και τέκνων,
υπέρ των γυναικών,
υπέρ πατρίδος πρόκειται
και πάσης της Ελλάδος
όσιος αγώνας.
κα΄
Θαλπτήριον της ημέρας
φως, διά πάντοτε χαίρε·
και σεις οπού ευφραίνετε
με φωνήν ηδυόνειρον
της γης τα τέκνα,
κβ΄
Χαίρετ’ ελπίδες. — Ήλθε
της Άγαρ το υπερήφανον
σπέρμα· επάνω εις τας όχθας
των Ψαρών, αλαλάζον
σφόδρα, κατέβη.
Νικόλαος Γύζης, Η φυγή από τη σφαγή.  "H Δόξα μελετά τα λαμπρά παλικάρια"...Ο άμαχος πληθυσμός, όμως, που προσπαθούσε να διασωθεί και να ξεφύγει, μάλλον έχει ξεχασθεί.

κγ΄
Ω πατρίς, την εκούσιον
δέξου θυσίαν»… —Αστράπτει.—
Σεισμός πολέμου ακούεται.
Υπό τύμβον υψήνορα
ήρωες κοιμώνται.
κδ΄
Επί το μέγα ερείπιον
η Ελευθερία ολόρθη
προσφέρει δύο στεφάνους·
έν’ από γήινα φύλλα,
κι άλλον απ’ άστρα.

Νικόλαος Γύζης, Μετά την Καταστροφή των Ψαρών. 1896-98. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα. Τους ενδιέφερε, άραγε, η Δόξα και η Αθανασία, όταν προσπαθούσαν να διαφύγουν από την καταστροφή; 


Νικόλαος Γύζης, Μετά την Καταστροφή των Ψαρών. Μακέττα. 1896-98. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα.
https://paletaart.wordpress.com/2012/06/23/γύζης-νικόλαος-gyzis-nikolaos-1842-1901/#jp-carousel-8893http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?text_id=960&hi=193127&cnd_id=5https://www.pemptousia.gr/2011/06/nikolaou-gizi-i-doxa-ton-psaron/http://www.nationalgallery.gr/el/συλλογές/collection/συλλογές/η-δοξα-των-ψαρων.htmlhttp://www.nationalgallery.gr/el/ζωγραφική-μόνιμη-έκθεση/painting/γύρω-στο-1900/συμβολισμος-και-αλληγορια/μετα-την-καταστροφη-των-ψαρων-460.htmlhttp://www.tovima.gr/culture/article/?aid=178811http://www.nationalgallery.gr/el/συλλογές/collection/συλλογές/ο-φιλιππος-μαρθας-στη-λεμβο-των-προσφυγων--κρατιεται-απο-το-φορεμα-της-απελπισμενης-μητερας-του.html

8 σχόλια:

  1. Η ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ

    Δεν πρόκειται για τη Δόξα,
    αυτή οπωσδήποτε έχει καταμερισθεί˙
    δεν πρόκειται ούτε για τη Μέρα,
    γιατί συχνά κι’ αυτή αμφισβητείται˙
    δεν πρόκειται για τον τόπο,
    γιατί πολλοί τόποι ερίζουσιν.

    Αλλ’ ακέραιο μένει κι’ αδιαίρετο
    το μέγα Μυστήριο των ενωμένων ανθρώπων
    (κι’ ας είναι τόσες οι διαίρεσές τους)
    κι' η πρόοδό τους με ζήλο πανηγυριού
    για το Μαρτύριο το θελημένο του πληρώματος.

    Οργώθηκε η Πατρίδα για τη λύτρωσή της
    και σπάρθηκε από Άγγελο επιτήδειο.
    Θολές ήταν οι μέρες, βροχερές
    πλουτίζανε ποτιστικά τη γης
    κι’ όλη η λαμπράδα έφεγγε κρυμμένη
    με τις μπαρούτες έτοιμες να σκάσουν.

    Ήταν η ώρα δειλινού, κι’ αποσπερίς
    ψαλθήκανε οι ουράνιοι παιάνες.

    Όσο κι’ αν έδειχνε ο χειμώνας
    πως δε θα φύγει, απ’ όπου ευρέθη,
    μεγάλη κίνηση είχε ο ουρανός
    και τα φτερά τα εαρινά
    πολύ δουλέψαν.

    Ο άπιστος κι’ ο αγριωπός δεν είχε θέση
    σε μιαν Ελλάδα που αφιερώθηκε στο Θεό της
    απόκομμα ασημένιο κολλημένο
    στο εικόνισμα το πολυφιλημένο.

    Ήρθε στιγμή που ομοιώθηκε η Ελλάδα
    με Παναγία κι’ είπε πάλι Εκείνη
    το Ιδού, η δούλη κι’ εγώ του Κυρίου.

    Κοινολογείτο από παντού ο θείος ο λόγος
    στα φανερά: Εγγύς το Πάσχα, ετοιμασθείτε.

    Κι’ ήρθε το Πάσχα τω όντι,
    αφού του προηγήθη
    ο Μυστικός ο Δείπνος
    του Μεσολογγιού.

    ΤΑΚΗΣ ΠΑΠΑΤΣΩΝΗΣ – Η εθνεγερσία (ΕΚΛΟΓΗ Β’, 1962)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ο πίνακας η " Δόξα των Ψαρρών" βρισκόταν τα τελευταία 100 χρόνια στην κατοχή της οικογένειας Παπαστράτου. Από σήμερα ο εκπληκτικός αυτός πίνακας με τους μεγάλους συμβολισμούς κατόπιν δωρεάς της οικογένειας ανήκει στην Προεδρία της Δημοκρατίας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Υπέροχη η παρουσίαση. Μπράβο από έναν πολύ παλιό γνωστό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή