Προσωπογραφία του Αλέξανδρου Δελμούζου (1880-1956): ήταν ο θεμελιωτής της νέας ελληνικής Παιδαγωγικής. Η παιδαγωγική του θεωρία εκπορεύτηκαν από δύο κύριες πηγές: το νεοελληνικό εκπαιδευτικό δημοτικισμό και τις γερμανικές μεταρρυθμιστικές παιδαγωγικές θεωρίες των αρχών του 20ού αιώνα. Έκανε τρεις απόπειρες να εφαρμόσει την παιδαγωγική του θεωρία στην πράξη: α) με τη διεύθυνση του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου του Βόλου, γ) με τη διεύθυνση της Μαράσλειου Ακαδημίας στην Αθήνα και γ) την εποπτεία του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Και οι τρεις απόπειρες ανεκόπησαν από την επέμβαση αντιδραστικών δυνάμεων του συντηρητισμού.
Ο
Αλέξανδρος Δελμούζος θεωρείται ως ένας από τους κύριους εκπροσώπους του εκπαιδευτικού δημοτικισμού και από τους πρώτους εισηγητές της Παιδαγωγικής επιστήμης στην Ελλάδα. Γεννήθηκε το 1880 στην Άμφισσα όπου και τελείωσε τις γυμνασιακές του σπουδές. Στη συνέχεια, αφού πρώτα σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, έφυγε για τη Γερμανία, όπου σπούδασε Παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο της Ιέννας. Στη Γερμανία γνωρίστηκε με το Γεώργιο
Σκληρό και το Μανώλη Τριανταφυλλίδη που υποστήριζαν το δημοτικισμό.
Ο σοσιαλιστής Γεώργιος Σκληρός, ο Αλέξανδρος Δελμούζος και ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης στην Ιένα της Γερμανίας (1907). Τρεις σημαντικοί διανοούμενοι του Νέου Ελληνισμού που υπήρξαν εισηγητές του εκπαιδευτικού δημοτικισμού. Το ειδικό αίτημα για εισαγωγή της διδασκαλίας της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση συμπορεύτηκε με γενικότερο αίτημα για εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος...Και οι τρεις οραματίστηκαν την ανομόρφωση της εκπαίδευσης βάσει σύγχρονων εκπαιδευτικών μεθόδων με σκοπό τη βελτίωση της κοινωνίας και την ανόρθωση του Νέου Ελληνισμού. Το όραμά τους, όμως, για εκσυγχρονισμό βάσει δυτικών εκπαιδευτικών μοντέλων, δεν σήμαινε άρνηση της αρχαίας και νεοελληνικής παράδοσης. Αντίθετα, πίστευαν στη συνέχεια της παράδοσης του Νέου Ελληνισμού μέσω της ανθρωπιστικής παιδείας.
Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Δεμνούζος ανέλαβε το 1908 τη διεύθυνση του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου του Βόλου, ύστερα από πρόταση του Δημητρίου Σαράτση και
του Νικολάου Πολίτη. Κατά τη διάρκεια της διεύθυνσής του (8 Σεπτεμβρίου 1908-2 Μαρτίου 1911), ο Δελμούζος επιχείρησε να εφαρμόσει πρωτοποριακές παιδαγωγικές μεθόδους που είχε γνωρίσει από τις σπουδές του στη Γερμανία. Οι μέθοδοι αυτοί ήταν προσαρμοσμένες στο πνεύμα της πολιτικής θεωρίας του νέου
ελληνισμού και της γλωσσικής θεωρίας του δημοτικισμού.
Η νεωτεριστική όμως δράση του
προκάλεσε αντιδράσεις των συντηρητικών τοπικών κύκλων και του μητροπολίτη Δημητριάδος, αντιδράσεις που οφείλονταν κατά πολύ και στη σύνδεσή του με το Εργατικό Κέντρο Βόλου. Το 1911, μετά από κινητοποιήσεις των αντιδραστικών κύκλων του Βόλου και συκοφαντικά δημοσιεύματα του τοπικού τύπου, το Δημοτικό Συμβούλιο ανέστειλε τη λειτουργία του Παρθεναγωγείου και ο Δελμούζος παραπέμφθηκε μαζί με άλλα στελέχη του Εργατικού Κέντρου σε δίκη στο Ναύπλιο, η οποία έμεινε στην ιστορία ως η περιβόητη δίκη των "Αθεϊκών" (Απρίλιος 1914). Λόγω των απόψεων του υπέρ της εισαγωγής της δημοτικής γλώσσας και του μαθητοκεντρικού συστήματος διδασκαλίας που αξιοποιούσε τα βιώματα και τις εμπειρίες των μαθητριών, κατηγορήθηκε για "αντιχριστιανική προπαγάνδα", "παρακώλυση προσευχής", "εξύβριση επισκόπου" καθώς και για τη διάδοση αθεϊστικών απόψεων και σοσιαλιστικών ιδεών. Άλλωστε, την εποχή εκείνη ο δημοτικισμός, που ονομαζόταν από τους πολέμιους του απαξιωτικά ως "μαλλιαρισμός", ταυτιζόταν συχνά με τον αθεϊσμό, τον αναρχισμό, το σοσιαλισμό.. Τελικά, ευτυχώς, ο Δελμούζος αθωώθηκε.
Δημήτρης Γληνός (1882-1943): ένας από τους πρωτοπόρους του εκπαιδευτικού δημοτικισμού που συνεργάστηκε με τον Αλέξανδρο Δελμούζο για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου. Οι ριζοσπαστικές του ιδέες τον οδήγησαν να προσχωρήσει στο κομμουνιστικό κόμμα και να απομακρυνθεί από τους παλιούς δημοτικιστές συντρόφους του, όπως ο Δελμούζος, που είχαν πιο μετριοπαθείς πολιτικές ιδέες.
Το 1910, ο Δελμούζος, από κοινού με τους Δημήτρη Γληνό και Μανώλη Τριανταφυλλίδη, πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου που εξέφραζε τις αρχές του κινήματος του δημοτικισμού. Η συνεργασία του με τους Γληνό και Τριανταφυλλίδη συνεχίστηκε επί επαναστατικής κυβερνήσεως Βενιζέλου, όταν οι τρεις άντρες έδρασαν υπέρ της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης από υψηλές θέσεις του Υπουργείου Παιδείας. Την περίοδο εκείνη ο Δελμούζος ολοκλήρωσε το Αλφαβητάρι με τον Ήλιο και από κοινού με τον Ζαχαρία Παπαντωνίου τα Ψηλά Βουνά, βιβλία στη δημοτική γλώσσα που χρησιμοποιήθηκαν ως σχολικά εγχειρίδια. Μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση ανακόπηκε και η νέα κυβέρνηση διέταξε "να καώσι" τα βιβλία του εκπαιδευτικού δημοτικισμού.
Μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου του 1920, ο Δελμούζος αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη θέση του στο Υπουργείο Παιδείας και έφυγε ξανά για τη Γερμανία. Εγκαταστάθηκε στο Μόναχο όπου συνδέθηκε με το διάσημο παιδαγωγό Γκέοργκ Κέρσενστάινερ, εισηγητή της θεωρίας του Σχολείου Εργασίας. Στην Αθήνα επέστρεψε το 1924 και ο Γληνός του ανάθεσε τη διεύθυνση της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Η εκεί δράση του προκάλεσε και πάλι αντιδράσεις, γνωστές ως τα Μαρασλειακά, που οδήγησαν σε νέα δίκη του. Έχασε τη θέση του (όπως και ο Γληνός) και η φήμη του αποκαταστάθηκε μόλις το 1926, μετά την πτώση της δικτατορίας Παγκάλου, οπότε ύστερα από πρωτοβουλία του Υπουργού Δικαιοσύνης Κωνσταντίνου Τριανταφυλλόπουλου, η περίπτωση του Δελμούζου επανεξετάστηκε και οδηγήθηκε σε αθώωσή του.
Το 1927 ο Δελμούζος ήλθε σε ιδεολογική ρήξη με το Γληνό λόγω του ότι ο τελευταίος πέρασε στο σοσιαλισμό. Το αποτέλεσμα της πολιτικής διάστασης, που εκδηλώθηκε στους κόλπους των δημοτικιστών, ήταν η διάσπαση και η διάλυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου.
Το 1929 ο Δελμούζος διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, θέση που διατήρησε ως το 1937, οπότε αναγκάστηκε να παραιτηθεί υπό την πίεση του καθεστώτος του Μεταξά. Κατά τη διάρκεια της πανεπιστημιακής του θητείας ο Δελμούζος συνέβαλε στην ίδρυση και διετέλεσε επόπτης του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου. Από το 1927 και ως το τέλος της ζωής του τήρησε ουδέτερη πολιτική στάση, χωρίς ποτέ να πάψει να ασχολείται με τα παιδαγωγικά θέματα. Πέθανε στην Αθήνα το 1956.
Η νότια πτέρυγα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Χτίστηκε σε σχέδια του Δημήτριου Πηκιώνη, ενός από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής. Ιδρυτής του Σχολείου και πρώτος επόπτης του ήταν ο Αλέξανδρος Δελμούζος. Θεωρείται ότι η ίδρυση (1934) και η ανάληψη της εποπτείας του Σχολείου λειτούργησε ως κίνητρο για να αποδεχθεί ο Δελμούζος τη θέση του καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής στη Θεσσαλονίκη. Δυστυχώς η θητεία του ως επόπτης του Πειραματικού Σχολείου ήταν βραχύχρονη λόγω της δίωξης του από το καθεστώς του Μεταξά. Διετέλεσε επόπτης του Πειραματικού Σχολείου από το Σεπτέμβριο του 1934 έως το Μάρτιο του 1935 και από τον Απρίλιο του 1936 έως το Σεπτέμβριο του 1937.
Το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πίνακας της Έλλης Χρυσίδου.
Η ίδρυση του σχολείου αυτού, την εποπτεία του οποίου θα αναλάμβανε ο καθηγητής της Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής, ήταν ο κύριος λόγος που ο Δελμούζος αποδέχτηκε τη θέση του καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Από τη θέση αυτή παραιτήθηκε το 1937, όταν διαπίστωσε ότι το καθεστώς του Μεταξά δε θα επέτρεπε εκπαιδευτικό έργο που να είναι σύμφωνο με το πνεύμα του εκπαιδευτικού δημοτικισμού. Στο σχολείο αυτό ο Δελμούζος επιχείρησε να διαμορφώσει και να εφαρμόσει από κοινού με τους εκπαιδευτικούς που είχε επιλέξει (Τατάκης, Θέμελης, κλπ.) παιδαγωγική στάση που στηριζόταν σε βασικές αρχές της παιδαγωγικής μαθητοκεντρικής του θεωρίας, όπως ήταν ο δημοτικισμός, η πατριδογνωσία και η νεοελληνική παράδοση, η σύνδεση του νεοελληνικού πολιτισμού με τον αρχαίο ελληνικό, η βιωματική μάθηση, η αυτενέργεια και η ανάληψη πρωτοβουλιών από μέρους των μαθητών, η ενίσχυση των δραστηριοτήτων της Σχολικής Ζωής, η ενεργοποίηση των μαθητών μέσω του Σχολείου Εργασίας, η σύσταση μαθητικών κοινοτήτων, η διδασκαλία με ομάδες, η προσφορά ενισχυτικής διδασκαλίας τα απογεύματα, κλπ.
Ενδεικτική Εργογραφία του Αλέξανδρου Δελμούζου
Πεζογραφία: Σαν παραμύθι. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1911.
Το Κρυφό Σκολειό. Αθήνα, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, 1950.
Δοκίμια –
Μελέτες
: Μαράσλειο και ζωή. Αθήνα, Ράλλης και Σία, 1925.
Δημοτικισμός και
Παιδεία. Αθήνα, Ράλλης και Σία, 1926.
Οι πρώτες προσπάθειες στο Μαράσλειο Α΄.
Αθήνα, Δημητράκος, 1930.
Οι Ξένοι κι εμείς. Αθήνα, Δημητράκος, 1930.
Το
πρόβλημα της Φιλοσοφικής Σχολής. Αθήνα, Γλάρος, 1944.
Παιδεία και Κόμμα.
Αθήνα, Αλικιώτης, 1947.
Ο Φώτης Φωτιάδης και το παιδαγωγικό του έργο. Αθήνα,
Αλικιώτης, 1947.
Μελέτες και πάρεργα, τομ.1-2. Αθήνα, 1958.
Εκπαιδευτικά
βιβλία
: Αλφαβητάριο Ο Ήλιος Α΄. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1919 (σε συνεργασία με τους
Π.Νιρβάνα, Δ.Ανδρεάδη, Ζ.Παπαντωνίου, Μ.Τριανταφυλλίδη και το ζωγράφο
Κ.Μαλέα).
Μεταφράσεις
: Έβαλτ, Παραμύθια. Αθήνα, Εκπαιδευτικός Όμιλος,
1915.
Βλ. Ν. Π. Τερζής, Η παιδαγωγική του Αλέξανδρου Δελμούζου. Συστηματική εξέταση του έργου και της δράσης του, Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2006.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου