Κατοχή. Εικόνες πείνας. Φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου

Τα συσσίτια της Κατοχής. Φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου

   ...Συνεχίζω επετειακά με παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες μιας μεγάλης φωτογράφου, της Βούλας Παπαϊωάννου (1898-1990). Αποτυπώνουν σκηνές από τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής (1941-1944) και συγκεκριμένα "εικόνες πείνας" από την Αθήνα. Ο χειμώνας του 1941-42 ήταν πολύ δύσκολος και σκληρός για τους κατοίκους των μεγάλων αστικών κέντρων και ιδιαίτερα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Οι δυνάμεις Κατοχής του Άξονα, κυρίως οι Γερμανοί, επίταξαν τα τρόφιμα και κάθε είδους παραγωγή προϊόντων που ήταν αναγκαία για τον εφοδιασμό του στρατού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να εκδηλωθεί μεγάλος λιμός και χιλιάδες Έλληνες να εξουθενωθούν σωματικά και να πεθάνουν κυριολεκτικά από την πείνα και το κρύο. Η πείνα έπληξε, όπως συμβαίνει πάντα, πρώτα και περισσότερο τους ήδη ασθενείς και αδύναμους, τους ηλικιωμένους, τις γυναίκες και τα μικρά παιδιά, πολλά από τα οποία ήταν και ορφανά.

     Η Βούλα Παπαϊωάννου αποθανατίζει με τον φωτογραφικό της φακό σκηνές με αποσκελετωμένα πεινασμένα παιδιά, καταγγέλλοντας τη φρίκη του πολέμου και τις συνέπειές του στον άμαχο πληθυσμό.

Η Βούλα Παπαϊωάννου γύρω στα 1940. Ιστορικά Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

   Τη δεκαετία του 1930 η Παπαϊωάννου φωτογράφιζε τοπία, αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικά μνημεία και εκθέματα αρχαιολογικών μουσείων. Στροφή στον προσανατολισμό του έργου της γίνεται με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Αρχίζει να φωτογραφίζει "πολεμικές" σκηνές της καθημερινότητας στην Αθήνα, όπως τους ενθουσιώδεις πολίτες που έσπευσαν να στρατευτούν για να υπερασπίσουν την πατρίδα, σκηνές αποχαιρετισμού για το μέτωπο, τις ετοιμασίες της πόλης για την αντιμετώπιση έκτακτων πολεμικών αναγκών, σκηνές βομβαρδισμού, την άφιξη και τη φροντίδα των τραυματιών του πολέμου κ.ά. Όταν η πείνα πλήττει την Αθήνα κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο φωτογραφικός φακός της Παπαϊωάννου δεν μπορούσε να μείνει αδιάφορος στα δεινά του πληθυσμού που υποφέρει από τις ελλείψεις των στοιχειωδών ειδών διατροφής.

   Ας δούμε, λοιπόν, μια επιλογή από φωτογραφίες της που αποτυπώνουν σκηνές με συσσίτια  και διανομή τροφίμων στα πεινασμένα παιδάκια της Κατοχής. Η ανθρωπιστική ματιά της Βούλας Παπαϊωάννου βλέπει με σεβασμό και διακριτικότητα τη δυστυχία του ανθρώπου στις δύσκολες στιγμές, αποφεύγοντας τον εντυπωσιασμό και την κραυγαλέα καταγγελία.

Βούλα Παπαϊωάννου, Συσσίτιο κατά τη διάρκεια της Κατοχής. 1941. Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   Ο χειμώνας του 1941-42 θεωρείται ο πιο δύσκολος της Κατοχής. Λέγεται ότι 100.000 άνθρωποι πέθαναν κυρίως στην Αθήνα και τα άλλα αστικά κέντρα από την εξάντληση της πείνας και τις στερήσεις των στοιχειωδών υλικών αγαθών. Η πείνα συνεχίστηκε και την επόμενη χρονιά 1942-43. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής πέθαναν γύρω στους 300.000 Έλληνες από την πείνα και τις κακουχίες.

Βούλα Παπαϊωάννου, Συσσίτιο. Δεκέμβριος 1941. Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   

    Η διανομή τροφίμων, τα συσσίτια, αποτελούσε για πολλά παιδιά και μεγάλους ο μόνος τρόπος επιβίωσης.  Το κοριτσάκι κοιτάζει με προσήλωση την κουτάλα με την οποία η ηλικιωμένη κυρία γεμίζει το κατσαρολάκι.

 Βούλα Παπαϊωάννου, Συσσίτιο. 1942-43. Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   Σκελετωμένο παιδάκι τρώει το φαγητό του...

Βούλα Παπαϊωάννου, Συσσίτιο στη "Στέγη της Δραπετσώνος". 1942-43. Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   Σοβαρά και θλιμμένα κοριτσάκια περιμένουν υπομονετικά στην ουρά για το συσσίτιο. 

 Βούλα Παπαϊωάννου, Συσσίτιο στη "Στέγη της Δραπετσώνος". 1942-43. Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Υπό το βλέμμα του Χριστού συσσίτιο παιδιών.

                  Βούλα Παπαϊωάννου, Συσσίτιο στην "Παπαστράτειο Στέγη". Πειραιάς 1942.    
                                  Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Περιμένουν υπομονετικά στην ουρά για συσσίτιο. Εάν κατάφερναν να επιβιώσουν στην Κατοχή, τους περίμεναν οι σκληρές μέρες του Εμφυλίου Πολέμου.

Βούλα Παπαϊωάννου, Κέντρο Γάλακτος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. 1942-43. Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Βούλα Παπαϊωάννου, Κέντρο Γάλακτος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. 1942-43. Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

   

   Καχεκτικό και εξαντλημένο παιδάκι της Κατοχής με κουρελιασμένα ρούχα. Το σύνδρομο της πείνας θα εντυπωθεί βαθιά στη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων. Ακόμα ζουν ανάμεσά μας αυτοί που πείνασαν, όταν ήταν παιδιά στην Κατοχή, είναι οι γονείς και οι παππούδες μας...

 Βούλα Παπαϊωάννου, Κατοχή. 1941. Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Κρατά σφικτά το μπουκάλι με το γάλα και κοιτάζει το φακό. 

Βούλα Παπαϊωάννου, Κέντρο Γάλακτος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. 1942-43. Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

…και ένα ημιχαμογελαστό πρόσωπο παιδιού. Θλιμμένο χαμόγελο…είναι χαρούμενος, γιατί έχει ψωμί να φάει… Εάν έχεις λίγο γάλα και λίγο ψωμί, δικαιούσαι και ένα χαμόγελο στο φακό.

Βούλα Παπαϊωάννου, Διανομή ψωμιού. 1942-43. Φωτογραφικά Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

http://www.benaki.gr/index.asp?id=1020103&
ww.photodiodos.gr/v/library/greeks/papaioannou/
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/10/29101995.pdf
http://www.ime.gr/chronos/14/gr/1940_1945/occupation/02.html#