Η Παναγία στη νεοελληνική τέχνη. Τάκη Παπατσώνη, Ο Ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου

Ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου

    Η Κοίμηση της Θεοτόκου γιορτάζεται με σεβασμό, κατάνυξη και συγκίνηση στις 15 Αυγούστου από τους πιστούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η περίοδος του Δεκαπενταύγουστου (κάποιες μέρες πριν και κάποιες μέρες μετά τις 15 Αυγούστου), το απόγειο του μεσογειακού Καλοκαιριού, για τους περισσότερο ή λιγότερο θρησκευόμενους, συνδέεται με τη λατρεία της γλυκύτατης Παναγίας, της αγαπημένης και πιο πονεμένης ιερής μορφής. Στην ηπειρωτική, αλλά ιδιαίτερα στη νησιωτική χώρα υπάρχουν μοναστήρια, ναοί, εκκλησιές και ξωκκλήσια αφιερωμένα στην Παναγία, στα οποία καταφεύγουν οι προσκυνητές του Δεκαπενταύγουστου.

Κωνσταντίνος Μαλέας, Παντάνασσα Νάξου. 1924-28. Εθνική Πινακοθήκη. Πολλοί Νεοέλληνες ζωγράφοι έχουν διασώσει μεσογειακά τοπία με εκκλησάκια της Παναγίας.

  Ένα αριστούργημα της νεοελληνικής ποίησης για την Παναγία είναι το ποίημα "Ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου" ενός σημαντικού ποιητή, άγνωστου όμως για το ευρύ αναγνωστικό κοινό, του Τάκη Παπατσώνη που θεωρείται από τους πρώτους μοντερνιστές της νεοελληνικής ποίησης. Το πλαισιώνω με πίνακες θρησκευτικού περιεχόμενου δια χειρός σημαντικών Ελλήνων μοντερνιστών ζωγράφων, κυρίως του Κωνσταντίνου Παρθένη.

Κωνσταντίνος Παρθένης, Το άναμμα της κανδήλας. 1925. Εθνική Πινακοθήκη. Θα μπορούσε να ανάβει την κανδήλα για παράκληση στην Παναγία.

Απόστολος Γεραλής (1886-1983, Στην εκκλησία. Ιδιωτική Συλλογή.

Στη μνήμη Εκείνου που τον ρέμβασε

Άλαλα τα χείλη των όσων δεν κοπιάσαν
για ν' ακουμπήσουν τα ξαναμμένα κεφάλια τους
στα γόνατά σου τα μητρικά, που καταλύουν το μαύρο πάθος.
Άλαλα τα χείλη των όσων δεν διακρίναν, πως
συντρίβεις με το πόδι σου και συνθλάς την κεφαλή
του πανάρχαιου δράκοντα, που κέρδισε παίζοντας
κι' ύστερα τόχασε το μήλο. Άλαλα τα χείλη
των όσων δεν ποθήσαν το ξαπόσταμα της αρμογής
και την ασφάλεια, το απάγγειασμα της νηνεμίας.

Είσαι ένα λιμανάκι ελληνικού νησιού όλο κατάρτια
περήφανα υψωμένα· φτωχά καΐκια αραγμένα,
φτωχά, αλλά που γνωρίσαν την αντάρα και την τρομάρα,
που φορτωθήκαν μόχθο και μεταφέραν πλούτος.

Είσαι άσπρο ελληνικό ερημοκκλήσι δαρμένο
από την αντηλιά. Γύρω-γύρω αμπέλια, μποστάνια,
καρποφόρες συκιές και κάπου κάπου μοναχική
και κάποια ελιά. Χρυσοφρυγανισμένα τα χορτάρια
αχνίζουνε, άχυρο πια· κι' αντίς γι' αγγέλους, τα τζιτζίκια,
σου κανοναρχούνε το κάθε απομεσήμερο έως αργά
με το δικό τους τρόπο τον Παρακλητικό Κανόνα.

Αναστραμμένο σου θρονί, όλο αυτό το γαλάζιο
ενός απλού ουρανού, που πάλαι γίνηκε το Μέτρο των Δωριέων
και που αναπαύεται στεριωμένος στα χρυσάφια
του ευλογημένου μας πελάγους.

Άλαλα τα χείλη τους - και τι μπορούν ν' αρθρώσουν,
που τη φωνή τους κουκουλώνει η τύρβη μερονυχτίς,
ενώ σειέται απ' τις βουές ο Μέγιστος Ιππόδρομος
και πλημμυράει απ' τα αίματα των Μαρτύρων
κι' απ' τη μανία των Μονομάχων.

Αυτό το αίμα είναι που βοά, αυτό είναι που ρυπαίνει.

Εδώ χρειάζεται η βακτηρία του γίγαντα Ασκητή
του λευκοπώγωνα να επιβληθεί να τους σκορπίσει,
όλους τους ίππους και τους αναβάτες τους.

Εδώ χρειάζεται κοντύλι του Ζωγράφου, στη μοναξιά,
στην προσευχή και στην προσήλωση, με τα ζωογόνα
τα χρώματα τα πρώτα να ξαναγαλουχήσει
το βρέφος-Θεό, να ξαναγράψει τις πληγές της Αγάπης,
να ξαναδροσίσει τη ρίζα τη συμπονετική,
ν' αποδείξει τι απέραντη είναι η αγκαλιά της μητέρας,
να συναθροίσει πάλι εκ περάτων όλους εκείνους,
που με σέβας πολύ θα σταυρώσουν τα χέρια της Κόρης
με συνοδεία των αγγέλων, με ηχητικές αρμονίες
και θα ενεργήσουν όπως αξίζει την ταφή της,
ανοίγοντας το δρόμο για την καθέδρα τ' ουρανού,
όπου η αδιάκοπη Παράκληση. Ενώ τα δέντρα
τα ευσκιόφυλλα στη λιτάνευση, καθώς το Σώμα
περνάει της Βασίλισσας, ριγούντα και φρίττοντα,
θα συγκλίνουν για προσκύνηση σκορπώντας
τη δροσιά τους με το ανέμισμα, ριπίδια της λατρείας,
αναστυλώνοντας όσους μαραίνονται κι' ασθμαίνουν
στις τροπικές τις λαύρες του καλοκαιριού μας,
μισοκαμένες θημωνιές κοντά στο αλώνι,
καπνοί, που διαλύουν
τις αυγουστιάτικες τις αμαρτίες μας.

Τότε μονάχα τ' άλαλα τα χείλη,
ίσως ερθεί στιγμή
και λαλήσουν.

Κωνσταντίνος Παρθένης, Η Παναγία με το βιβλίο. Εθνική Πινακοθήκη. Είναι ένας από τους αγαπημένους μου πίνακες. Η ζωγραφική του Παρθένη διακρίνεται από το υπερβατικό στοιχείο, την ονειρική ατμόσφαιρα, τα αχνά και γλυκά χρώματα. Αρκετοί πίνακές του έχουν θρησκευτικό θέμα.

Κ. Παρθένης, Άγγελος με άρπα. Ιδιωτική Συλλογή.

Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), Η Παρθένος και ο Χριστός. Πριν το 1935. Εθνική Πινακοθήκη.

Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), Η Παρθένος και το Βρέφος. Ιδιωτική Συλλογή.

Κωνσταντίνος Παρθένης, Θρήνος. 1917. Ιδιωτική Συλλογή. 

Η προσευχή στην Θεοτόκο είναι το καταφύγιο πολλών πιστών, που βρίσκονται σε ανάγκη και έχουν νιώσει πόνο. Ποιος θα μπορούσε να συναισθανθεί τον πόνο τους, να συμπονέσει και να τους βοηθήσει; Μα φυσικά η πονεμένη μητέρα, η Θεοτόκος, που έχει θρηνήσει για τον γιο της...

http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/theotokos/pap_aug15.htm
https://paletaart.wordpress.com/2012/11/08/παρθένης-κωνσταντίνος-konstantinos-parthenis-1878-1967/
http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=247&artwork_id=64912
http://www.eikastikon.gr/zografiki/parthenis2.html
http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=375&artwork_id=64239
https://paletaart3.wordpress.com/2014/10/26/γεραλής-απόστολος-geralis-apostolos-1886-1983-part-ii/γεραλής-απόστολος-στην-εκκλησία/