Ταξίδι στην Αθήνα. Παλιές φωτογραφίες της Αθήνας του 19ου αιώνα και κείμενα από ξένους περιηγητές.

Ταξιδεύοντας στην Αθήνα. Ένα φωτογραφικό και λογοτεχνικό ταξίδι στην Αθήνα του 19ου αιώνα.

    Ξεφυλλίζω το φωτογραφικό λεύκωμα του Χ. Γιακουμή με φωτογραφίες και αποσπάσματα από κείμενα ξένων περιηγητών, που ταξίδεψαν στην Ανατολή τον 19ο αιώνα και πέρασαν για να "προσκυνήσουν" τις αρχαιότητες της Αθήνας, και επιστρέφω στο παρελθόν μέσα από τις "εικόνες" της εποχής, έτσι όπως αποτυπώθηκαν από το φωτογραφικό φακό και τις γραφίδες. Ρομαντικοί και αρχαιολάτρες οι περισσότεροι περιηγητές του 19ου αιώνα, πριν αποτυπώσουν στα κείμενά τους "εικόνες" για την Αθήνα και τα ερείπια της, έχουν ήδη αποτυπωμένες ιδεατές "εικόνες" στο φαντασιακό τους για την αρχαία Ελλάδα και την πόλη που κάποτε υπήρξε το λίκνο του αρχαίου ελληνικού κλασικού πολιτισμού.

    Ο Alfred Nicolas Normand, αρχιτέκτων και φωτογράφος, γράφει σε επιστολή του από την Αθήνα το 1851. "...Eπιτέλους βρίσκομαι εγκατεστημένος στην Αθήνα, κοντά στα μνημεία που τόσο λαχταρούσα. Δεν είχα, ωστόσο, φανταστεί πώς ήταν η πόλη: μικρή, σχεδόν εξαθλιωμένη, μελαγχολική, ξερή και άνυδρη. Έτσι είναι ό,τι χτίστηκε στη μέση της πεδιάδας, στους πρόποδες της Ακρόπολης...Η ξεραΐλα όμως είναι, στ´αλήθεια, θλιβερή, παντού βράχοι, τσουκνίδες, αγκάθια και πέτρες. Λίγοι κήποι μόνο, που με τόσο πότισμα, δεν αποδίδουν παρά φτωχή βλάστηση. Ας μην υπερβάλλουμε όμως στο κάτω κάτω, η Αθήνα είναι αρκετά γραφική με τα ξύλινα μαγαζάκια και τους άνδρες με τις ενδυμασίες τους, που, βλέποντάς τους από πίσω, θυμίζουν γυναίκες, καθώς περπατούν λικνίζοντας τους γοφούς τους. Ό,τι σε αποζημιώνει πλουσιοπάροχα για όλες τις μικρές δοκιμασίες και απογοητεύσεις είναι η Ακρόπολη και τα μνημεία που τη στεφανώνουν...".

Γενική άποψη της Αθήνας με την Ακρόπολη. Φωτογραφία του Δ. Κωνσταντίνου. Γύρω στα 1858-60.

Η Ακρόπολη των Αθηνών από την πλατεία Συντάγματος. Φωτογραφία του Δ. Κωνσταντίνου. Γύρω στα 1855-58.

   Ο Γάλλος δημοσιογράφος και συγγραφέας Edmond About (1828-1885),  που επισκέφθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα την Ελλάδα, γράφει για την πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους στο έργο του Η σύγχρονη Ελλάδα (1854): "... Η Αθήνα είναι μια πόλη είκοσι χιλιάδων ψυχών και δύο χιλιάδων σπιτιών. Η παρουσία της κυβέρνησης έκανε να αναγερθούν όλες αυτές οι οικοδομές και κρατάει τόσο κόσμο συγκεντρωμένο στο ίδιο σημείο. Η ευκαιριακή αυτή πρωτεύουσα δεν έχει ρίζες στο έδαφος. Δεν τη συνδέουν δρόμοι με την υπόλοιπη χώρα. Δεν στέλνει στην υπόλοιπη Ελλάδα τα προϊόντα της βιομηχανίας της. Ο πληθυσμός, που δεν έχει να περιμένει τίποτα από την κυβέρνηση, δε στρέφει το βλέμμα με προσδοκία προς την Αθήνα. Η πόλη δεν έχει προάστια. Τα λίγα χωριά που βρίσκονται γύρω δεν ενδιαφέρονται διόλου για την ύπαρξή της. Η πεδιάδα είναι εν πολλοίς ακαλλιέργητη και οι γεωργοί, που βγάζουν κάτι από το χέρσο χώμα, είναι οι παλιοί εκείνοι δυστυχείς, που αναζητούσαν σ´αυτή προς το ζην πριν από την άφιξη του βασιλιά Όθωνα. Με δύο λόγια, τίποτα δεν θα κρατούσε στην Αθήνα τον πληθυσμό αυτό των είκοσι χιλιάδων ατόμων, αν η κυβέρνηση μεταφερόταν στην Κόρινθο, και σύντομα θα βλέπαμε την Αθήνα εξίσου έρημη και εξίσου ερειπωμένη με την Αίγινα και το Ναύπλιο...".

Η Ακρόπολη των Αθηνών από το Λόφο του Φιλοπάππου. Φωτογραφία του Δ. Κωνσταντίνου. 1855-58. H ξηραΐλα και η έλλειψη βλάστησης είναι εμφανής.

Aθήνα. Το Θησείον με την Ακρόπολη. Φωτογραφία του Δ. Κωνσταντίνου. 1855-58. Χώμα, πέτρες, τσουκνίδες και αρχαία ερείπια.

Aθήνα. Ο Παρθενών. Δυτική πλευρά. Φωτογραφία του Δ. Κωνσταντίνου. Γύρω στα 1858. Η Ακρόπολη, όμως, με τα μνημεία της δεν απογοητεύουν ποτέ. 

    Ο γνωστός Γάλλος λογοτέχνης Gustave Flaubert (1821-1880),  που επισκέφτηκε την Αθήνα το 1850 κατά το ταξίδι του στη Μέση Ανατολή, γράφει σε επιστολή προς τη μητέρα του: "...Τι ερείπια! Τι άνθρωποι οι Έλληνες! Τι καλλιτέχνες! Διαβάζουμε, κρατάμε σημειώσεις. Όσο για μένα, βρίσκουμε σε ολύμπια διάθεση, εισπνέω το αρχαίο πνεύμα με όλη τη δύναμη του νου μου. Η θέα του Παρθενώνα είναι από τα πράγματα που με άγγιξαν περισσότερο στη ζωή μου. Ό,τι και να λέμε, η Τέχνη δεν είναι ψέμα..."

Aθήνα. Το Θησείον. Φωτογραφία του Δ. Κωνσταντίνου. Γύρω στα 1858. Παντού χώμα.

Αθήνα. Ο ναός του Ολυμπίου Διός. Φωτογραφία του Δ. Κωνσταντίνου. Γύρω στα 1858. Πουθενά βλάστηση.

Αθήνα. Η είσοδος των Προπυλαίων. Φωτογραφία του Δ. Κωνσταντίνου. Γύρω στα 1860. Αρχαίες πέτρες από τα οικοδομήματα βρίσκονται διάσπαρτες στο έδαφος.

    Οι ξένοι περιηγητές δεν αρκούνται να αποτυπώσουν τις εικόνες από τα ερείπια της Ακρόπολης στο χαρτί ή να τις διατηρήσουν ζωντανές στη μνήμη τους. Επιθυμούν κάτι πιο απτό και "υλικό", κάτι λιγότερο άυλο από εικόνες-αναμνήσεις που μπορεί να ξεθωριάσουν. Επιθυμούν πραγματικά ενθύμια από τον Παρθενώνα. Έτσι, ο γνωστός Γάλλος φιλέλληνας συγγραφέας και πολιτικός François René de Chateaubriand (1790-1869), ένας από τους πρώτους Γάλλους περιηγητές στη Μέση Ανατολή, που πέρασε από την Αθήνα το 1811, όταν ακόμα ήταν μια ασήμαντη πολίχνη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας,  στο βιβλίο του Οδοιπορικό από το Παρίσι στην Ιερουσαλήμ,  γράφει: "...Πήρα, κατεβαίνοντας από την Ακρόπολη, ένα κομμάτι μάρμαρο του Παρθενώνα. Είχα επίσης μαζέψει ένα κομμάτι πέτρας από τον τάφο του Αγαμέμνονα και έκτοτε έπαιρνα πάντοτε κρυφά κάτι από τα μνημεία, από τα οποία πέρασα. Τα ενθύμια αυτών των ταξιδιών μου δεν είναι τόσο ωραία όσο εκείνα που πήραν μαζί τους ο κος ντε Σουαζέλ και ο Λόρδος Έλγιν-μου αρκούν ωστόσο...".

Αθήνα. Η στοά των καρυάτιδων. Φωτογραφία του Frank Mason Good. Γύρω στα 1865.

Αθήνα. Το Ωδείο του Ηρώδου Αττικού. Φωτογραφία Ανώνυμου. Γύρω στα 1875. Μία ακόμη πανοραμική φωτογραφία που δείχνει την έλλειψη βλάστησης. Τοπίο σχεδόν σεληνιακό.

Ο ναός του Ολυμπίου Διός και η Ακρόπολη των Αθηνών. Φωτογραφία του Π. Μωραΐτη. Γύρω στα 1865.

Άποψη της Αθήνας με τον Ιλισσό. Φωτογραφία ίσως του W. S. Stilman. Γύρω στα 1869. Η φτωχή βλάστηση είναι εμφανής.

To Θησείο και η Ακρόπολη. Φωτογραφία Ανώνυμου. Γύρω στα 1880. Οι πέτρες και το χώμα σε πρώτο πλάνο.

Ο ναός του Ολυμπίου Διός και η Ακρόπολη των Αθηνών. Στερεοσκοπική Φωτογραφία. Γύρω στα 1895. Ακόμα υπήρχαν άνδρες με λαϊκή ενδυμασία.

Aθήνα. Το Θησείον. Στερεοσκοπική Φωτογραφία. Γύρω στα 1895.

...Ένα από τα αγαπημένα μου σημεία του ιστορικού κέντρου της Αθήνας: το μνημείο του Λυσικράτους, όπως έχει αποτυπωθεί στις φωτογραφίες του 19ου αιώνα.

Αθήνα. Το μνημείο του Λυσικράτους. Φωτογραφία του Δ. Κωνσταντίνου. Γύρω στα 1858.

Αθήνα. Το μνημείο του Λυσικράτους. Φωτογραφία Ανώνυμου. Γύρω στα 1870.

Αθήνα. Το μνημείο του Λυσικράτους. Φωτογραφία του Π. Μωραΐτη. Γύρω στα 1865.

Thomas Taylor, Το μνημείο του Λυσικράτους. 1760. Μουσείο της πόλεως των Αθηνών. Και ένας πίνακας ζωγραφικής που απεικονίζει το μνημείο τον 18ο αιώνα.

...Ακόμα ένα αγαπημένο μου σημείο. Το μνημείο των Αέρηδων.

Αθήνα. Αέρηδες (Το ρολόι του Ανδρονίκου Κυρρήσιου). Φωτογραφία του Δ. Κωνσταντίνου. Περίπου 1858.

 Αθήνα. Η πύλη της Ρωμαϊκής Αγοράς. Φωτογραφία του F. Bonfils. Περίπου 1870.

Αθήνα. Η Βιβλιοθήκη του Αδριανού. Φωτογραφία του Π. Μωραΐτη. Περίπου 1865.

Βλ. Χάρης Γιακουμής, Η Ελλάδα. Φωτογραφικό και λογοτεχνικό ταξίδι στον 19ο αιώνα. La Grèce. Voyage Photographique et Littéraire au XIXe siècle, εκδ. Μπαστάς-Πλέσσας, Γαλλικό Ινστιτούτο, Εκπαιδευτήρια "O Πλάτων", 2η έκδοση, Αθήνα 1998.

http://argolikivivliothiki.gr/2010/07/09/σατωμπριάν-1768-1848-francois-rene-de-chateaubriand-–-
σατωβριάνδος/
https://en.wikipedia.org/wiki/Edmond_François_Valentin_About
http://en.wikipedia.org/wiki/Gustave_Flaubert