Μπεζεστένι: Mία περιήγηση στις Αγορές της Θεσσαλονίκης

Η κλειστή αγορά Μπεζεστένι της Θεσσαλονίκης

    Το Μπεζεστένι είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά οικοδομήματα της Οθωμανικής περιόδου της Θεσσαλονίκης, μνημείο-μάρτυρας για την ιστορία μίας πολυπολιτισμικής πόλης που κάποτε υπήρξε σημαντικό οθωμανικό κέντρο στα Βαλκάνια. Το κτίσμα, στο οποίο είναι φανερή η τεχνική των βυζαντινών θόλων-τρούλων, βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ελευθ. Βενιζέλου-Δ. Σολωμού και Εγνατίας, στην καρδιά του ιστορικού εμπορικού κέντρου της παλιάς πόλης της Θεσσαλονίκης.
   Τα πρώτα χρόνια μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης (1430), οι Οθωμανοί Τούρκοι δεν ανήγειραν τζαμιά και άλλα οικοδομήματα μέσα στην πόλη. Μετέτρεψαν μόνο τις χριστιανικές εκκλησίες σε τζαμιά. Από τα μέσα του 15ου αιώνα, όμως, επώνυμοι Οθωμανοί αξιωματούχοι άρχισαν να αναγείρουν τζαμιά και άλλα οικοδομήματα κοινής ωφέλειας στην πόλη. Τότε περίπου χτίστηκε και το Μπεζεστένι.
    Η τουρκική λέξη Bezesten, η οποία προέρχεται από την περσική λέξη Bezzazistan, σημαίνει "αγορά των υφασμάτων". Μπεζεστένια, δηλαδή κλειστές Αγορές, συναντάμε σε μεγάλες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ασία και στα Βαλκάνια, αλλά και γενικά σε πόλεις του ισλαμικού κόσμου. Το Μπεζεστένι της Θεσσαλονίκης κτίστηκε στο τέλος του 15ου αιώνα από τον Σουλτάνο Βαγιαζίτ Β' (1481-1512), για να προστατεύονται μέσα σ' αυτό τα πολύτιμα μεταξωτά και βελούδινα υφάσματα και τα χρυσά αντικείμενα. Ήταν, επομένως, μία κλειστή Αγορά στην οποία στεγάζονταν καταστήματα που πουλούσαν είδη πολυτελείας, κυρίως πολύτιμα υφάσματα και χρυσά αντικείμενα. Ήδη από τον 16ο αιώνα οι περιηγητές που πέρασαν από την πόλη, όπως ο Εβλιγιά Τσελεμπή, περιγράφουν το Μπεζεστένι ως μία από τις ομορφότερες αγορές των Βαλκανίων.

To Μπεζεστένι της Θεσσαλονίκης από ψηλά. Διακρίνονται καθαρά οι έξι μολυβδένιοι τρούλοι-θόλοι του οικοδομήματος.

   Το Μπεζεστένι είναι κτίσμα με ορθογώνια κάτοψη που καλύπτεται με έξι τρούλους επενδυμένους με μολύβι. Έχει τέσσερις εισόδους, μία σε κάθε δρόμο που το περιβάλλει. Η κεντρική είσοδος είναι επί της οδού Ελευθ. Βενιζέλου.

Το Μπεζεστένι της Θεσσαλονίκης από τη γωνία των οδών Ελ. Βενιζέλου και Διον. Σολωμού. Σήμερα τα καταστήματα που στεγάζονται εξωτερικά αλλά και στο εσωτερικό του κτιρίου δεν πωλούν είδη πολυτελείας όπως στο παρελθόν.

Επιχρωματισμένη φωτογραφία που απεικονίζει την πολυσύχναστη οδό Ελευθ. Βενιζέλου στη συμβολή της με την οδό Τσιμισκή πριν από την πυρκαγιά του 1917.

    Πριν από την ένωση της Θεσσαλονίκης με την Ελλάδα, η οδός Ελευθ. Βενιζέλου ονομαζόταν λεωφόρος Sabri Pasa και ήταν κεντρικός εμπορικός δρόμος της πόλης όπου, εκτός από το Μπεζεστένι (βρισκόταν στον αριθμό 197), υπήρχαν πολλά εργαστήρια και καταστήματα, χάνια, καφενεία, γραφεία και αποθήκες. Τα περισσότερα κτίρια ανήκαν σε Εβραίους της Θεσσαλονίκης. 

     Το Μπεζεστένι βρισκόταν στην καρδιά της Αγοράς της Θεσσαλονίκης. Η περιοχή της κυρίως Αγοράς άρχιζε από την οδό Εγνατίας και έφθανε ως τη νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγ. Μηνά. Ανατολικά έφθανε ως την πλατεία των Χαλκέων και το Λουτρό της Αγοράς και δυτικά ως την Πύλη της Παραλίας. Η οδός Βενιζέλου χώριζε την Αγορά στο ανατολικό τμήμα που βρισκόταν αποκλειστικά στα χέρια των Εβραίων και το δυτικό τμήμα που βρισκόταν στα χέρια των Τούρκων.

   Σκηνές από τις Αγορές της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20ού αιώνα. Στους ίδιους δρόμους και χώρους συναντάμε μέχρι σήμερα Αγορές στο ιστορικό κέντρο της πόλης.

Μικρά μαγαζάκια, παράγκες και πρόχειρες κατασκευές, πραματευτές...

Σκηνές από το "Ουν Καπάν"(Αλευραγορά). Στις αρχές του 20ού αιώνα δεν αποτελούσε πια μόνο αγορά αλεύρων, αλλά μια αγορά με κάθε είδους εμπορεύματα, κυρίως τρόφιμα. Η Αγορά Καπάνι υπάρχει μέχρι σήμερα στο ιστορικό κέντρο της πόλης

 Σκηνή από την κεντρική αγορά της πόλης

Πωλητές λαχανικών.

     Στη Θεσσαλονίκη, όπως και σε άλλες οθωμανικές πόλεις, εφαρμοζόταν το σύστημα των ιδιαίτερων για κάθε επάγγελμα αγορών κατά τα πρότυπα των μεσαιωνικών ανατολικών κρατών. Οι επαγγελματίες ήταν οργανωμένοι σε "εσνάφια", δηλαδή συντεχνίες. Τα καταστήματα και τα εργαστήρια της κάθε συντεχνίας στεγάζονταν σε ορισμένο χώρο. Η συγκέντρωση των ομοειδών επαγγελματιών και τεχνιτών σε ορισμένους χώρους της Αγοράς δεν άλλαξε κατά τη διάρκεια των οθωμανικών χρόνων και μερικές αγορές διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα. Το Μπεζεστένι είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της σταθερότητας με την οποία διατηρείται αυτή η παράδοση στη Θεσσαλονίκη. Το άλλοτε οθωμανικό κτίριο παραμένει μέχρι σήμερα Αγορά.

Εξωτερική όψη του Μπεζεστενίου της Θεσσαλονίκης στην οδό Διον. Σολωμού. Το Μπεζεστένι είναι από τα ελάχιστα οικοδομήματα της Οθωμανικής περιόδου της ιστορίας της πόλης που μέχρι σήμερα διατηρεί την ίδια λειτουργία...Παραμένει, δηλαδή, προς το παρόν, κλειστή αγορά που στεγάζει εσωτερικά και εξωτερικά μικρά καταστήματα, τα οποία φαίνεται όμως να φθίνουν οικονομικά. Ο πάνω όροφος λειτουργεί κατά καιρούς ως χώρος εκθέσεων ζωγραφικής ή φωτογραφίας.

Στη γωνία Βενιζέλου-Εγνατίας, ακριβώς δίπλα στο Μπεζεστένι, διασώζεται αυτό το υπέροχο πολυώροφο κτίριο της εποχής του Μεσοπολέμου. Θα ήθελα να κατοικώ εκεί ψηλά στον τελευταίο όροφο με την κομψή στέγη-θόλο. Σήμερα το κτίριο είναι σχεδόν εγκαταλελειμμένο. Τα περισσότερα διαμερίσματα φαίνονται κλειστά και ακατοίκητα.

Το Μπεζεστάνι της Θεσσαλονίκης επί της οδού Ελευθ. Βενιζέλου την περίοδο του Μεσοπολέμου, από την οπτική γωνία της συμβολής της οδού Εγνατίας-Βενιζέλου. Και τότε, όπως και σήμερα, υπήρχε ένα περίπτερο στη γωνία.Το διπλανό με το Μπεζεστένι υψηλό κτίριο διασώζεται μέχρι σήμερα. Πέρα από το περίπτερο υψώνεται το κτίριο με τη θολωτή στέγη της προηγούμενης φωτογραφίας.

Η οδός Ελευθ. Βενιζέλου πριν από το 1917. Στο βάθος αριστερά διακρίνεται αχνά το Μπεζεστένι. Η οδός Βενιζέλου αρχίζει ψηλά από το Διοικητήριο, τέμνει την οδό Εγνατίας και κατηφορίζει προς τη θάλασσα όπου συναντά την οδό Τσιμισκή και καταλήγει στην Πλατεία Ελευθερίας στην παραλία.

Το Μπεζεστένι των Σερρών. Είναι πανομοιότυπο με το Μπεζεστένι της Θεσσαλονίκης. Σήμερα στεγάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών.

Βλ. Β. Δημητριάδη, Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας 1430-1912, εκδ. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1983, σσ. 179-207.

Χ. Μπακιρτζής, "Η Θεσσαλονίκη από το 1430 έως το 1912. Αρχαιολογία και Τέχνη, Θεσσαλονίκη. Ιστορία και Πολιτισμός, τ. Β, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1997, σσ. 60-62. 

http://www.it.uom.gr/project/monuments/bezesten.htm
http://el.wikipedia.org/wiki/Μπεζεστένι_Θεσσαλονίκης
http://culture.thessaloniki.gr/gr/streets.asp?page=6
http://culture.thessaloniki.gr/gr/streets.asp?page=14
http://www.serres.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=216&Itemid=115
http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/134.pdf