Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο

Εικόνες από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο

    Οι Οθωμανοί Τούρκοι παρέδωσαν τη Θεσσαλονίκη στον ελληνικό στρατό στις 26-27 Οκτωβρίου του 1912. Ήδη από τις αρχές του Οκτωβρίου η Ελλάδα βρισκόταν σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, έχοντας ως συμμάχους τη Βουλγαρία, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο. Οι στρατοί των βαλκανικών συμμαχικών κρατών προέλασαν στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πολύ γρήγορα, σημειώνοντας μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες. Ο ελληνικός στρατός με επικεφαλής τον διάδοχο του θρόνου Κωνσταντίνο εισήλθε στη Μακεδονία και κατευθυνόταν προς τα δυτικά. Από την αρχή, όμως, φαίνεται ότι προέκυψε διαφωνία ανάμεσα στον Κωνσταντίνο και τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο για την κατεύθυνση των κινήσεων του ελληνικού στρατού. Ο Κωνσταντίνος κατηύθυνε το στρατό προς τα βορειοδυτικά για να καταλάβει τη σημαντική πόλη της Μακεδονίας Μοναστήρι (Bitola, σήμερα βρίσκεται στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας), ενώ ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι έπρεπε να κατευθυνθεί πρώτα προς τη Θεσσαλονίκη, της οποίας το στρατηγικής σημασίας λιμάνι επιθυμούσαν διακαώς όλοι οι βαλκάνιοι σύμμαχοι. Επιπλέον, ο Βενιζέλος διέβλεπε τον κίνδυνο να καταληφθεί η Θεσσαλονίκη πρώτα από τα βουλγαρικά στρατεύματα. Για αυτό, πίεζε τον Κωνσταντίνο να κινηθεί γρήγορα προς τη Θεσσαλονίκη και να αφήσει προς το παρόν το Μοναστήρι. 

   Ύστερα από μεσολάβηση του πατέρα του, βασιλιά Γεωργίου Α', τη συνδρομή του οποίου είχε ζητήσει ο Βενιζέλος, ο Κωνσταντίνος πείσθηκε τελικά να κατευθύνει το στρατό προς τη Θεσσαλονίκη και στις 25 Οκτωβρίου έφθασε η ελληνική εμπροσθοφυλακή έξω από την πόλη, ενώ είχε προηγηθεί μεγάλη στρατιωτική νίκη στα Γιαννιτσά. Ο Χασάν Ταξίν Πασάς, στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης, αναγκάσθηκε να ζητήσει συμφωνία για παράδοση της πόλης. Έτσι, το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου (ημέρα που γιόρταζε ο πολιούχος της πόλης Άγ. Δημήτριος), οι Έλληνες αξιωματικοί Μεταξάς και Δούσμανης, ως πληρεξούσιοι, εισήλθαν στην πόλη και υπέγραψαν στο Διοικητήριο τα πρωτόκολλα παράδοσης. 

Το Διοικητήριο στη Θεσσαλονίκη

  Την επόμενη ημέρα εισήλθαν στην πόλη δύο τάγματα ευζώνων και ύψωσαν την ελληνική σημαία στο διοικητήριο, ενώ στις 28 Οκτωβρίου εισήλθε πανηγυρικά ο Κωνσταντίνος με το επιτελείο του. Την ίδια ημέρα έφθασαν έξω από την πόλη και οι Βούλγαροι με επικεφαλής τους πρίγκιπες Βόρη και Κύριλλο. Στη Θεσσαλονίκη τελικά εισήλθε και ένα σύνταγμα Βουλγάρων, αφού όμως η πόλη είχε παραδοθεί επίσημα στους Έλληνες και αφού είχε προηγηθεί η είσοδος του ελληνικού στρατού.  Στις 29 Οκτωβρίου 1912 εισήλθε πανηγυρικά και ο βασιλιάς Γεώργιος Α' που έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους Έλληνες κατοίκους, με αδιαφορία ή και φόβο από το μουσουλμανικό στοιχείο, με επιφύλαξη ή και αμηχανία από τους Εβραίους που ένιωθαν να απειλούνται τα συμφέροντά τους στη νέα τάξη πραγμάτων.

Λαϊκός πίνακας του Κενάν Μεσαρέ που απεικονίζει την είσοδο του Κωνσταντίνου (δεξιά) στην πόλη. Έβρεχε εκείνη την ημέρα.

Φωτογραφία που απεικονίζει τον Γεώργιο και τον Κωνσταντίνο να παρελαύνουν στο Λευκό Πύργο.

Λαϊκός πίνακας του Μεσαρέ που απεικονίζει την είσοδο του Γεωργίου στην πόλη. Δίπλα του στα δεξιά ο Κωνσταντίνος.

Ο βασιλιάς Γεώργιος Α' και ο διάδοχος Κωνσταντίνος παρελαύνουν στη Θεσσαλονίκη. Ο Κωνσταντίνος πιέστηκε από τον Ελ. Βενιζέλο και τον πατέρα του Γεώργιο για να κατευθύνει τον ελληνικό στρατό προς τη Θεσσαλονίκη. Εισήλθε νικητής και τροπαιοφόρος στην πόλη χωρίς μάλλον να έχει επίγνωση της σημασίας της κατάληψής της...και φυσικά τότε δεν μπορούσε να φανταστεί ότι η Θεσσαλονίκη σε λίγα χρόνια θα γινόταν η έδρα μίας κυβέρνησης (κυβέρνησης Εθνικής Άμυνας του Βενιζέλου) που θα τον πολεμούσε και θα τον απομάκρυνε-έστω και προσωρινά-από το θρόνο. Από την άλλη, ούτε ο πατέρας του τότε μπορούσε να φανταστεί ότι η πόλη αυτή θα αποδεικνυόταν μοιραία για τη ζωή του...

   Τα βαλκανικά συμμαχικά κράτη κήρυξαν τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τον Οκτώβριο του 1912, αγνοώντας τις Μ. Δυνάμεις που δεν ήθελαν να γίνει σύρραξη εναντίον των Τούρκων...Κανείς δεν περίμενε ότι οι συμμαχικοί στρατοί θα είχαν τόσο μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ο βουλγαρικός στρατός εισέβαλε στη Θράκη, πολιόρκησε την Αδριανούπολη και σχεδόν απείλησε την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Οι Σέρβοι προέλασαν νότια στο Κόσσοβο και στα Σκόπια, έφθασαν στην Αχρίδα και στο Μοναστήρι (εκεί που ήθελε να πάει ο Κωνσταντίνος), ενώ μαζί με τους Μαυροβούνιους βγήκαν στην Αδριατική και πολιόρκησαν το Δυρράχιο...

   Το ελληνικό ναυτικό κυριάρχησε εύκολα στο Αιγαίο και ο ελληνικός στρατός μπήκε στη Θεσσαλονίκη μέσα σε λίγες ημέρες μετά την έναρξη του πολέμου, ενώ λίγους μήνες αργότερα θα καταλάβει και τα Ιωάννινα. Κανείς δε φανταζόταν ότι η Θεσσαλονίκη θα γινόταν τόσο γρήγορα και εύκολα ελληνική...Μετά την ήττα του 1897, οι Έλληνες ζούσαν μία αναπάντεχη επιτυχία, ένα όνειρο γινόταν πραγματικότητα...σε αντίθεση με τους Βουλγάρους που έβλεπαν να χάνονται τα όνειρά τους για τη Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη.

Παραθέτω παρακάτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο του Mark Mazower, Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων

"..."Δεν είναι όνειρο. Η Σαλονίκη είναι στ' αλήθεια ελληνική", έγραψε ένας φιλέλληνας Γάλλος δημοσιογράφος που είχε συνοδέψει το στρατό στην προέλασή του..."Το Βυζάντιο ξαναχτυπά!". Ο αιφνιδιασμός του δεν ήταν μεγαλύτερος από πολλών Ελλήνων. Αφού είχαν ζήσει συνεχείς ταπεινώσεις και επιτυχίες, έπρεπε τώρα να προσαρμοστούν στις επιτυχίες. "Μου αρέσει υπερβολικά αυτή η πόλις, ακόμη δεν μπορώ να πιστέψω ότι ανήκει σε μας!" ήταν η αντίδραση ενός σημαίνοντος πολιτικού της Αθήνας, όταν επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη για πρώτη φορά. Καθώς όμως οι κατακτητές άρχισαν να ξυπνούν από τα όνειρά τους περί αναβίωσης του Βυζαντίου, οι προκλήσεις που είχαν να αντιμετωπίσουν τους προσγείωσαν. "Η ανέλπιστη επιτυχία δεν μου προξένησε τη χαρά που περίμενα", θυμόταν ο Αλέξανδρος Μαζαράκης- Αινιάν, ένας από τους πρώτους που μπήκαν στην πόλη. "Μας έζωνε η αβεβαιότητα και αναρωτιόμασταν τι μας επεφύλασσε η κατοχή της πόλης και ποια θα ήταν η μοίρα των μακεδονικών επαρχιών". Ο τόπος έκανε ορισμένους Αθηναίους να νιώθουν σαφώς άβολα. Γράφοντας στη γυναίκα του, ένας αξιωματικός του επιτελείου με καλές διασυνδέσεις ονόματι Ιπποκράτης Παπαβασιλείου ομολογούσε πως "η Θεσσαλονίκη δεν με ενθουσιάζει παρά τον ωραίον κήπον εις το παραθαλάσσιον με κινηματογράφον, μουσικήν, cafe chantant και restaurant". Γρήγορα ο τόνος του έγινε πιο πικρόχολος. "14 Μαῖου 1913. Εσιχάθηκα φοβερά. Θα προτιμούσα χίλιαις φοραίς να ήμουν στρατοπεδευμένος υπό σκηνήν σε κανένα βουνό παρά εδώ εις αυτήν την παρδαλήν πόλιν όπου είναι συγκεντρωμέναι όλαι αι φυλαί του Ισραήλ. Σε βεβαιώ ότι αντιπαθητικότερος τόπος δεν υπάρχει". "19 Μαῖου: Δεν ξέρω κατά πόσον δύναται να αρέσει μία πόλις με κοινωνίαν παρδαλήν, αποτελούμενην κατά τα 9/10 από Εβραίους. Δεν έχει ουδέν το Ελληνικόν αλλ' ούτε το ευρωπαϊκόν. Δεν έχει τίποτε".

   Έτσι εξέφραζε η Παλιά Ελλάδα την περιφρόνησή της για τις Νέες Χώρες της, όπως τις ονόμαζε, με όλη τους τη βαλκανική ανομοιογένεια. Μια αμφιθυμία για τους καρπούς της νίκης, που στην καλύτερη περίπτωση, επρόκειτο να μείνει ίδια για το μέλλον. Θα έπαιρνε χρόνια ώσπου ν' αλλάξει ο οθωμανικός χαρακτήρας της πόλης, η δε αντιζηλία και οι συγκρίσεις με την πρωτεύουσα της Ελλάδας εμφανίστηκαν ευθύς εξαρχής. Αλλά ο Παπαβασιλείου αδικούσε τους Έλληνες κατοίκους που υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη. Μπορεί να μην ήταν τόσοι ή να μην έδιναν τον τόνο τόσο όσο περίμενε αυτός-στο τέλος τέλος, ήταν λιγότεροι από το ένα τρίτο του πληθυσμού-, αλλά πάντως είχαν βγει όλοι να χαιρετίσουν τους κατακτητές ήρωες. Οι γαλανόλευκες στόλιζαν όλους τους δρόμους. "Η είσοδός μας ήταν θριαμβευτική πορεία", έγραφε ένας Βρετανός δημοσιογράφος που ήταν με τις ελληνικές δυνάμεις. "Οι δρόμοι ήταν φίσκα στον κόσμο και τα Συντάγματα των Σκαπανέων αναγκάστηκαν ν' ανοίξουν δρόμο με τα κοντάκια των τουφεκιών τους...".

Αυτές, ίσως, είναι κάποιες εικόνες από την "παρδαλήν πόλιν" της Θεσσαλονίκης που είδαν κάποιοι από τους Έλληνες ελευθερωτές της. Τυπικές εικόνες μίας  μεγάλης πολυεθνικής και πολυθρησκευτικής μακεδονικής πόλης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο Κήπος της Θεσσαλονίκης με το παραθαλάσσιο καφέ.

Ο "παρδαλός" κόσμος σε αγορά της Θεσσαλονίκης.

Μουσουλμάνοι της Θεσσαλονίκης

Λαϊκή γειτονιά της Θεσσαλονίκης

Αγορά της Θεσσαλονίκης

Υπαίθρια αγορά της Θεσσαλονίκης. 

Εβραίος πωλητής γλυκών στη Θεσσαλονίκη

Εβραίος μικροέμπορος στη Θεσσαλονίκη

Δρόμος στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης.

Η πρώτη πανηγυρική σελίδα (με ημερομηνία 28 Οκτωβρίου 1912) της ελληνικής εφημερίδας της Θεσσαλονίκης "Μακεδονία" πανηγυρίζει για την απελευθέρωση της πόλης από τον ελληνικό στρατό. Οι Έλληνες της πόλης γιορτάζουν!

Λαϊκή πανηγυρική εικόνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας από την Ελλάδα. Η "ένδοξη Ελλάς" δαφνοστεφανωμένη και αρχαιοντυμένη, κρατά ξίφος και έχει σπάσει τις αλυσίδες της Μακεδονίας. Η Μακεδονία τείνει τα χέρια προς τους σωτήρες της, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο. Από κάτω οι Έλληνες πολεμούν ενωμένοι, ο στρατιώτης, ο φουστανελοφόρος, ο ναύτης, ο Κρητικός με τη σημαία...Το πολεμικό πλοίο πρέπει να είναι το θωρηκτό Αβέρωφ και κάτω δεξιά ο Κουντουριώτης και ο Δαγκλής.

Λαϊκή πανηγυρική αφίσα για τις νίκες της Ελλάδας στους βαλκανικούς πολέμους. 

Μία ακόμα πανηγυρική λαϊκή εικόνα για τη Νέα Ελλάδα που προέκυψε από τους βαλκανικούς πολέμους. Η Ελλάς αρχαιοντυμένη, φορώντας στέμμα, στηριζόμενη σε ασπίδα και κρατώντας δάφνες της δόξας χαιρετίζει τη λήξη των πολέμων με τη συνθήκη ειρήνης του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913). Ο πανηγυρισμός είναι απόλυτα δικαιολογημένος, αφού με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου διπλασίασε το έδαφος της. Στην εικόνα δίνεται έμφαση στη συμβολή του ελληνικού ναυτικού στους βαλκανικούς πολέμους. Κάτω δεξιά πανηγυρίζουν ο ναύτης μαζί με τον φουστανελοφόρο. Η ειρήνη, όμως, θα ήταν πολύ σύντομη διάρκειας. Θα ακολουθούσαν ο Εθνικός Διχασμός της χώρας, η είσοδός της στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο στο Μακεδονικό Μέτωπο, ο Μικρασιατικός Πόλεμος και η ήττα,  ο ξεριζωμός των Ελλήνων της Μ. Ασίας. Από το νικηφόρο 1912 έως την καταστροφή του 1922 οι Έλληνες θα ζήσουν μια δεκαετία πολέμων και εντάσεων (στο εσωτερικό και εξωτερικό), μία δεκαετία με νίκες και ήττες. Πάντως, τη Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη δεν την απώλεσαν, παρά το ότι έχασαν το όραμα της Μεγάλης Ιδέας και της επέκτασής τους στην Ανατολή.

Όταν οι προοπτικές ήταν φωτεινές και ο δρόμος οδηγούσε στη δόξα...
Μία ακόμα λαϊκή εικόνα με θέμα τις νίκες της Ελλάδας στους βαλκανικούς πολέμους. Οι τρεις κόρες, Ήπειρος, Μακεδονία, Κρήτη (οι τρεις απελευθερωμένες περιοχές) έχουν απελευθερωθεί από τα δεσμά τους και στεφανώνουν τον ελευθερωτή τους Ελευθέριο Βενιζέλο που κρατά σφυρί και τις σπασμένες αλυσίδες. Κάτω αρχαία μάρμαρα, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε τους ένδοξους αρχαίους προγόνους...Πάνω στο βάθος ο Κωνσταντίνος οδηγεί τον ελληνικό στρατό κατευθείαν από τον Παρθενώνα της Αθήνας προς την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Από την ένδοξη αρχαιότητα στο επίσης ένδοξο Βυζάντιο...
Ένα μικρό κράτος με μεγάλη ιστορία και μεγάλο όραμα!
 Η Μεγάλη Ιδέα σ' όλο της το μεγαλείο!

Λαϊκή ζωγραφική απεικόνιση της παράδοσης της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους στους Έλληνες. Ο Οθωμανός στρατιωτικός διοικητής Ταχσίν Πασάς εγχειρίζει το ξίφος του και  το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης στον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο. Τη σκηνή παρακολουθούν οι πρίγκιπες του ελληνικού κράτους Γεώργιος, Νικόλαος, Ανδρέας και Χριστόφορος, ο στρατηγός-αρχηγός του ελληνικού επιτελείου Δαγκλής και ο υπαρχηγός του Επιτελείου Δούσμανης. Πίσω από τον Ταχσίν διακρίνονται ο μητροπολίτης της πόλης Γεννάδιος και ο μουφτής της Θεσσαλονίκης μαζί με μέλη του διπλωματικού σώματος.

Μία ακόμα λαϊκή απεικόνιση της παράδοσης της πόλης στον ελληνικό στρατό.

Φωτογραφία από στρατόπεδο έξω από τη Θεσσαλονίκη. Μάλλον θα μετάνιωνε ο αξιωματικός Παπαβασιλείου, εάν από την "παρδαλήν πόλιν" της Θεσσαλονίκης έπαιρνε μετάθεση εδώ.

Η παραλιακή λεωφόρος της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων.

Μετά τη λήξη των βαλκανικών πολέμων με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου η περίοδος ειρήνης για την πόλη θα είναι πολύ σύντομη, αφού η Θεσσαλονίκη σύντομα θα γίνει η βάση των συμμαχικών στρατιωτικών δυνάμεων της Entente κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης  κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων.

Ο λαϊκός ζωγράφος Χόουπ απεικονίζει τη δολοφονία του βασιλιά Γεωργίου του Α' σε δρόμο της Θεσσαλονίκης, όπου  ανυποψίαστος  έκανε τον περίπατό του στις 5 Μαρτίου 1913. Ο μάλλον διαταραγμένος Αλέξανδρος Σχινάς, που πυροβολεί, συλλαμβάνεται από Κρήτες αστυνομικούς της φρουράς του βασιλιά. Ο γηραιός Δανός ηγεμόνας, ο οποίος ανέβηκε στον ελληνικό θρόνο το 1864, είχε την τύχη να μην εκδιωχθεί από τη χώρα (όπως ο προκάτοχός του Όθων αλλά και στη συνέχεια ο γιος του), αλλά και να δει την επέκταση των ορίων του μικρού ελληνικού κράτους στη Μακεδονία και να ζήσει μεγαλειώδεις στιγμές με την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλονίκη. Είχε όμως και την ατυχία να βρει το θάνατο στην πολυπόθητη Θεσσαλονίκη, όπου πριν λίγους μήνες είχε εισέλθει νικηφόρος ο ελληνικός στρατός και ο ίδιος παρελάσει θριαμβευτικά.

Όταν το έθνος δεν είχε ακόμα διαιρεθεί σε Βενιζελικούς και Αντιβενιζελικούς και όταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος μπορούσαν ακόμα να συνεργάζονται...Φωτογραφία στο Χατζή Μπεκλίκ. Υποτίθεται ότι οι δύο ηγέτες συζητούν για τον καθορισμό των όρων της συνθήκης του Βουκουρεστίου (Ιούλιος 1913)

Η ίδια φωτογραφία ως επιχρωματισμένη λαϊκή λιθογραφία. Ο Βενιζέλος σχεδιάζει και ο Κωνσταντίνος ατενίζει το μέλλον...Ο Διχασμός δε θα αργούσε...και η νεοαποκτηθείσα Μακεδονία θα γινόταν και πάλι θέατρο στρατιωτικών συγκρούσεων...

Mark Mazower, Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων. Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι (1430-1950), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σσ. 353-354.

Οι Μεγάλοι Πόλεμοι της Ελλάδος-Λεύκωμα-Ντοκουμέντα-Αφίσες, εκδ. Κ. Κουμανδαρέα

http://el.wikipedia.org/wiki/Μακεδονία_(εφημερίδα)

http://www.istorikathemata.com/2010/10/times-26-1912.html
http://www.sansimera.gr/articles/328
http://www.hellasarmy.gr/page.php?page=gallery-balkaniki
http://culture.thessaloniki.gr/gr/areas.asp