28 Οκτωβρίου 1940: Η αρχή του τέλους του ποιητή Γιώργου Σαραντάρη. Ο Οδυσσέας Ελύτης και η Μελισσάνθη για το τέλος του Γιώργου Σαραντάρη

28η Οκτωβρίου 1940: Η αρχή του τέλους του ποιητή Γιώργου Σαραντάρη

   Με αφορμή την εθνική επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940 θέλω να κάνω μία ανάρτηση αφιερωμένη στον αγαπημένο μου ποιητή Γιώργο Σαραντάρη (1908-1941). Μία ανάρτηση όχι και τόσο ηρωική, καθόλου ηρωική θα έλεγα. Ο Γιώργος Σαραντάρης ήταν ανάμεσα σ' αυτούς που "με το χαμόγελο στα χείλη" ξεκίνησαν για να πολεμήσουν εναντίον των Ιταλών στο μέτωπο της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Βέβαια, δεν είμαι σίγουρη για το αν ο ίδιος χαμογελούσε...

Ο Γιώργος Σαραντάρης (αριστερά, φορά γυαλιά) στην Καλαμπάκα με δύο άλλους 

στρατιώτες, καθ' οδόν για το πολεμικό μέτωπο. 26/10/1940. Στην πραγματικότητα του έμεναν λίγοι μήνες ζωής.

Ο ευαίσθητος διανοούμενος δεν θα αντέξει τις σκληρές συνθήκες του πολέμου και της πρώτης γραμμής  και ούτε θα μπορέσει να προσαρμοστεί στην ομαδική ζωή του στρατού. Θα αρρωστήσει βαριά εξαιτίας των κακουχιών και θα επιστρέψει στην Αθήνα όπου θα πεθάνει σε ιδιωτική κλινική στις 26 Φεβρουαρίου του 1941. Ήταν μόλις τριάντα δύο χρονών.

   Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης γνώριζε τον Γιώργο Σαραντάρη και εκτιμούσε το πρωτοποριακό ποιητικό του έργο. Φαίνεται ότι ο Ελύτης γνωρίστηκε με τον Γιώργο Σαραντάρη τη δεκαετία του 1930, όταν ο τελευταίος ήλθε από την Ιταλία στην Αθήνα.

  Ο Ελύτης πίστευε ότι ο Σαραντάρης ήταν η αγνότερη πνευματική μορφή που είχε γνωρίσει. Εκτιμούσε όχι μόνο το έργο του, αλλά και την έμφυτη ευγένεια της προσωπικότητας του. Συγκλονισμένος από το θάνατο του Σαραντάρη, ο Ελύτης θα αναφερθεί με καταγγελτικό ύφος στις δύσκολες στιγμές που πέρασε ο Σαραντάρης στους λίγους μήνες της υπηρεσίας του στο μέτωπο.  Στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του "Ανοιχτά Χαρτιά" (α' έκδοση 1974) ο Ελύτης γράφει για το θάνατο του Γιώργου Σαραντάρη:

«…Ήταν η πιο άδικη απώλεια. Θα προσπεράσω λοιπόν για να τις ξαναπιάσω, ίσως κάποτε κι αλλού, τις σκληρές μέρες της Αλβανίας. Όμως θέλω τη στιγμή αυτή, απροκάλυπτα, να καταγγείλω το επιστρατευτικό σύστημα που επικρατούσε την εποχή εκείνη και που, δεν ξέρω πως, κατάφερε να κρατήσει στα Γραφεία και στις Επιμελητείες όλο τα χοντρόπετσα θηρία των αθηναϊκών ζαχαροπλαστείων και να ξαποστείλει στην πρώτη γραμμή το πιο αγνό κι ανυπεράσπιστο πλάσμα. Έναν εύθραυστο διανοούμενο που μόλις στεκότανε στα πόδια του, που είχε όμως προφτάσει να κάνει τις πιο πρωτότυπες και γεμάτες από αγάπη σκέψεις για την Ελλάδα και το μέλλον της. Ήταν σχεδόν μια δολοφονία. Ο Γιώργος Σαραντάρης ήταν διπλωματούχος ιταλικού πανεπιστημίου- ο μόνος ίσως σε ολόκληρο το στράτευμα-, θα μπορούσε να ‘ναι περιζήτητος σε οποιαδήποτε από τις Υπηρεσίες που είχαν αναλάβει την αντικατασκοπεία, ή την ανάκριση των Ιταλών αιχμαλώτων. Αλλά όχι. Έπρεπε να φορτωθεί το γυλιό και τον οπλισμό των τριάντα οκάδων, για να χαθεί παραπατώντας μέσα στα χιονισμένα φαράγγια ένας ακόμη ποιητής, ένας ακόμη αθώος στο δρόμο του μαρτυρίου.

Γιώργος Σαραντάρης. Σε ηλικία 22 ετών ήλθε από την Ιταλία, όπου ήταν εγκατεστημένη η οικογένειά του, στην Αθήνα.

...Και ο Ελύτης συνεχίζει...

"Φαίνεται ότι πέρασε φριχτές ώρες. Τα χοντρά μυωπικά του γυαλιά, που χωρίς αυτά δεν μπορούσε να κάνει βήμα, τα' χασε μέσα στην παραζάλη. Φώναζε «βοήθεια» στους άλλους φαντάρους, αυτός ο Χριστιανός φώναζε «αδέρφια», και τα «αδέρφια» τον κοροϊδεύανε, τα πιο αδίστακτα βαλθήκανε κιόλας να του κλέβουνε κουβέρτες, μάλλινα, οτιδήποτε χρήσιμο   μπορούσε ο δόλιος να κουβαλεί. Απόμεινε σαν το κατατρεγμένο πουλί μέσα στην παγωνιά. Χωρίς να βαρυγκομήσει. Χωρίς να ξεστομίσει ένα πικρό λόγο. Περήφανος, μ’ ένα σώμα ελάχιστο και μια μεγάλη ψυχή, που τον κράτησε όσο που να τραγουδήσει ακόμη λίγο: «εγώ που οδοιπόρησα με τους ποιμένες της Πρεμετής»- κι ύστερα ν’ ανεβεί Στους τόπους “που αναγγέλλουν τον ουρανό και συνομιλούν με τον ήλιο”…».

Γιώργος Σαραντάρης. Από το Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο.

  Τον Ιανουάριο του 1941 ο Σαραντάρης νοσηλεύεται στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Από εκεί αλληλογραφεί με την ποιήτρια Μελισσάνθη. 
               
Επιστολή του Γιώργου Σαραντάρη με ημερομηνία 20-1-1941.

Αγαπητή μου φίλη,

Νοσηλεύομαι από βρογχίτιδα εδώ και λίγες μέρες. Δεν κατέχω, αν θα μείνω λίγο ή πολύν καιρό. ή αν ύστερα θα πάρω άδεια να έρθω στην Αθήνα ή όχι. Σ' ευχαριστώ, αν και πολύ καθυστερημένα, για τα γράμματά σου, που μου έκαναν πολύ καλό σε στιγμές που ένοιωθα τον εαυτό μου ολομόναχο.

Θα 'θελα να σ' έβλεπα, να κουβεντιάσω μαζί σου. Άλλοτε έκανες λάθος μεγαλώνοντας άλλους στα γράμματά σου, αυτή τη φορά έκανες λάθος μεγαλώνοντας εμένα. Αλλά, ας ελπίσουμε ν' ανταμώσουμε γρήγορα ο ένας τον άλλο, να σφίξουμε τα χέρια μας, ας ελπίσουμε πως θα έχουμε υγεία.

Στρατ. Σαραντάρης Γεώργιος
Νοσοκομείον "Παιδαγωγικής Ακαδημίας"
Ιωάννινα

(η επιστολή έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Ευθύνη, τχ. 234 Ιούνιος 1991-η αλληλογραφία του Σαραντάρη με τη Μελισσάνθη διασώζεται στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο)

  Δυστυχώς, η ελπίδα του για καλή υγεία διαψεύστηκε. Η υγεία του χειροτέρεψε...Επέστρεψε στην Αθήνα...Νοσηλεύτηκε σε ιδιωτική κλινική και σε λίγες ημέρες πέθανε...

Φωτογραφία της ποιήτριας Μελισσάνθης (ψευδώνυμο της Ήβης Κούγια Σκανδαλάκη, 1907-1990). 1939. Λέγεται ότι ο Σαραντάρης και η Μελισσάνθη είχαν ερωτική σχέση.

Ο Σαραντάρης επέστρεψε σχεδόν ετοιμοθάνατος από το μέτωπο στην Αθήνα με αναρρωτική άδεια. Μάλλον είχε τύφο. Νοσηλεύτηκε σε μία ιδιωτική κλινική όπου τον επισκέπτονταν συγγενείς και φίλοι.  Ο πρώτος εξάδελφός του, Παναγιώτης Σαραντάρης, μας πληροφορεί:

"Το τέλος του ήταν πολύ κοντά. Εμείς, οι συγγενείς και οι φίλοι, περιτριγυρίζαμε το κρεβάτι του και κλαίγαμε βουβά. Μας είδε και με το γλυκό του χαμόγελο, γεμάτος ειρήνη και πίστη, άρχισε εκείνος να μας παρηγορεί και να μας ενδυναμώνει, παροτρύνοντας μας να μην κλαίμε, διότι η ζωή δεν τελειώνει στον κόσμο αυτό, είναι αιώνια και συνεχίζεται, διότι μετά τον θάνατό του θα ζήσει μιαν άλλη, μεγαλύτερη χαρά". 

Η Μελισσάνθη πήγαινε με άλλους λογοτέχνες και τον έβλεπαν καθημερινά πριν τον θάνατό του και διηγείται πως μια μέρα της είπε: "Είδα τον άλλο χώρο! Υπάρχει. Πρέπει να εξαγνιστούμε για να γίνομε άξιοι αυτής της άλλης ζωής, Μελισσάνθη!".-

Δεκαπέντε χρόνια περίπου μετά το θάνατο του Σαραντάρη, το 1955 ο Οδυσσέας Ελύτης θυμάται με συγκίνηση τον ποιητή που πέθανε στα τριάντα δύο χρόνιά του, χωρίς να γίνει γνωστό το έργο του, και γράφει στη μνήμη του ένα ποίημα. Το ποίημα συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή "Ετεροθαλή" που εκδόθηκε το 1974. Στην εικόνα το εξώφυλλο της τέταρτης έκδοσης με προμετωπίδα του Χατζηκυριάκου Γκίκα.

Οδυσσέας Ελύτης, Γιώργος Σαραντάρης

Θ΄ανάψω δάφνες να φλομώσει ο ουρανός
Μήπως και μυριστείς πατρίδα και γυρίσεις
Μέσ΄απ΄τα δέντρα που σε γνώριζαν και που γι΄αυτό
Τη στιγμή του θανάτου σου άξαφνα τινάξανε άνθος

Εμάς τους γύφτους άσε μας
Τους "οικούντας εν τοις κοίλοις"
Τι δε νογάμε από γιορτή

Και τα πουλιά δε βάνουμε προσάναμμα
Μα στον ύπνο μας καθώς μας είχες μυήσει
Δώθε από τη φθορά πλέκουμε τους κισσούς
Μακριά σου πιο κι απ' το Α του Κενταύρου

"Ως εν τινι φρουρά εσμεν"
Μαργωμένοι μες στο χρόνο
Κι από τραγούδι αμάθητοι

Μόνος εσύ ο αιρετικός της ύλης αλλ'
Ομόθρησκος των αετών το ύστερο άλμα
Τόλμησες. Κι οι ποιμένες σ' είδανε της Πρεμετής
Μες στης άλλης χαράς το φως να οδοιπορείς πιο νέος

Τι κι αν ο κόσμος μάταιος
Έχεις μιλήσει ελληνικά
Ως "εις τον έπειτα χρόνον"

Κι από την ομιλία σου ακόμη

Βγαίνουν θυμίαμα οι θαλασσινοί κρίνοι
Και κάποιες θρυλικές κοπέλες κατά σέ
Μυστικά στρέφουνε τον καθρέφτη του ήλιου.
1955

Και ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης είχε υπηρετήσει ως έφεδρος αξιωματικός στο μέτωπο. Στη φωτογραφία ο ανθυπολοχαγός Οδυσσέας Αλεπουδέλης στο Δέλβινο της Ηπείρου (στο μέσο).  Ο Ελύτης αρρώστησε από τύφο και νοσηλεύτηκε σε νοσοκομείο των Ιωαννίνων, όπως και ο Σαραντάρης. Μόνο που ο Ελύτης επιβίωσε...

http://allilografia.blogspot.gr/2014/01/blog-post_29.html
http://odysseas-elitis.weebly.com/taualpha-epsilontauepsilonrhoomicronthetaalphalambda942-1974.html
http://paterikos.blogspot.gr/2014/02/blog-post_25.html
http://diastixo.gr/arthra/925-sarantaris-elitis
http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=268
https://tasakos.com/2013/07/03/για-τον-γιώργο-σαραντάρη-τον-φίλο-μιας/
http://www.vakxikon.gr/γιώργος-σαραντάρης-ποιητής-στη-σκια/
http://www.toperiodiko.gr/γιώργος-σαραντάρης-ιταλός-έλληνας-ή-σ/#.WBOmXsf4k1g
http://www.kathimerini.gr/789225/article/politismos/vivlio/o-vios-toy-efedroy-od-alepoydelh

Θ' ανάψω δάφνε