Η ηθογραφία στην ελληνική ζωγραφική: N. Λύτρας, Άνθη Επιταφίου και Μεγάλη Παρασκευή του Θεόδωρου Ράλλη.

 Άνθη Επιταφίου στο δάπεδο της εκκλησιάς τη Μεγάλη Παρασκευή

    Επειδή σήμερα είναι Μεγάλη Παρασκευή, σας παρουσιάζω τρεις χαρακτηριστικούς πίνακες της ελληνικής ηθογραφίας με  σκηνές από το εσωτερικό χώρο μίας εκκλησιάς κατά τη Μεγάλη Παρασκευή. Διακρίνονται για την ατμόσφαιρα κατάνυξης και μυσταγωγίας και αποπνέουν γαλήνη και μελαγχολία. Αγαπημένη μου λεπτομέρεια και στις τρεις απεικονίσεις: τα άνθη του Επιταφίου στο δάπεδο του ναού...Με συγκινούν τόσο πολύ αυτά τα σεμνά αγριολούλουδα στο φθαρμένο δάπεδο της εκκλησιάς που προσφέρονται από τις κοπέλλες του χωριού για να στολίσουν τον Επιτάφιο. Άνθη της Άνοιξης για την Ανάσταση!

    Ξεκινώ με τα "Άνθη του Επιταφίου". Ο δημιουργός του, ο Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904), θεωρείται από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους και δασκάλους της ζωγραφικής του 19ου αιώνα, κύριος εκπρόσωπος της Σχολής του Μονάχου, τον ακαδημαϊσμό της οποίας δεν εγκατέλειψε ποτέ κατά τη διάρκεια της πολύχρονης δημιουργικής ζωής του. Ο Λύτρας επέβαλε και καθιέρωσε στη νεοελληνική ζωγραφική τα ηθογραφικά θέματα. Απλοί άνθρωποι και σκηνές της καθημερινότητας, παραδοσιακά έθιμα, εσωτερικά αγροτικών σπιτιών, εικόνες από την αγροτική ζωή και την ύπαιθρο απεικονίζονται στα έργα του με νοσταλγική διάθεση. Μας θυμίζουν σκηνές και εικόνες από τα ηθογραφικά διηγήματα του Βιζυηνού και του Παπαδιαμάντη.

   Η γυναίκα, πιθανόν χωρική, στέκεται στη γωνιά του πρόναου μιας ταπεινής εκκλησίας και κρατά με ευλάβεια στο αριστερό της χέρι ένα δίσκο με άνθη,  ενώ τείνει το άλλο χέρι στο οποίο επίσης κρατά ένα μικρό λουλούδι. Ο ζωγράφος προσέχει με επιμέλεια την κάθε λεπτομέρεια: τα ρούχα της γυναίκας, τις λαμπάδες, το υφαντό που κρέμεται από το μαρμάρινο τραπέζι πάνω στο οποίο είναι ακουμπισμένα τα κεριά, το πάτωμα, τη στάμνα που μισοδιακρίνεται κρυμμένη πίσω από την κολόνα, την αχνά φωτισμένη εικόνα στην είσοδο του κυρίως ναού, τα ραγίσματα στους τοίχους, ...Υπάρχουν τόσες λεπτομέρειες που μπορεί να προσέξει ο θεατής...Ο πίνακας αποτελεί πραγματικά μία άσκηση παρατήρησης...

   Ο τίτλος άνθη επιταφίου εξηγεί την παρουσία των λουλουδιών που μόλις διακρίνονται. Η γυναίκα έχει έρθει στην εκκλησία για να προσφέρει τα άνθη της στον Επιτάφιο. Το έργο, χαρακτηριστικό δείγμα του λυρισμού του Λύτρα,  αποπνέει  αίσθηση γλυκύτατης  θλίψης και κατανυκτικής γαλήνης. 

Νικηφόρος Λύτρας, Άνθη Επιταφίου. 1901. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα. Μία αριστοτεχνική λεπτομέρεια από ένα μεγάλο καλλιτέχνη. Ένα άνθος επιταφίου βρίσκεται στο δάπεδο της εκκλησιάς.

  Oι δύο παρακάτω πίνακες δημιουργήθηκαν από τον ίδιο ζωγράφο. Ο Θεόδωρος Ράλλης (1852-1909) απεικονίζει επίσης αριστοτεχνικά δύο ατμοσφαιρικές σκηνές υπό το ημίφως των κεριών στο εσωτερικό μιας εκκλησιάς.  Ο ζωγράφος έχει απεικονίσει συχνά σκηνές από την εκκλησιαστική ζωή (βλ. http://annagelopoulou.blogspot.gr/2016/04/blog-post_30.html).

Θεόδωρος Ράλλης, Μεγάλη Παρασκευή. Ιδιωτική Συλλογή. Κοπέλλες στολίζουν με άνθη τον Επιτάφιο. Στο δάπεδο άνθη του επιταφίου. 

Θεόδωρος Ράλλης, Μεγάλη Παρασκευή. 1885. Ιδιωτική Συλλογή.
Μια κοπέλλα κουρασμένη, κοιμάται στο στασίδι της εκκλησίας του χωριού τη νύχτα της Μεγάλης Παρασκευής...Άνθη του Επιταφίου στο δάπεδο! Το φως το κεριών φωτίζει αχνά τη γωνιά με το στασίδι και τα εικονίσματα.

http://www.nationalgallery.gr/el/ζωγραφική-μόνιμη-έκθεση/painting/h-αστική-τάξη-και-οι-ζωγράφοι-της/ηθογραφια/ανθη-επιταφιου.html

https://el.wikipedia.org/wiki/Άνθη_επιταφίου
http://www.nationalgallery.gr/el/ζωγραφική-μόνιμη-έκθεση/painter/λυτρας-νικηφορος.html
https://el.wikipedia.org/wiki/Θεόδωρος_Ράλλης
http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=423650
https://paletaart.wordpress.com/2012/07/09/ράλλης-θεόδωρος-rallis-theodoros-1852-1909/
http://annagelopoulou.blogspot.gr/2016/04/blog-post_30.html