Φεγγαροβραδιά. Ποιήματα και πίνακες ζωγραφικής για το φεγγάρι

Για το φως του φεγγαριού

   Υπέροχες φεγγαροβραδιές μας χαρίζει πάντα ο Αύγουστος. Νύχτες μαγικές, αστροφεγγείς, αστερόεσσες, βραδιές σεληνόφωτες! Πολλοί ποιητές έχουν μιλήσει για το φεγγάρι και τις φεγγαρόφωτες βραδιές στη θάλασσα και την παραλία, όπως και πολλοί ζωγράφοι δοκίμασαν να απεικονίσουν την ποίηση της στιγμής που το φεγγάρι ανατέλει πάνω από τη θάλασσα και ανεβαίνει σιγά-σιγά, φωτίζοντας με ασημένο χρώμα... 

Edward Potthast (1857-1927), Maγεμένοι. Hirshhorn Museum and Sculpture Garden. Έχουν μαγευτεί από το φως του φεγγαριού στη θάλασσα.

   Αυτές τις μέρες ή μάλλον τις βραδιές της Αυγουστιάτικης πανσελήνου αναρωτήθηκα ποια από τα πολυάριθμα ποιήματα Ελλήνων να επιλέξω για το φεγγάρι...Τελικά, κατέληξα να επιλέξω τα ποιήματα ενός Έλληνα και μια Ελληνίδας ποιήτριας, για τη σχέση των οποίων γίνεται περισσότερος λόγος παρά για το ποιητικό τους έργο. Καρυωτάκης και Πολυδούρη, ο αμφιλεγόμενος έρωτάς τους και ο μοιραίος θάνατος και των δύο δημιούργησε μία "μυθολογία" που συνεχίζει να ενδιαφέρει το ευρύ κοινό.

Kώστα Καρυωτάκη, Το φεγγαράκι απόψε

Τὸ φεγγαράκι ἀπόψε στὸ γιαλὸ

θὰ πέσει, ἕνα βαρὺ μαργαριτάρι.

Κι ἀπάνω μου θὰ παίζει τὸ τρελὸ

τρελὸ φεγγάρι.

Ὅλο θὰ σπάει τὸ κῦμα ρουμπινὶ

στὰ πόδια μου σκορπίζοντας ἀστέρια.

Οἱ παλάμες μου θά ῾χουνε γενεῖ

δυὸ περιστέρια·

Θ᾿ ἀνέβουν -- ἀσημένια δυὸ πουλιὰ --

μὲ φεγγάρι -- δυὸ κοῦπες -- θὰ γεμίσουν,

μὲ φεγγάρι τοὺς ὤμους, τὰ μαλλιὰ

θὰ μοῦ ραντίζουν.

Τὸ πέλαγο χρυσάφι ἀναλυτό.

Θὰ βάλω τ᾿ ὄνειρό μου σὲ καΐκι

ν᾿ ἀρμενίσει. Διαμάντι θὰ πατῶ

λαμπρὸ χαλίκι.

Τὸ γύρω φῶς ὡς θᾶν τὴ διαπερνᾷ,

ἡ καρδιά μου βαρὺ μαργαριτάρι.

Καὶ θὰ γελῶ. Καὶ θὲ νὰ κλαίω... Καὶ νά,

νὰ τὸ φεγγάρι!

Σκιά ωρών, Νηπενθή (1926)

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kwstas_karywtakhs/02_home.htm

http://karyotakis.awardspace.com/poems/nepenthe/nepenthe.htm

Edward Potthast, Στην κορυφή, σεληνόφως. 1924. Μουσείο Τέχνης του Cincinnati.

 Winslow Homer, Σεληνόφως. 1874. Ένα ζευγάρι στην ακροθαλασσιά κοιτάζει το φεγγάρι...

Winslow Homer, Καλοκαιρινή νύχτα. 1890. Μουσείο του Ορσέ. Παρίσι. Ο μόνος πίνακας του μεγάλου Αμερικανού ιμπρεσιονιστή ζωγράφου, που βρίσκεται στο Μουσείο του Ορσέ. Χαίρονται την καλοκαιρινή φεγγαρόφωτη βραδιά στην ακροθαλασσιά, χορεύοντας και κοιτάζοντας τα ασημένια κύματα της θάλασσας από τις αχτίνες του φεγγαριού.

      Η σύνδεση της Μαρίας Πολυδούρη με τον Κώστα Καρυωτάκη και η σχετική "μυθολογία" για τη σχέση τους "αδίκησε" το ποιητικό της έργο. Οι αναφορές στην ποίηση της Μαρίας γίνονται σχεδόν πάντα συμπληρωματικά με το έργο του Καρυωτάκη. Τις περισσότερες φορές   η ποιήτρια δεν αντιμετωπίζεται ως αυτόνομη, ξεχωριστή δημιουργός με σημαντική συμβολή στη νεοελληνική ποίηση. Ο Καρυωτάκης "ανοίγει" δρόμους προς το μοντερνισμό, ενώ η Πολυδούρη θεωρείται ότι παραμένει πιστή στους κανόνες της "παραδοσιακής" ποίησης. Ωστόσο, ο πηγαίος και αυθόρμητος λυρισμός, ο ασυγκράτητος εξομολογητικός τόνος, το ειλικρινές αίσθημα και οι δονήσεις της ψυχής που προβάλλονται στο στίχο της, οι εμπνευσμένες από τη φύση ατμοσφαιρικές εικόνες του ποιητικού της λόγου, συγκινούν μέχρι σήμερα. 

           Η φεγγαροβραδιά ένα από τα άγνωστα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη που ανήκει στα ανέκδοτα ποιήματά της, τα οποία δημοσιεύτηκαν ύστερα από το θάνατό της. Ο ποιητικός της λόγος υπερβαίνει τα παραδοσιακά σχήματα και  χρησιμοποιεί νέους εκφραστικούς τρόπους... Καθώς το "εμείς" παρακολουθεί  σιωπηλά το "ρέπιο" και "πυρό" φεγγάρι να ανεβαίνει πάνω από τη θάλασσα και να τη φωτίζει με τις αχτίνες του, το ποιητικό υποκείμενο περνά από το "εμείς" στο "εγώ" και προσλαμβάνει την εικόνα του φεγγαριού ως εικόνα της ψυχής... Το φεγγάρι κατεβαίνει από τον ουρανό στην καρδιά και πυροδοτεί τη μνήμη του ποιητικού υποκειμένου για τον απωλεσθέντα έρωτα...Καθώς η νύχτα εκπνέει,  η θλίψη της καρδιάς γίνεται αχνή εικόνα του φεγγαριού στη θάλασσα...το φεγγάρι, που καθρεφτίζεται στη θάλασσα, γίνεται καθρέφτης των αισθημάτων της καρδιάς του ποιητικού υποκειμένου. ...και τότε η σύλληψη μίας "τρελλής" ιδέας... Εάν το ερωτικό αντικείμενο του πόθου δει το φεγγάρι στη θάλασσα, θα έχει δει την ψυχή του ερωτικού υποκειμένου...

   Μία υπέροχη νεορομαντική ποιητική σύλληψη για τον ερωτικό καημό, που τελικά γίνεται σχεδόν υπερεαλιστική.  Το "εγώ" καλεί το ερωτικό "εσύ" και του στέλνει τη θλιμμένη καρδιά-φεγγάρι με τα κύματα της θάλασσας... Η φύση γίνεται "εικόνα", αντανάκλαση του έρωτα και πομπός ερωτικού μηνύματος, μέσο επικοινωνίας...

Μαρία Πολυδούρη, Φεγγαροβραδιά

Ξενυχτάμε στην πλαγία του βουνού με τ' άστρα

με το αγέρι, τα έλατα, με τα μύρια φώτα

κάτω εκεί μακριά της πολιτείας,

με τ' ογρό της θάλασσας λάμπισμα και με όλες

τις κορφές περίγυρα των βουνών. Σωπαίνει

κουρασμένη η λάλα συντροφιά. Σωπαίνει

σα να περιμένει. Ξαφνικά

«Α!» γεμίσαν τ' άπληστα στόματα. Προβάλλει

πέρ' απ' τα σκοταδερά βάθια ένα φεγγάρι

ρέπιο και πυρό. Τι αργά που κινιέται. Κι' όπως

τον ουράνιο δρόμο του σιγαλά κερδίζει,

όμοια τη χλωμάδα του ξαναβρίσκει αγάλι.

Χαρωπά κι' ανίδεα γέλια ξεπετιώνται

κι' ο καθένας λόγι' απλά ρίχνει χαιρετώντας.

άλλοι τ' ονομάζουνε του Χάρου το δρεπάνι

άλλοι τόξο του Έρωτα· όλ' άστοχα λόγια.

Κ' εγώ που άθελα σωπώ, βρίσκω την καρδιά μου

στο πυρό και ρέπιο αυτό μυστικό φεγγάρι.

(Άκαιρο τριαντάφυλλο, κάπου έχει μαδήσει.

Η πληγή του μαρασμού, σα ζωή και χάρος.)

Την καρδιά μου που κι' αυτή, κάθε που προβάλλει

στης αγάπης τον πλατύν ουρανό πυρώνει

ώσπου σιγαλά ναρθή στο μοιραίο της δρόμο

κ' ήσυχα την όψη της τη χλωμή να πάρει.

(Εσύ νάσαι στο γιαλό τάχ' αυτή την ώρα;)

Με τρελλαίνει ξαφνικά μια ιδέα: να πάρω

του καημού απλώνοντας μαγικά τα χέρια,

και να ρίξω στο γυαλό, στα ονειροδεμένα

μάτια σου μπροστά, πυρό το λειψό φεγγάρι.

Να το ιδής τα κύματα να το πανεφέρνουν

να το ιδής πως σιγαλά όσο πάει χλωμιάζει

κι ολοένα πιο πολύ την πληγή του δείχνει,

καθώς φεύγει κ' έρχεται παίζοντας τη θλίψη,

να 'βλεπα αν θα σου 'φτανε η συλλογή να νιώσης

πως κει κάτω σου 'στειλα την καρδιά μου απόψε.

28 Ιουλίου 1926

Caspar David Friedrich, Ανατολή του φεγγαριού πάνω από τη θάλασσα. 1821. Μουσείο του Ερμιτάζ. Αγ. Πετρούπολη. Ο γνωστός Γερμανός καλλιτέχνης, κύριος εκπρόσωπος του γερμανικού ρομαντισμού, έχει απεικονίσει πολλές φορές φεγγαρόφωτα θαλασσινά τοπία με ανθρώπινες φιγούρες να κοιτάζουν το φεγγάρι. Επιλέγω δύο από αυτά. Δύο άνδρες όρθιοι στο βάθος και πίσω τους, δύο γυναίκες καθιστές στα βράχια, βλέπουν την ανατολή του φεγγαριού στη θάλασσα.

Caspar David Friedrich, Ανατολή του φεγγαριού πάνω από τη θάλασσα. 1823. Παλαιά Εθνική Πινακοθήκη. Βερολίνο. Η ίδια εικόνα σε παραλλαγή. Δύο γυναίκες και ένας άνδρας κοιτάζουν δύο ιστιοφόρα να πλέουν στην αχνά φωτισμένη θάλασσα. Το φεγγάρι μόλις προβάλλει στο βάθος ...

Edvard Munch, Oι μοναχικές υπάρξεις. 1899. Μουσείο Munch. Όσλο. Ένας άνδρας και μία γυναίκα, με γυρισμένες τις πλάτες στο κοινό, βλέπουν το φεγγάρι να καθρεφτίζεται στη θάλασσα. Είναι μόνοι...Η εικόνα του φεγγαριού αντανακλά τη μοναξιά  και έλλειψη επικοινωνίας. Η ίδια εικόνα έχει απεικονισθεί ως χαρακτικό σε πολλές και διάφορες παραλλαγές από τον εξπρεσιονιστή Νορβηγό καλλιτέχνη.

https://el.wikisource.org/wiki/Φεγγαροβραδιά

http://www.cincinnatiartmuseum.org/art/explore-the-collection?id=11339041
http://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection/01.+Paintings/32220/?lng=el
http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&zoom=1&tx_damzoom_pi1%5Bzoom%5D=0&tx_damzoom_pi1%5BxmlId%5D=009444&tx_damzoom_pi1%5Bback%5D=%2Fen%2Fcollections%2Findex-of-works%2Fnotice.html%3Fno_cache%3D1%26zsz%3D5%26lnum%3D%26nnumid%3D9444