Αφιέρωμα στο Πολυτεχνείο. Λίγα λόγια για τον Αλέκο Παναγούλη και η Ανάκριση του Τίτου Πατρίκιου

Η Ανάκριση

    Αναρωτήθηκα πολύ για το αν έπρεπε να κάνω μία "επετειακή ανάρτηση" ως αφιέρωμα στο Πολυτεχνείο, αφού έχουν περάσει πια 41 χρόνια από την 17η Νοεμβρίου του 1973. Σκέφτομαι ότι  σαράντα  χρόνια από τα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1973 είναι πολλά. Τόσα χρόνια μας χώριζαν κάποιους από εμάς, όταν ήμαστε μαθητές, από την έναρξη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου και την Κατοχή. Θέλω να πω, δηλαδή, ότι για τους μαθητές μας τα χρόνια της Δικτατορίας (1967-1974) και το Πολυτεχνείο ανήκουν πια στην ιστορία, είναι γεγονότα "μακρινά", που καταγράφονται στα σχολικά βιβλία της ιστορίας. Ό,τι γράφεται στο βιβλίο της ιστορίας γίνεται "μακρινό", σχεδόν "άπιαστο" και "ξένο", βρίσκεται σε απόσταση.

    Τελικά, αποφάσισα να μην μιλήσω για το ίδιο το Πολυτεχνείο (αρκετή είναι, άλλωστε, η μυθοποίησή του), αλλά να πω λίγα λόγια για κάποιον που δεν φοβήθηκε να αγωνισθεί εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος, κάποιου που δεν φοβήθηκε να αντισταθεί εναντίον της δικτατορίας, κάποιου που υπήρξε πράγματι αγωνιστής, του Αλέκου Παναγούλη (1939-1976). Ποιος θυμάται ότι Νοέμβριο δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο ο Παναγούλης;

       

Φωτογραφία από τη δίκη του Αλέκου Παναγούλη στο στρατοδικείο. Δεύτερος από αριστερά ο Παναγούλης σηκώνει τη γροθιά του. Νοέμβριος του 1968.

   Στις 3 Νοεμβρίου του 1968 ξεκίνησε η δίκη του Αλέκου Παναγούλη στο στρατοδικείο. Μαζί του δικάστηκαν και άλλα μέλη της αντιστασιακής ομάδας στην οποία ανήκε. Ο Παναγούλης και οι σύντροφοι του δικάστηκαν για την ανεπιτυχή απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Γ. Παπαδόπουλου, ισχυρού άνδρα της στρατιωτικής χούντας. Η επιχείρηση σχεδιάστηκε και οργανώθηκε από την αντιστασιακή οργάνωση "Ελληνική Αντίσταση", μέλος της οποίας ήταν ο Παναγούλης. Ο Παναγούλης αποπειράθηκε να δολοφονήσει τον Παπαδόπουλο στις 13 Αυγούστου 1968, συνελήφθη και φυλακίστηκε. Στους τρεις μήνες που μεσολάβησαν από τη σύλληψή του έως τη δίκη του τον Νοέμβριο, υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια από την Ελληνική Στρατιωτική Αστυνομία (ΕΣΑ), τα οποία αντιμετώπισε με αξιοσημείωτο σθένος και απαράμιλλη ψυχική δύναμη.

Φωτογραφία από τη δίκη του Αλέκου Παναγούλη. Νοέμβριος του 1968.

   Στις 17 Νοεμβρίου του 1968 καταδικάστηκε σε θάνατο δις και μεταφέρθηκε στις φυλακές της Αίγινας και αργότερα του Μπογιατίου όπου και πάλι βασανίστηκε. Ενδεικτική της μεγάλης ψυχικής δύναμης και του ηρωικού θάρρους του Παναγούλη, είναι η άρνησή του να υποβάλει αίτηση χάριτος. Βέβαια, η χούντα δεν προχώρησε στην εκτέλεσή του, λόγω της διεθνούς κατακραυγής.

Φωτογραφία από την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου. Νοέμβριος του 1968. Στις 3 Νοεμβρίου, τη μέρα που αρχίζει η δίκη του Παναγούλη και των συντρόφων του, γίνεται η κηδεία του γνωστού Έλληνα πολιτικού, ηγέτη του κόμματος "Ένωση Κέντρου" και πρώην πρωθυπουργού. Μεγάλο πλήθος ακολουθεί τη σωρό του και βρίσκει την ευκαιρία να διαδηλώσει εναντίον της δικτατορίας.

Φωτογραφία από τη νέα σύλληψη του Παναγούλη στις 9 Ιουνίου του 1969. Ο Παναγούλης εμφανώς καταπονημένος, αγωνίζεται να πολεμήσει τον φόβο του για ό,τι θα ακολουθούσε.

   Ο Παναγούλης τη νύχτα της 5ης προς 6ης Ιουνίου, με τη συνδρομή του δεσμοφύλακά του, απέδρασε από τις φυλακές του Μπογιατίου όπου είχε μεταφερθεί καταδικασμένος σε θάνατο για την απόπειρα της δολοφονίας εναντίον του Παπαδόπουλου. Συλλαμβάνεται, όμως, εκ νέου στις 9 Ιουνίου και φυσικά για ακόμη μια φορά υπόκειται σε βασανιστήρια.

   Η αντίσταση του Παναγούλη και το ψυχικό σθένος με το οποίο αντιμετώπισε τον φόβο που καταλαμβάνει όλους μπροστά στους βασανιστές τους, μου θύμισε ένα ποίημα του αγαπημένου μου ποιητή, του Τίτου Πατρίκιου.

Τίτος Πατρίκιος, Η ανάκριση

Εκείνος που μ' ανέκρινε

ήξερε πως φοβόμουν

μα δεν του αρκούσε

ήθελε να με κάνει

κι άλλο να φοβηθώ

αυτό ήταν το λάθος του

γιατί είχα φτάσει πια

εκεί που τελειώνει ο φόβος.

Δεν του απάντησα σε τίποτα

έχει κι ο φόβος τα όριά του

όμως αυτό δεν το ήξερε

όπως δεν το ήξερα κι εγώ

αργότερα το κατάλαβα

πόσο φοβόταν κι εκείνος

όχι μονάχα που τα πράγματα

μπορούσαν κάποτε ν' αλλάξουν

αλλά και για τα όσα θά'βρισκε

αργά γυρίζοντας στο σπίτι του.

(βλ. Τίτος Πατρίκιος, Η αντίσταση των γεγονότων, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 2000, σ. 23).

   Σκέφτομαι ότι ο μεγαλύτερος φόβος είναι ο ίδιος ο φόβος του φόβου. Η απειλή του φόβου είναι χαρακτηριστικό των δικτατορικών καθεστώτων και του δημοκρατικού ελλείμματος. Αυτοί που φοβούνται είναι πιο εύκολο να σκύψουν και να υποταχθούν.

Τέσσερα χρόνια μετά τη δίκη και την καταδίκη του Αλέκου Παναγούλη. Ο φόβος βγήκε στους δρόμους της Αθήνας. Το βράδυ της 16ης προς την 17η Νοεμβρίου του 1973 τα στρατιωτικά τανκς κατεβαίνουν την οδό Πατησίων για να εκφοβίσουν αυτούς που είχαν κλεισθεί στο Πολυτεχνείο.

Στις τρεις το πρωί της 17ης Νοεμβρίου 1973 το τανκ ετοιμάζεται να ρίξει την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου. Οι φοιτητές πίσω από την πύλη απλώνουν τα χέρια προς τους ένοπλους και φωνάζουν "είμαστε άοπλοι". Ποιοι φοβούνται εκείνη τη στιγμή; Οι ένοπλοι στρατιώτες ή οι άοπλοι του Πολυτεχνείου; Σε λίγο το τανκ θα ρίξει την πύλη...

Για τις φωτογραφίες, βλ. Μιχάλης Ν. Κατσιγέρας, Ελλάδα 20ός αιώνας. Οι φωτογραφίες, Πρόλογος Αντώνης Καρκαγιάννης, Αθήνα, εκδ. Ποταμός, 2001.

http://www.tovima.gr/vimamen/guys/article/?aid=431513