Άννα Αγγελοπούλου: Φωτογραφίζοντας στην Ακρόπολη. Παλιές φωτογραφίες της Ακρόπολης από τη Nelly᾽s

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Σάββατο 7 Σεπτεμβρίου 2013

Φωτογραφίζοντας στην Ακρόπολη. Παλιές φωτογραφίες της Ακρόπολης από τη Nelly᾽s

Νelly's, Φωτογραφίες από την Ακρόπολη

Τις αγαπώ πολύ τις φωτογραφίες από την Ακρόπολη και στην Ακρόπολη που τράβηξε η Nelly´s εκεί γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Εκφράζουν, ασφαλώς, στην τέχνη της ελληνικής φωτογραφίας το δυναμικό ελληνοκεντρισμό της Γενιάς του 30 και τη γόνιμη σύνδεσή του με το μοντερνισμό της Δύσης. Τότε εκεί κοντά στο τέλος της δεκαετίας του 1920 και κατά τη διάρκεια της νέας δεκαετίας που ήταν καθ´οδόν, της δεκαετίας του 1930, μέσα από το μάλλον αισιόδοξο βλέμμα των μοντερνιστών καλλιτεχνών (λογοτεχνών, ζωγράφων, αρχιτεκτόνων, κτλ.), δημιουργούνται εξιδανικευμένες, ίσως και ειδυλλιακές αρχαιολατρευτικές "εικόνες" της Ελλάδας, μιας χώρας φωτεινής με βαρύ "ένδοξο" παρελθόν και με δυνατό ήλιο να αντανακλά στις πέτρες και τα ερείπια της αρχαιότητας (σας θυμίζω την αρχαιολατρία των υπερρεαλιστών, όπως ο Εγγονόπουλος και ο Εμπειρίκος, αλλά και του μοντερνιστή Σεφέρη και φυσικά την ποίηση του Αιγαίου του Οδ. Ελύτη).

Νομίζω πως οι φωτογραφίες της Nelly´ς εντυπώνουν φωτογραφικά ακριβώς αυτό το ελληνοκεντρικό αλλά και ταυτόχρονα δυτικότροπο πνεύμα της Γενιάς του 30, αν και βέβαια αποτέλεσαν και τις πρώτες "εικόνες σύμβολα" της τότε πρωτοσχηματιζόμενης τουριστικής "φιλοσοφίας" μιας χώρας που φιλοδοξούσε να προβάλει τα μνημεία και τις φυσικές της ομορφιές στη Δύση.

Η Nelly's (1899-1998) θεωρείται από τις πρώτες Ελληνίδες φωτογράφους που γνώρισε ευρεία αναγνώριση και καταξίωση για το έργο της στο εξωτερικό. Το όνομα Nelly's, με το οποίο έμεινε γνωστή, ήταν το ψευδώνυμο (με αυτό συνήθιζε από μια εποχή και ύστερα να υπογράφει τα έργα της) της Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη και έτσι ονομάστηκε και το ατελιέ της στην Αθήνα.

Η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, μια από τις πιο σημαντικές φωτογράφους του Μεσοπολέμου, γεννήθηκε στο Αϊδίνι της Μ. Ασίας στο μεταίχμιο από τον 19ο αιώνα στον 20ό αιώνα (γεννήθηκε το 1899) και έζησε κατά τη διάρκεια σχεδόν ολόκληρου του 20ού αιώνα (πέθανε το 1998). Το 1920, σε μια εποχή πραγματικά κρίσιμη για τον Ελληνισμό της Μ. Ασίας, λίγο προτού την ολοκληρωτική ήττα του ελληνικού στρατού, την καταστροφή του 1922 και την υποχρεωτική ανταλλαγή (ή ξεριζωμό) των πληθυσμών, πείθει τη μάλλον μοντέρνα οικογένειά της να της επιτρέψουν να φύγει από τη Σμύρνη (εκεί είχε καταφύγει η οικογένειά της, όταν οι Τούρκοι κατέστρεψαν το Αϊδίνι) για σπουδές πιάνου και ζωγραφικής στη Δρέσδη της Γερμανίας όπου σπούδαζε και ο αδελφός της.

Hugo Erfurth, φωτογραφικό πορτρέτο της Nelly's. 1921-23. Δρέσδη. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Mπενάκη. Η φωτογραφία είναι από τον Hugo Erfurth, μεγάλο Γερμανό φωτογράφο που η Nelly´ς είχε δάσκαλο στη Δρέσδη και επηρεάστηκε από την τέχνη του.

Στη Δρέσδη, σπουδαίο καλλιτεχνικό κέντρο της Γερμανίας του Μεσοπολέμου, η Nelly´ς αρχικά σπουδάζει ζωγραφική, αλλά στη συνέχεια έρχεται σε επαφή με τη νέα τέχνη της φωτογραφίας και παίρνει μαθήματα φωτογραφίας από τους γνωστούς Γερμανούς φωτογράφους Hugo Erfurth και Franz Fiedler. Η κλασική αισθητική και η παραδοσιακή τεχνική των πορτρέτων του Erfurth και οι σύγχρονοι πειραματισμοί στη φωτογραφική τεχνική και τα γυμνά ως θεματολογία του Fiedler επηρεάζουν τη νεαρή καλλιτεχνίδα που αποφάσισε να ασχοληθεί επαγγελματικά για βιοποριστικούς λόγους με τη φωτογραφία.

Ένα ακόμα φωτογραφικό πορτρέτο που απεικονίζει τη Nelly´ς την εποχή που ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Δρέσδη. Η φωτογραφία είναι Γερμανού φωτογράφου Franz Fiedler που ήταν δάσκαλος της Nelly´ς.

Στα 1924-1925 η Nelly´ς εγκαθίσταται στην Αθήνα όπου είχε αναγκαστεί να καταφύγει και η οικογένειά της από τη Σμύρνη. Στην πλημμυρισμένη από πρόσφυγες ελληνική πρωτεύουσα η Nelly´ς κατορθώνει να ανοίξει ένα μικρό φωτογραφικό studio στην οδό Ερμού και να γίνει γνωστή ως φωτογράφος πορτρέτων της αθηναϊκής κοινωνίας του Μεσοπολέμου. Από την άλλη πλευρά, όμως, φωτογραφίζει διάφορες γωνιές της Αθήνας, σκηνές με τους πρόσφυγες, ενώ από τα 1927 περιοδεύει και στην ελληνική ύπαιθρο αποτυπώνοντας με το φακό της το πανόραμα ειδυλλιακών εικόνων από την Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Φωτογραφίες της κυκλοφορούν στα διάφορα τουριστικά έντυπα που προβάλλουν την Ελλάδα στο εξωτερικό.

Nelly's, Η χορεύτρια Mona Paiva στην Ακρόπολη. 1927. Η Nelly´ς φωτογράφισε γυμνή σε χορευτικές κινήσεις τη μπαλαρίνα της κομεντί φρανσαίζ Μόνα Πάιβα, που είχε βρεθεί στην Αθήνα. Οι γυμνές φωτογραφίσεις δίχασαν την κοινή γνώμη της ελληνικής πρωτεύουσας και προκάλεσαν αντιδράσεις. Ωστόσο, υπήρξαν άνθρωποι των γραμμάτων και τεχνών που υποστήριξαν την τέχνη της Nelly's, όπως ο Σπ. Μελάς, ο Π. Νιρβάνας, ο Μ. Ροδάς, κά.

Nelly's, Έλληνες πρόσφυγες από τη Μ. Ασία. 1925-1927. Την εποχή που η Nelly's φωτογράφιζε τα γυμνά στην Ακρόπολη η Αθήνα και η υπόλοιπη Ελλάδα είχε πλημμυρίσει από πρόσφυγες. Η Nelly's φωτογράφισε πολλά στιγμιότυπα με πρόσφυγες. Άλλωστε, και η δική της οικογένεια είχε ξεριζωθεί από τη Μ. Ασία. Ακόμα, όμως, και εικόνες της Nelly's για τους πρόσφυγες απηχούν τις επιδράσεις από την κλασική αισθητική και την ειδυλλιακού τύπου απεικόνιση των Γερμανών δασκάλων της.

Τα αρχαία ελληνικά μνημεία απεικονίστηκαν συστηματικά από την Nelly´s, μόνα τους ως ερείπια του παρελθόντος με φωτοσκιάσεις από το εκτυφλωτικό ελληνικό φως του παρόντος, αλλά και ως πλαίσιο που περιβάλλει το σωματικό κάλλος ιδανικών μορφών. Γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1920 η Nelly´s πειραματίζεται με φωτογραφίσεις γυμνών ή ημίγυμνων σωμάτων στην Ακρόπολη. Σε μια εποχή που σε κάποιους πνευματικούς κύκλους ήταν της μόδας η αναβίωση γιορτών και τελετών σε αρχαιολογικούς χώρους (βλ. Δελφικές γιορτές με Άγγελο Σικελιανό) η Nelly´s φωτογραφίζει, εκτός από τις επίσημες Δελφικές γιορτές, σώματα γυμνών αθλητών στην Ακρόπολη, αλλά και ημίγυμνες αιθέριες γυναικείες μορφές σε χορευτικές φιγούρες δίπλα στις αρχαίες κολόνες του Παρθενώνα. Ωστόσο, οι φωτογραφίσεις γυμνών χορευτριών στην Ακρόπολη δεν έγιναν για πρώτη φορά από τη Nelly´ς. Σας θυμίζω ότι είχαν προηγηθεί οι φωτογραφίες της Isidora Dankan και των θετών κορών της από τον Αμερικανό φωτογράφο Steichen.

Βλ. http://annagelopoulou.blogspot.gr/search/label/Ισιδώρα%20Ντάνκαν
Τώρα, όμως, μια γυναίκα φωτογράφος και μάλιστα Ελληνίδα, που είχε αποκτήσει φήμη με τις φωτογραφίσεις γνωστών προσώπων της Αθηναϊκής κοινωνίας (φωτογράφιζε πολιτικούς, ηθοποιούς, ποιητές και λογοτέχνες, κά.), τολμούσε να φωτογραφίσει γυμνές χορεύτριες στον "ιερό" αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, δίπλα στις κολόνες του Παρθενώνα και στις Καρυάτιδες του Ερεχθείου. Η Nelly's είχε αρχίσει να φωτογραφίζει γυμνές χορεύτριες σε χορευτικές κινήσεις στο studio και στην ύπαιθρο ήδη από τη Δρέσδη της Γερμανίας.

Nelly's, Χορεύτριες από τη Σχολή της Mary Wigman. Δρέσδη 1923. Είναι μία από τις φωτογραφίες της Nelly's που απεικονίζουν χορεύτριες. Η Nelly's είχε τραβήξει μια σειρά φωτογραφιών με χορεύτριες όταν ήταν στη Δρέσδη. Θα διατηρήσει το ενδιαφέρον της για αυτή τη θεματολογία και όταν εγκατασταθεί στην Αθήνα. Το πλαίσιο των χορευτικών φιγούρων που θα απεικονίσει στην Αθήνα θα είναι τα μνημεία της Ακρόπολης.

Nelly's, Η χορεύτρια Mona Paiva στο studio της Nelly. 1927. Τη φωτογράφισε γυμνή και στην Ακρόπολη.

Nelly's, Ο αθλητής Δημήτρης Καραμπάτης στην Ακρόπολη. 1925.

Παρά την αρχική αντίδραση που δέχτηκε η Nelly´ς για τις γυμνές φωτογραφίσεις της Μόνα Πάιβα (Mona Paiva), το 1929 θα επαναλάβει τις φωτογραφίσεις με μοντέλο αυτή τη φορά την Ουγγαρέζα χορεύτρια Νικόλσκα (Nikolska).

Nelly's, Η Ουγγαρέζα χορεύτρια Nikolska στον Παρθενώνα. 1929. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Mπενάκη.

Nelly's, Η Ουγγαρέζα χορεύτρια Nikolska στα Προπύλαια. 1929. Μια υπέροχη για την κίνηση και αρμονία φωτογραφία.

Nelly's, Η Ουγγαρέζα χορεύτρια Nikolska στα Προπύλαια. 1929. Mία ακόμα παραλλαγή του παραπάνω θέματος. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Mπενάκη.

Nelly's, Η Ουγγαρέζα χορεύτρια Nikolska στην Ακρόπολη. 1929.

Nelly's, Η Ουγγαρέζα χορεύτρια Nikolska στον Παρθενώνα. 1929. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου του Mπενάκη. Ίσως, η πιο γνωστή φωτογραφία από αυτή τη σειρά φωτογραφιών που απεικονίζουν τη Nikolska στην Ακρόπολη.

Nelly's, Άποψη του Ερεχθείου από τα Προπύλαια. 1930. Οι φωτοσκιάσεις στα αρχαία μνημεία γοήτευαν τη Nelly's.

Nelly's, Οι καρυάτιδες του Ερεχθείου. 1930.

Nelly's, Τμήμα του Παρθενώνα. Δυτική πλευρά. 1930. Ακόμα μία υπέροχη αποτύπωση των παιχνιδιών του φωτός στα μάρμαρα του Παρθενώνα.

Nelly's, Η Ακρόπολη και ο ναός της Αθηνάς Νίκης. 1930. Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Mπενάκη. Αντιπροσωπευτική φωτογραφία του ελληνικού ξηρού τοπίου με φόντο την Ακρόπολη.

H Nelly´ς και ο σύζυγός της Άγγελος Σεραϊδάρης μπροστά από τις Καρυάτιδες. 1929.

Το 1929 η Nelly´ς παντρεύτηκε τον πιανίστα και μουσικοσυνθέτη Άγγελο Σεραϊδάρη, Έλληνα που είχε γνωρίσει στη Δρέσδη, ο οποίος στάθηκε δίπλα της σ´όλη τη ζωή του. Το 1930 αυτή και ο σύζυγός της ανέλαβαν τη φωτογράφιση των Β´ Δελφικών Εορτών που οργάνωσε ο Άγγελος Σικελιανός στους Δελφούς. Τη δεκαετία του 1930 η Nelly's έγινε επίσημη φωτογράφος του Υπουργείου Τουρισμού και ταξίδεψε σ´όλη την Ελλάδα για να τραβήξει φωτογραφίες και κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ. Ετοίμασε, επίσης, φωτογραφικά λευκώματα, ενώ ασχολήθηκε και με τη φωτογραφία μόδας, φωτογραφίζοντας φορέματα-πέπλα, εμπνευσμένα από την αρχαία Ελλάδα. Το 1939, λίγο πριν την κήρυξη του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου, βρέθηκε στη Ν. Υόρκη για να προετοιμάσει το ελληνικό περίπτερο που θα εκπροσωπούσε την Ελλάδα στη Διεθνή Έκθεση της Ν. Υόρκης. Το ελληνικό περίπτερο ήταν διακοσμημένο με φωτογραφίες και γιγαντοαφίσες με κολάζ από ελληνικά θέματα που είχε συνθέσει η Nelly's. Λόγω της έκρηξης του πολέμου, προτίμησε να παραμείνει με το σύζυγό της στην Αμερική και να μην επιστρέψουν στην Ελλάδα. Εγκαταστάθηκε και έζησε για 25 περίπου χρόνια στη Ν. Υόρκη, όπου ασχολήθηκε με τη διαφημιστική και έγχρωμη φωτογραφία, καθώς και το φωτορεπορτάζ. Στα τελευταία χρόνια της ζωής της επέστρεψε με το σύζυγό της στην Αθήνα όπου και πέθανε, κληροδοτώντας το έργο της στο Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.

Nelly's, Κολάζ για το ελληνικό περίπτερο της Διεθνούς Έκθεσης της Ν. Υόρκης. Τέλη της δεκαετίας του 1930.

Τα κολάζ με σύνθεση φωτογραφιών της Nelly's, Κολάζ για το ελληνικό περίπτερο της Διεθνούς Έκθεσης της Ν. Υόρκης αποδεικνύουν τις εξιδανικευμένες "τουριστικές εικόνες" για την Ελλάδα που ήδη είχαν αρχίσει να σχηματίζονται στη δεκαετία του 1930.

Nelly's, Κολάζ για το ελληνικό περίπτερο της Διεθνούς Έκθεσης της Ν. Υόρκης. Τέλη της δεκαετίας του 1930.

Το περίφημο εξώφυλλο του γνωστού περιοδικού LIFE με φωτογραφική σύνθεση από τη Nelly´ς. Δεκέμβριος 1940. Οι ελληνικές αρχαιότητες στο φόντο της φωτογραφίας. Το περιοδικό είχε τιμητικό αφιέρωμα στην ηρωική άρνηση της Ελλάδας να δεχθεί τα ιταλικά στρατεύματα στο έδαφος της. Για πρώτη φορά ένα ευρείας κυκλοφορίας παγκόσμια γνωστό περιοδικό είχε εξώφυλλο με ελληνικό θέμα και φωτογραφία Έλληνα δημιουργού.