Άννα Αγγελοπούλου: Έμιλυ Ντίκινσον (Emily Dickinson): μια ποιήτρια

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου 2011

Έμιλυ Ντίκινσον (Emily Dickinson): μια ποιήτρια

Έμιλυ Ντίκινσον (1830-1886)

Ή Έμιλυ Ντίκινσον γεννήθηκε το 1830 στο Άμχερστ της Μασσαχουσέτης το 1830 όπου και πέρασε τη ζωή της στο κλειστό πουριτανικό περιβάλλον της επαρχιακής γενέτειράς της, ζώντας πάντα στο γενέθλιο πατρικό της σπίτι. Πέθανε το 1886, αφήνοντας ένα μεγάλο αριθμό ποιημάτων που ποτέ δε δημοσίευσε. Έχουν βρεθεί περίπου 1800 ποιήματα της Ντίκινσον, στα οποία δεν έδινε τίτλο, αλλά μόνο αριθμό.

Η είσοδος του σπιτιού που πέρασε τη ζωή της η Έμιλυ. Σήμερα είναι το ένα από τα δύο κτίρια του Μουσείου Ντίκινσον στο Άμχερστ.

Παρά το ότι σπούδασε (εκτός από τις πρώτες εγκύκλιες σπουδές, τέλειωσε την Ακαδημία του Άμχερστ και το Προτεσταντικό Σεμινάριο για γυναίκες Μαίρυ Λάιονς) και κατά τη διάρκεια των σπουδών της διακρίθηκε για τα πνευματικά της χαρίσματα και έδειξε κάποια ενεργητικότητα, δημοσιεύοντας κείμενά της (ακόμα και χιουμοριστικά) σε σχολικά έντυπα, στη συνέχεια αποτραβήχτηκε από τον κόσμο. Ζούσε σχεδόν απομονωμένη και έγκλειστη, διαβάζοντας συνεχώς βιβλία, αλληλογραφώντας (σώθηκε μεγάλος αριθμός επιστολών της) και φυσικά γράφοντας ποιήματα που δεν τολμούσε να δημοσιεύσει.

Ένα από τα δύο πορτρέτα της Ντίκινσον που έχουν διασωθεί. Είναι μια σπάνια φωτογραφία-δαγκεροτυπία (από τα πρώτα είδη φωτογραφίας) που απεικονίζει την αισθαντική Ντίκινσον γύρω στα 1846-1847. Βρίσκεται στις Συλλογές των Αρχείων του Κολεγίου του Άμχερστ (Archives and special Collections at Amherst College).

Πολλοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την απομόνωση της Ντίκινσον και την επιλογή της να ζήσει χωρίς να παντρευτεί σ΄ ένα κλειστό επαρχιωτικό πουριτανικό περιβάλλον της τότε Νέας Αγγλίας όπου κυριαρχούσαν οι αυστηρές αρχές, ο θρησκευτικός δογματισμός και τα ήθη των Προτεσταντών σύμφωνα με τα οποία ο ρόλος της γυναίκας ήταν ο γάμος και τα παιδιά και όχι η αφοσίωση σε πνευματικά ενδιαφέροντα, όπως η συγγραφή και η ποίηση. Θεωρήθηκε μάλιστα ότι η εσωστρέφεια και η παραίτηση από την κοσμική ζωή της Ντίκινσον ήταν ένα είδος διαμαρτυρίας ή πρόκλησης απέναντι στον κομφορμισμό της προτεσταντικής αμερικάνικης επαρχίας.

O. A. Bullard, The Dickinson children (Τα παιδιά της οικογένειας Ντίκινσον-η Έμιλυ είναι πρώτη στα αριστερά). Ο πίνακας είναι του 1840. Βρίσκεται στο Dickinson Room at Houghton Library.

Τα κύρια θέματα της ποίησης της Ντίκινσον ήταν η φύση, το μυστήριο της ζωής και του θανάτου, η αναζήτηση της μεταθανάτιας ζωής και πάνω από όλα ο έρωτας ως απόλυτη ιδέα. Λένε ότι είχε δύο μεγάλους έρωτες στη ζωή της, με παντρεμένους άνδρες (έναν πάστορα και έναν δικαστή), με τους οποίους αλληλογραφούσε...Οι έρωτες αυτοί ήταν βέβαια πλατωνικοί...

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ντίκινσον αποτελεί μια ιδιάζουσα ποιητική περίπτωση. Σε μια πρώιμη εποχή έγραφε ποιήματα με χαρακτηριστικά που αργότερα θα θεωρηθούν γνωρίσματα της νεωτερικής ποίησης. Στην εποχή της, ο ελεύθερος στίχος, η σχεδόν ολοκληρωτική απουσία της στίξης, η ελλειπτικότητα, η πυκνότητα και η επιγραμματικότητα των νοημάτων, η σύζευξη του αφηρημένου με το συγκεκριμένο, οι περίεργες επιλογές λέξεων καταλογίστηκαν ως αδυναμίες της γραφής της Ντίκινσον. Για τα παραπάνω γνωρίσματα ο κριτικός Χίγγινσον-γνωστός τότε στους αμερικανικούς κύκλους των Γραμμάτων-με τον οποίο επικοινωνούσε η Έμιλυ, κατέκρινε τη γραφή της και προσπαθούσε να τη διορθώσει, αν και στο τέλος αναγνώρισε κατά κάποιον τρόπο την αξία της.
Πάντως, για αυτό, και τα ελάχιστα ποιήματά της που επιλέχθηκαν από έντυπα της εποχής, δημοσιεύτηκαν διορθωμένα. Φαίνεται ότι η Έμιλυ, που χρειαζόταν την κρίση έστω και ενός κριτή για να επικυρώσει την αξία της ποίησής της και να την ενθαρρύνει, τονώνοντας τη μειωμένη αυτοπεποίθησή της, έπεισε τον εαυτό της για το ότι δεν επιζητούσε δόξα και αναγνώριση και ότι έγραφε μόνο από βαθύτερη εσωτερική ανάγκη. Έτσι το μόνο που έκανε ήταν να γράφει...και να γράφει...και να γράφει, έχοντας παραιτηθεί από κάθε προσδοκία έκδοσης ή δημοσίευσης.

Μία συλλογή από ποιήματά της δημοσίευτηκαν για πρώτη φορά το 1890, όταν είχε πια πεθάνει, χωρίς όμως να έχουν ιδιαίτερη απήχηση.

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης των ποιημάτων της Ντίκινσον

...Μόνο μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισε να εκτιμάται η πρωτοποριακή για την εποχή της ποιητική γραφή της Ντίκινσον και να αναγνωρίζεται η αξία του έργου της που μετά τη δεκαετία του 1950 γνώρισε πολλές εκδόσεις και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Θεωρείται ως προδρομική μορφή της νεωτερικής ποίησης. Σήμερα ο λυρισμός, ο ονειροπόλος και στοχαστικός τόνος, η αισθαντικότητα, η γνησιότητα και η αγνότητα των συναισθημάτων, η υπαινικτικότητα και η πνευματικότητα των ποιημάτων της Ντίκινσον συγκινούν όσους αναγνώστες αγαπούν να ταξιδεύουν στο μαγικό κόσμο της ποίησης.