Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.
Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...
Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;
Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...
Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.
Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!


Τρίτη 3 Απριλίου 2018

Μεγάλη Τρίτη. Το τροπάριο της Κασσιανής και πίνακες ζωγραφικής με θέμα τη Μετανοούσα Μαρία Μαγδαληνή

Το τροπάριο της Κασσιανής

  Μεγάλη Τρίτη σήμερα! Έχει αρχίσει η Μεγάλη Εβδομάδα για ακόμη μια φορά. Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης ψάλλεται στις εκκλησίες ο όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης. Πρόκειται για μία από τις μελωδικότερες ακολουθίες της εκκλησίας μας. Το τελευταίο τροπάριο της ακολουθίας είναι το γνωστό τροπάριο της λόγιας ποιήτριας του Βυζαντίου Κασσιανής, ένας από τα πιο λυρικά άσματα της εκκλησιαστικής ποίησης. Το ποιητικό υποκείμενο ταυτίζεται με μία μετανοούσα αμαρτωλή γυναίκα που απευθύνεται προς τον Κύριο και ζητά συγχώρεση. Η Κασσιανή εμπνεύστηκε το ιδιόμελο αυτό τροπάριο από τα λόγια των Ευαγγελιστών, που δεν αναφέρονται στη Μαρία τη Μαγδαληνή, όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, τη μοιχαλίδα, που ο Χριστός έσωσε από λιθοβολισμό του  πλήθους  για το ηθικό της παράπτωμα, με τη γνωστή φράση: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ’ αυτήν».  Η αμαρτωλή γυναίκα αισθάνθηκε την ανάγκη να εκφράσει στον Χριστό την ευγνωμοσύνη της και να ζητήσει συγχώρεση και έλεος για τα παραπτώματά της. Για αυτό, πηγαίνει με μύρα στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου του λεπρού όπου βρισκόταν ο Χριστός και εκεί ζητά εξιλέωση και εκδηλώνει τη μετάνοιά της, πλένοντας τα πόδια του Ιησού με μύρα και σκουπίζοντάς τα με τα ξέπλεκα μαλλιά της.
   Η αμαρτωλή γυναίκα εσφαλμένα απεικονίζεται από τους περισσότερους ζωγράφους ως Μαρία Μαγδαληνή Μετανοούσα. Ωστόσο, δεν υπάρχει κάποια αναφορά στους Ευαγγελιστές που να οδηγεί στην ταύτιση με την Μαρία Μαγδαληνή.  Τρεις από τους τέσσερις Ευαγγελιστές, ο Λουκάς, ο Ματθαίος και ο Μάρκος αναφέρουν στα ευαγγέλιά τους το περιστατικό, αλλά αφήνουν τη γυναίκα ανώνυμη. Δηλαδή, δεν την ταυτίζουν με τη Μαρία Μαγδαληνή.
   Επιλέγω κάποιες από τις απεικονίσεις της Αμαρτωλής Μαγδαληνής για να πλαισιώσω τους υπέροχους στίχους της Κασσιανής. Είναι πίνακες-πορτρέτα της μετανοούσας αμαρτωλής γυναίκας από τέσσερις σημαντικούς καλλιτέχνες, τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τον Carravagio, τον  Georges De La Tour και τον William Adolphe Bougeureau, που εκφράζουν με δύναμη και λυρισμό τη συναισθηματική ένταση...

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο επονομαζόμενος El Greco, H Μαρία Μαγδαληνή Μετανοούσα. Λεπτομέρεια. 1585-1590. Cau Ferrat Μουσείο. O Θεοτοκόπουλος έχει απεικονίσει σε διάφορες παραλλαγές τη μορφή της αμαρτωλής Μαρίας Μαγδαληνής (Βλ. τις απεικονίσεις στο https://annagelopoulou.blogspot.gr/2014/04/el-greco.html).

Caravaggio, H Μετανοούσα. 1594-1595. Doria Pamphilij Πινακοθήκη. Ρώμη.

Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,
τὴν σὴν αἰσθομένη θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,
ὀδυρομένη, μύρα σοι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει.
Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,
ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος ἔρως τῆς ἁμαρτίας.
Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων,
ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ·
κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας,
ὁ κλίνας τοὺς οὐρανοὺς τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει.
εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.
Καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας,
ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις·
ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν,
κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη.
Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους
τίς ἐξιχνιάσει, ψυχοσῶστα Σωτήρ μου;
Μή με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος.

Georges De La Tour, H Μετανοούσα Μαρία Μαγδαληνή. Γύρω στα 1640. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Νέα Υόρκη.

Σε μεταγραφή στη νεοελληνική από τον Φώτη Κόντογλου

Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,
σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα
και σε άλειψε με μυρουδικά πριν από τον ενταφιασμό σου
κι έλεγε οδυρόμενη: Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη
και δίχως φεγγάρι, η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.
Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,
σύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.
Λύγισε στ' αναστενάγματα της καρδιάς μου,
Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,
και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου·
αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό,
τ' άκουσε να περπατάνε, από το φόβο της κρύφτηκε
Των αμαρτιών μου τα πλήθη και των κριμάτων σου την άβυσσο,
ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση, ψυχοσώστη Σωτήρα μου;
Μην καταφρονέσης τη δούλη σου, εσύ που έχεις τ' αμέτρητο έλεος.


William Adolphe Bouguereau (1825-1905), Η Μετανοούσα. 1876. Laing Πινακοθήκη Τέχνης.

The

http://www.saint.gr/5/texts.aspx

https://www.metmuseum.org/art/collection/search/436839




2 σχόλια:

  1. Εκτός από τον Παλαμά υπάρχει και ο Χειμωνάς.



    ΠΟΙΗΜΑ ΚΑΣΣΙΑΝΗΣ ΜΟΝΑΧΗΣ

    Κύριε
    Eγώ η γυναίκα η μολυσμένη
    των αμαρτιών
    στα σπλάχνα μου αισθάνθηκα
    την θεότητά σου
    κι έγινα μυροφόρος

    Με οδυρμούς μύρα ακουμπώ
    εμπρός από τον τάφο σου.
    Τα σπλάχνα μου η νύχτα τα κατέχει
    Μανία η ακολασία μου
    Σκοτάδι και θάνατος της σελήνης
    ο έρως μου της αμαρτίας

    Πάρε τα μάτια μου
    μαζί με τα δάκρυά τους εσύ
    πού όρισες η θάλασσα
    να κατάγεται από τα σύννεφα

    Κλίνε πάνω απὸ τον στεναγμὸ
    τον πιὸ βαθύ της καρδιάς μου
    Εσύ που έκαμψες τούς ουρανούς
    γιά να χωρέσει το άφατο..

    Θέλω να φιλήσω
    τα πόδια σου τα ανέγγιχτα
    και να τα προστατεύω
    μέσα στις θηλειές των μαλλιών μου

    Στο σούρουπο του παράδεισου η Εύα
    τους κρότους ακούει και ταράζεται
    τρόμαξε και εκρύφτη…

    Σωτήρα μου και των ψυχών σωτήρα
    Ποιός το κουβάρι των αμαρτιών μου
    θα έρθει να ξετυλίξει..
    Στης τιμωρίας σου την άβυσσο
    ποιος πώς να κρατηθεί..

    Μην αποστρέψεις
    το βλέμμα σου από πάνω μου
    Βλέπε με. Την δούλη σου
    Εσύ που είσαι το έλεος.

    Γιώργος Χειμωνάς







    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Πολύ ωραίο! Δεν το θυμόμουν αυτό το ποίημα του Χειμωνά. Χαίρομαι πολύ που μου το "δώρισες". Ευχαριστώ από την καρδιά μου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή