Δεκαοκτώ Κείμενα: ένα βιβλίο εναντίον της Δικτατορίας

Τα Δεκαοκτώ Κείμενα (1970)

   Χθες βράδυ ξεφύλλιζα ένα κιτρινισμένο ξεχασμένο βιβλίο από τη βιβλιοθήκη των γονιών μου...Τίτλος απόλυτα περιεκτικός, αφού περιγράφει κυριολεκτικά το περιεχόμενο του βιβλίου: Δεκαοκτώ κείμενα. Στο εξώφυλλο του βιβλίου τα ονόματα των δεκαοκτώ συγγραφέων που υπογράφουν τα δεκαοκτώ αντίστοιχα κείμενα (οι περισσότεροι από αυτούς είναι πεζογράφοι, κάποιοι ποιητές και κάποιοι φιλόλογοι με επιστημονικό έργο). Χρονιά έκδοσης το 1970 και εκδοτικός οίκος ο Κέδρος. Το βιβλίο τελείως απέριττο και λιτό, μόνο κείμενα, χωρίς καμμία εικόνα, σχέδιο, φωτογραφία. Η σχεδόν απόλυτη μονοτροπικότητα του γραπτού λόγου-κάτι που έχουμε πια ξεχάσει!
Στην αρχή ένας πολύ σύντομος πρόλογος, στη συνέχεια τα δεκαοκτώ κείμενα, στο τέλος σύντομα βιογραφικά σημειώματα των συγγραφέων.
   Ποιοι είναι οι συγγραφείς και ποια τα κείμενά τους: Γιώργος Σεφέρης, Οι γάτες τ' Άη Νικόλα (ποίημα με ημερομηνία 5 Φεβρουαρίου 1969 που είχε δημοσιευτεί στο εξωτερικό και μέχρι τότε αδημοσίευτο στην Ελλάδα). Καίη Τσιτσελή, Μικρός διάλογος (διήγημα). Τάκης Κουφόπουλος, Ο ηθοποιός (διήγημα). Σπύρος Πλασκοβίτης, Το ραντάρ (διήγημα). Αλέξανδρος Κοτζιάς, Επιστρέφοντας (απόσπασμα από ανέκδοτο μυθιστόρημα). Τάκης Σινόπουλος, Νύχτες (απόσπασμα από το ποιητικό έργο Χρονικό). Νόρα Αναγνωστάκη, Μία μαρτυρία (σύντομη προσωπική μαρτυρία). Ρόδης Ρούφος, Ο υποψήφιος (διήγημα). Γιώργος Χειμωνάς, Ο γιατρός Ινεότης (τα τρία πρώτα αποσπάσματα από ανέκδοτο κείμενο). Θ. Δ. Φραγκόπουλος, "Ελ Προκαραδόρ" (διήγημα). Στρατής Τσίρκας, Αλλαξοκαιριά (διήγημα. Μανόλης Αναγνωστάκης, Ο Στόχος (ποιητική συλλογή με 14 ποιήματα). Δ. Ν. Μαρωνίτης, Υπεροψία και μέθη (ο ποιητής και η ιστορία) (φιλολογική μελέτη για το ποίημα Δαρείος του Κ. Καβάφη). Νίκος Κάσδαγλης, Άθως (ημερολόγιο από επίσκεψη στο Αγ. Όρος). Θανάσης Βαλτινός, Ο γύψος (διήγημα). Μένης Κουμανταρέας, Αγία Κυριακή στο βράχο (απόσπασμα) (πεζογράφημα). Λίνα Κάσδαγλη, Σήματα διαβάσεων (ποίημα). Αλεξ. Αργυρίου, Το ύφος μιας γλώσσας και η γλώσσα ενός ύφους (φιλολογική μελέτη).
   Υπεύθυνοι της έκδοσης ορίζονται οι Μανόλης Αναγνωστάκης, Αλέξανδρος Αργυρίου, Νίκος Κάσδαγλης, Αλέξανδρος Κοτζιάς, Τάκης Κουφόπουλος, Ρόδης Ρούφος, Θ. Δ. Φραγκόπουλος. Δίπλα στα ονόματά τους αναγράφεται και η διεύθυνση της κατοικίας τους. Ήταν όλοι κάτοικοι Αθηνών, εκτός από τον Κάσδαγλη που κατοικούσε στη Ρόδο και τον Αναγνωστάκη που κατοικούσε στην οδό Π.Π. Γερμανού 13 στη Θεσσαλονίκη.

Το 1994, στην επέτειο των 40 χρόνων από την ίδρυση του Κέδρου, ο ιστορικός εκδοτικός οίκος ανατύπωσε σε πανομοιότυπη έκδοση τον τόμο των 18 κειμένων του 1970, που από χρόνια είχε εξαντληθεί. Η ανατύπωση έγινε και στη μνήμη της Νανάς Καλλιανέση, που έφερε την ευθύνη της έκδοσης των Δεκαοκτώ κειμένων και των τόμων Νέα κείμενα και Νέα κείμενα 2, καθώς και του περιοδικού Η συνέχεια που ακολούθησαν. Γι αυτή της τη δραστηριότητα είχε φυλακισθεί.

   Τα Δεκαοκτώ Κείμενα κυκλοφόρησαν τον Ιούλιο του 1970, κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας (1967-1974), αφού είχε προηγηθεί η άρση της προληπτικής λογοκρισίας από τη Χούντα. Η προληπτική λογοκρισία είχε καταργηθεί τον Οκτώβριο του 1969 και αντικατασταθεί από ένα περίπλοκο νομικό πλαίσιο, το οποίο ήταν στην ουσία ένα είδος αυτολογοκρισίας. Η άρση όμως της λογοκρισίας δε σήμαινε ότι όποιος εκφραζόταν ελεύθερα, δεν κινδύνευε.

    Με τα Δεκαοκτώ Κείμενα για πρώτη φορά μία ανομοιογενής ομάδα Ελλήνων συγγραφέων και λογίων τολμούσαν να σπάσουν τη μέχρι τότε σιωπή τους, επιβεβλημένη λόγω του δικτατορικού καθεστώτος είτε από προσωπική επιλογή, και να δημοσιεύσουν επώνυμα κείμενα στα οποία με λιγότερο ή περισσότερο υπαινικτικό τρόπο υπερασπίζονταν την ελεύθερη πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία.   Το βιβλίο είχε μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό, για αυτό τα πρώτα αντίτυπα εξαντλήθηκαν γρήγορα και σύντομα έγιναν αρκετές επανεκδόσεις. Από την άλλη πλευρά, η έκδοση του βιβλίου έδωσε τη δυνατότητα στη Χούντα μέσω των εφημερίδων-φερεφώνων της (Ελεύθερος Κόσμος και Νέα Πολιτεία) να ισχυριστούν ότι δεν ίσχυε πλέον η λογοκρισία.
   Τον επόμενο χρόνο υπήρξε συνέχεια της εκδοτικής προσπάθειας, αφού κυκλοφόρησαν δύο ακόμα τόμοι που περιείχαν κείμενα και άλλων λογοτεχνών: Νέα κείμενα-Φθινόπωρο 1971 (όπου συμπεριλήφθηκε και η Δήλωση του Σεφέρη εναντίον της Δικτατορίας που έγινε το Μάρτιο του 1969 στο βρετανικό ραδιοφωνικό σταθμό BBC) και τα Νέα κείμενα-Χειμώνας 1971.

Ο ποιητής Γ. Σεφέρης (1900-1971). Οι υπεύθυνοι της έκδοσης των Δεκαοκτώ Κείμενα είχαν τιμητικά προτάξει στον τόμο το ποίημά του Οι γάτες τ' Άη Νικόλα. Το Μάρτιο του 1969 είχε προηγηθεί η Δήλωση εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος του Νομπελίστα Έλληνα ποιητή στο ραδιοφωνικό σταθμό του BBC.

Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005) ήταν ένας από τους υπεύθυνους της έκδοσης των Δεκαοκτώ Κειμένων. Στον τόμο είχε συμπεριληφθεί η ποιητική του συλλογή Ο στόχος στην οποία ανήκει και το γνωστό ποίημα με το καβαφικό τίτλο Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ.Χ.

Η συγγραφέας Καίη Τσιτσελή (1926-2001). Ήταν η μία από τις τρεις γυναίκες συγγραφείς των Δεκαοκτώ Κειμένων. Οι άλλες δύο ήταν η Νόρα Αναγνωστάκη και Λίνα Κάσδαγλη.

Ο Ρόδης Ρούφος (1924-1972). Ένας από τους συγγραφείς των Δεκαοκτώ Κειμένων.

Παραθέτω αυτολεξεί τον Πρόλογο από τα Δεκαοκτώ Κείμενα

"   Παρουσιάζοντας για πρώτη φορά, ύστερα από τρία χρόνια, πρωτότυπη λογοτεχνική εργασία σε τούτο τον τόμο, πιστεύουμε ότι συμβάλλουμε σε μιαν απόπειρα επανατοποθέτησης του προβλήματος του Έλληνα δημιουργού κάτω από τις σημερινές συνθήκες.

   Η άρση της προληπτικής λογοκρισίας δεν αρκεί για τη χειραφέτηση της πνευματικής ζωής ενός τόπου, όταν οι μεγάλες ζωτικές περιοχές εξακολουθούν να περιβάλλονται από πλέγματα που καθιστούν ανέφικτη την εξαντλητική περιγραφή και αξιολόγησή τους. Μολοντούτο, ύστερα από ώριμη στάθμιση, επιχειρούμε να επαναλάβουμε, με τον εκφραστικό μας τρόπο ο καθένας, την πίστη μας σε κάποιες θεμελιακές αξίες, με πρώτη ανάμεσά τους το δικαίωμα της ελεύθερης πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας, που δεν θα παύσουμε να διεκδικούμε και που συνδέεται αναπόσπαστα με το σεβασμό της γνώμης και της αξιοπρέπειας όλων ανεξαίρετα των δημιουργών, αλλά και του κάθε ανθρώπου.

   Την κοινή μας τούτη πίστη και διεκδίκηση, που μας ενώνει πέρα από διαφορές αντιλήψεων και τεχνοτροπιών, έρχεται να υπογραμμίσει η σημερινή ομαδική μας παρουσία.

   Κρίναμε ταιριαστό να προτάξουμε τιμητικά στα δικά μας κείμενα ένα ποίημα του Σεφέρη, δημοσιευμένο σε ξένες χώρες αλλά ανέκδοτο στη γλώσσα του".

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=179299
http://www.tanea.gr/vivliodromio/?aid=4512741
http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=26/07/2009&id=66733
http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=365
http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=102
http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=576
http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=356