Λευκάδιος Χερν, Το κορίτσι του πορτραίτου

Λευκάδιος Χερν, Το κορίτσι του πορτραίτου: μία ιστορία από την παλιά Ιαπωνία

   Είναι ένα από τα πιο αγαπημένα μου κείμενα από το έργο του Λευκάδιου Χερν. Η ιστορία φέρει τον τίτλο το κορίτσι του πορτραίτου και ανήκει στα κείμενα που έγραψε ο Χερν στην Ιαπωνία κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του. Στα κείμενά του αυτά ο Λευκάδιος Χερν διασώζει τον απόηχο του Βουδισμού στην καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων της Ιαπωνίας.

   Στο κορίτσι του πορτραίτου ένας σπουδαστής που κατοικεί στο Κυότο, στην ιστορική πρωτεύουσα της Ιαπωνίας και κέντρο του Βουδισμού, ερωτεύεται το ζωγραφισμένο πρόσωπο μίας νεαρής κοπέλας.

Suzuki Harunobu, Καλλονή που επισκέπτεται ένα ναό μία βροχερή νύχτα. Περίοδος Έντο, 18ος αιώνας. Εθνικό Μουσείο του Τόκυο.

     Ο Λευκάδιος Χερν επινοεί έναν γέρο Ιάπωνα αφηγητή, δια της "φωνής" του οποίου ακούμε την ιστορία για το κορίτσι του πορτραίτου. Από την εισαγωγή της ιστορίας μαθαίνουμε ότι στα κινέζικα και ιαπωνικά βιβλία υπάρχουν ιστορίες για θαυμάσιους πίνακες που μαγεύουν όσους τους κοιτάζουν....Πρόκειται για εξαίσιες ζωγραφιές λουλουδιών, πουλιών ή ανθρώπων από πινέλο φημισμένων καλλιτεχνών...Σύμφωνα με την παράδοση οι απεικονιζόμενες μορφές βγαίνουν κάποιες φορές από το χαρτί ή το μεταξωτό όπου είναι ζωγραφισμένες, ζωντανεύουν, αρχίζουν να κινούνται και προβαίνουν σε πράξεις...Μετά από αυτή την εισαγωγή, ο γέρο Ιάπωνας αφηγητής αρχίζει να διηγείται την ιστορία ενός τέτοιου φημισμένου πορτραίτου.

Katsukawa Shunsho, Καλλονή. Περίοδος Έντο, 18ος αιώνας. Εθνικό Μουσείο του Τόκυο.

   Ένας νεαρός σπουδαστής με το όνομα Τοκκέι, που ζούσε στο Κυότο, ένα βράδυ καθώς επέστρεφε στο σπίτι του, είδε στη βιτρίνα ενός παλαιοπωλείου ένα παλιό απλό χάρτινο χώρισμα όπου επάνω του ήταν ζωγραφισμένο το ολόσωμο πορτραίτο μίας νεαρής κοπέλας. Επειδή ο παλαιοπώλης δε ζητούσε κανένα σπουδαίο ποσό, ο Τοκκέι αγόρασε τον πίνακα και επέστρεψε στο σπίτι του.

   Διαβάζουμε από την ιστορία του Χερν: "...Στη μοναξιά του στενού δωματίου του, ξανακοίταξε προσεκτικά το χώρισμα. Το πορτραίτο του φάνηκε ακόμη πιο γοητευτικό...Ο Τοκκέι πείστηκε πως το άγνωστο μοντέλο υπήρξε αληθινά τόσο όμορφο, όσο η εικόνα του στο χαρτί, μια κι εκείνη η εικόνα έμοιαζε ζωντανή έτοιμη ν' απαντήσει σ' όποιον της μιλούσε. Όσο κοιτούσε με πάθος την όμορφη εικόνα, ο Τοκκέι άρχισε σιγά σιγά να μαγεύεται, να κατακτιέται από τη γοητεία που ανέδυε εκείνο το κομμάτι ζωγραφισμένου χαρτιού.

-Υπήρξε άραγε πραγματικά τόσο θελκτικό πλάσμα; ψιθύριζε συνεχώς. Αχ! θα' δινα ευχαρίστως και τη ζωή μου, ακόμη και χίλια χρόνια ζωής αν τα διέθετα, να την κρατήσω έστω και μερικές στιγμές στην αγκαλιά μου. Έτσι έγινε κι ο Τοκκέι ερωτεύτηκε το πορτραίτο. Το ερωτεύτηκε τόσο πολύ που κατάλαβε πως δεν θα μπορούσε ποτέ ν' αγαπήσει γυναίκα άλλη από την άγνωστη που απεικονιζόταν στο χώρισμα...Κάθε μέρα το πάθος του τον κατακτούσε. Δεν έτρωγε καθόλου, δεν μπορούσε πια να κοιμηθεί. Το μυαλό του αρνούνταν να καταβάλλει την οποιαδήποτε προσοχή στις σπουδές, που παλιότερα του ήταν τόσο αγαπητές. Περνούσε ώρες ολόκληρες μπροστά στο πορτραίτο...".

Hishikawa Moronobu, Καλλονή που κοιτάζει πίσω, Περίοδος Έντο 17ος αιώνας, Εθνικό Μουσείο του Τόκυο

...Ο Τοκκέι, λοιπόν, μας λέει ο αφηγητής, έπεσε άρρωστος από έρωτα. Ευτυχώς, όμως, είχε φίλο έναν γέρο σοφό, ο οποίος, όταν έμαθε για την ασθένεια του Τοκκέι,  τον επισκέφθηκε στο σπίτι του. Ο "αξιοσέβαστος εκείνος γέρος" αντίκρυσε το χώρισμα με το πορτραίτο και κατάλαβα αμέσως τι συνέβη, γιατί γνώριζε για αυτές τις μαγικές ζωγραφιές. Έτσι, συμβούλευσε τον Τοκκέι να ακολουθήσει μία παραδοσιακή τελετουργία για να ζωντανέψει την κοπέλα του πορτραίτου και να την βγάλει από το ζωγραφισμένο χαρτί. Του είπε να της δώσει ένα όνομα και κάθε μέρα να στέκεται μπροστά στον πίνακα, να σκέφτεται μόνο αυτήν τη γυναίκα-πράγμα που δεν ήταν καθόλου δύσκολο για τον Τοκκέι, γιατί έτσι και αλλιώς μόνο αυτήν σκεφτόταν συνεχώς μέρα και νύχτα-και να την αποκαλεί με το όνομά της μέχρι να του απαντήσει. Όταν η κοπέλα του απαντήσει, τότε να της προσφέρει μία κούπα κρασί που θα αγοράσει από διαφορετικούς εμπόρους και αυτή θα κατέβει από τον πίνακα και θα δεχτεί να πιει το κρασί...Πράγματι, ο Τοκκέι ακολούθησε τις συμβουλές του γέρου φίλου του, αλλά ο Ιάπωνας αφηγητής ξέχασε να μας πει το όνομα που έδωσε στην κοπέλα. Πάντως, κάποια στιγμή ένα βράδυ, επιτέλους, το κορίτσι του πορτραίτου απάντησε στο κάλεσμα του ονόματός της από τον ερωτευμένο Τοκκέι. Και όταν ο Τοκκέι της πρόσφερε την κούπα με το κρασί, εκείνη κατέβηκε με χάρη από το χαρτί, περπάτησε στις ψάθες που κάλυπταν το πάτωμα του δωματίου και γονάτισε μπροστά του για να πάρει την κούπα. Στη συνέχεια, του χαμογέλασε και τον ρώτησε:

Uemura Shoen, Φλόγα. Περίοδος Taisho, 1918. Εθνικό Μουσείο του Τόκυο.

Διαβάζουμε κατά λέξη από την ιστορία του Λευκάδιου Χερν.

"-  Πώς μπορείτε να μ' αγαπάτε τόσο; Σ' αυτό το σημείο ο Ιάπωνας αφηγητής προσθέτει: Ήταν πολύ ομορφότερη απ' το πορτραίτο της. Ήταν όμορφη ως την άκρη των νυχιών της. Όμορφη επίσης στο χαρακτήρα και την καρδιά, πιο όμορφη από όλες τις γυναίκες του κόσμου. Δεν μας λέει όμως τι απάντησε ο Τοκκέι. Έτσι την απάντηση οφείλουμε να τη φανταστούμε εμείς οι ίδιοι.

-Δεν θα με βαρεθείτε όμως κάποτε; ρώτησε η νεαρή κοπέλα.

-Ποτέ όσο ζω! διαμαρτυρήθηκε εκείνος.

-Ύστερα όμως; επέμεινε εκείνη. Η Ιαπωνίδα δεν αρκείται σε έρωτα που κρατάει μόνο μία ζωή.

-Ας υποσχεθούμε ο ένας στον άλλο έρωτα που θα κρατήσει εφτά ζωές, την παρακάλεσε ο Τοκκέι.

-Αν ποτέ γίνεται κακός μαζί μου, θα ξαναγυρίσω στον πίνακα. Και γελούσε με γοητευτικό νάζι. 

   Υποσχέθηκαν λοιπόν ο ένας στον άλλο εφτά ζωές και δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως ο Τοκκέι υπήρξε θαυμάσιος σύζυγος, γιατί η γυναίκα του δεν γύρισε ποτέ στον πίνακά της. Η θέση που είχε κάποτε σ' αυτόν έμεινε για πάντα κενή.

   Και καταλήγει ο Ιάπωνας αφηγητής:

   Πόσο σπάνια όμως συμβαίνουν παρόμοια πράγματα στο δικό μας κόσμο!".

Έτσι, τελειώνει αυτή η μαγευτική ιστορία του Λευκάδιου Χερν, μία ιστορία της Ιαπωνικής παράδοσης από τη γραφίδα ενός Δυτικού που γοητεύτηκε από την Ιαπωνία και την παράδοσή της.

Βλ. Λευκάδιος Χερν, Εντός των κύκλων των Ψυχών, Πρόλογος και μετάφραση Σωτήρη Χαλικιά, εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 1999, σσ. 105-110.
Οι πίνακες προέρχονται από το Εθνικό Μουσείο του Τόκυο (Tokyo National Museum).
50 Masterpieces of Japanese Art from Tokyo National Museum Collection, Tokyo National Museum 2004,  σ. 32, 34, 42,
http://www.tnm.jp/modules/r_collection/index.php?controller=dtl&colid=A10569.100&t=type&id=11
http://www.tnm.jp/modules/r_collection/index.php?controller=dtl&colid=A60&t=type&id=11
http://www.tnm.jp/modules/r_collection/index.php?controller=dtl&colid=A11540&t=type&id=11
http://www.tnm.jp/modules/r_collection/index.php?controller=dtl&colid=A11098&t=type&id=11