Άννα Αγγελοπούλου: Πίνακες ζωγραφικής με θέμα τα Χριστούγεννα: η γέννηση του Χριστού

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Δευτέρα 19 Δεκεμβρίου 2011

Πίνακες ζωγραφικής με θέμα τα Χριστούγεννα: η γέννηση του Χριστού

Τρεις χριστουγεννιάτικοι πίνακες από την Παλαια Πινακοθήκη του Μονάχου: Στέφαν Λόχνερ (Stefan Lochner), Η Γέννηση του Χριστού-Μάρτιν Σονγκάουερ (Martin Schongauer), Η Γέννηση του Χριστού-Χανς Μπάλντουνγκ Γκριν (Hans Baldung Grien ), Η Γέννηση του Χριστού.

Θεωρώ πολύ ιδιαίτερους αυτούς τους τρεις πίνακες της Γερμανικής Αναγέννησης που βρίσκονται στην Παλαιά Πινακοθήκη του Μονάχου. Απεικονίζουν και οι τρεις την πιο φωτεινή, τη γλυκύτατη στιγμή για την ανθρωπότητα, τη Γέννηση του Χριστού.

Ο πρώτος πίνακας είναι ο παλιότερος και διατηρεί ακόμα κάποια στοιχεία του ύστερου γοτθικού ύφους στις λεπτές γραμμές του προσώπου της Παναγίας. Άλλωστε, η Αναγέννηση έφθασε στη Γερμανία με καθυστέρηση. Ο ζωγράφος είναι ο Στέφαν Λόχνερ (1410-1451) που φαίνεται ότι έχει επηρεασθεί από το νατουραλισμό των Φλαμανδών ζωγράφων, αφού μαθήτευσε κοντά τους.

Η λυρική θρησκευτική σκηνή αποπνέει της αίσθηση της απόλυτης γαλήνης. Η Παναγία προσεύχεται γονατιστή μπροστά στο Θείο Βρέφος που είναι ξαπλωμένο στο έδαφος πάνω σε ένα ύφασμα με σταυρούς που παραπέμπουν στη μελλοντική του Σταύρωση. Ο στάβλος έχει έντονα σημάδια της φθοράς και της εγκατάλειψης...Από τη στέγη λείπουν κομμάτια, ο τοίχος έχει ρωγμές, η φάτνη είναι παλιά...Ο ζωγράφος προσπαθεί να αποδώσει με ρεαλισμό τις μορφές των ζώων και των μικρών αγγέλων, αλλά από την άλλη πλευρά επιδιώκει να αποδώσει και την αίσθηση του άυλου, του απόκοσμου. Παρά το ότι οι μορφές της Παναγίας, του Χριστού και των αγγέλων τοποθετούνται σε ένα πολύ απλό περιβάλλον που παρουσιάζεται με ρεαλισμό, μοιάζουν να βρίσκονται σε μία άλλη διάσταση έξω από τον πραγματικό χώρο και χρόνο...Πίσω στο βάθος απεικονίζονται οι βοσκοί που φαίνεται να ακούν απορημένοι την αναγγελία της Γέννησης από ένα μάλλον αστείο αγγελάκι, ενώ πέρα στο βάθος ο κάμπος είναι γεμάτος πρόβατα και διακρίνεται μία πόλη...ο χρυσός κάμπος ενώνεται με τις απαλές αποχρώσεις του ουρανού. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το τοπίο και οι υπέροχες πτυχώσεις του φορέματος της Παναγίας είναι επιρροές από τη τέχνη των Φλαμανδών ζωγράφων.

Λατρεύω το γλυκό βλέμμα των ζώων και των αγγέλων που κοιτάζουν με τρυφερότητα και ευσέβεια το νεογέννητο Χριστό. Αγαπώ τα μικρά χαριτωμένα αστεία μπλε αγγελάκια με τις σηκωμένες φτερούγες τους...Ένας πίνακας ενός "άγνωστου" για το ευρύ κοινό καλλιτέχνη που αποτυπώνει αριστοτεχνικά μία σύνηθη σκηνή για τη ζωγραφική της Αναγέννησης...

Stefan Lochner (Στέφαν Λόχνερ), Η προσκύνηση του Χριστού από την Παρθένο ή η Γέννηση του Χριστού. περίπου στα 1445. Παλαιά Πινακοθήκη του Μονάχου (Alte Pinakothek-München).

Ένας ακόμα υπέροχος πίνακας που αποτυπώνει με γλυκύτητα και τρυφερότητα μία σκηνή της Αγίας Οικογένειας λίγο μετά τη Γέννηση και λίγο πριν από την αναχώρηση για την Αίγυπτο. Ο Μάρτιν Σονγκάουερ (περίπου 1450-1491), ο οποίος είναι γνωστός κυρίως για τα χαρακτικά του (θεωρείται ο καλύτερος Γερμανός χαράκτης την περίοδο πριν από τον Ντύρερ), γνώρισε, όπως και ο Λόχνερ, τη φλαμανδική τέχνη. Στον πίνακά του υπερβαίνει το ύστερο γοτθικό ύφος και προσπαθεί να ζωγραφίσει με προοπτική, δίνοντας με τους στύλους της καλύβας το βάθος πάνω στο οποίο αναδεικνύεται η καθιστή μορφή της Παναγίας. Η Παναγία κρατάει στην αγκαλιά της το Θείο Βρέφος και του προσφέρει άνθος. Στο δεύτερο επίπεδο, στο εσωτερικό της καλύβας απεικονίζεται ο Ιωσήφ ως οδοιπόρος, έτοιμος για το ταξίδι στην Αίγυπτο...πιο πίσω τα ζώα κοιτάζουν με το τρυφερό γλυκό τους βλέμμα. Το τοπίο στα αριστερά πίσω από την καλύβα είναι αριστοτεχνικά ως προς τις λεπτομέρειες ζωγραφισμένο και δείχνει τις φλαμανδικές επιρροές. Επιρροή των Φλαμανδών ζωγράφων διακρίνεται και στα ανάγλυφα πτυχωτά ενδύματα της Παναγίας.

Martin Schongauer (Μάρτιν Σονγκάουερ), Η αγία οικογένεια ή η Γέννηση του Χριστού. Περίπου 1475. Παλαιά Πινακοθήκη του Μονάχου (Alte Pinakothek-München).

Ένα είδος "μαγικού ρεαλισμού" και μία αίσθηση μυστηρίου χαρακτηρίζουν τον τρίτο πίνακα που επίσης απεικονίζει τη Γέννηση του Χριστού. Ο Χανς Μπάλντουνγκ Γκριν (1484-1545), ο οποίος ήταν από τους πιο χαρισματικούς μαθητές του Ντύρερ, τοποθετεί τη σκηνή σε μία νύχτα σκοτεινή και μυστηριώδη που φωτίζεται από την ακτινοβολία του Θείου Βρέφους. Η σκηνή τοποθετείται στο εσωτερικό ενός εγκαταλελειμμένου κτιρίου που κάποτε πρέπει να ήταν ένα μεγαλόπρεπο παλάτι, ενώ τώρα οι τοίχοι του έχουν ρωγμές από τη φθορά και κηλίδες υγρασίας. Ένας πεσσός χωρίζει το γεγονός της Γέννησης από τον εξωτερικό κόσμο όπου τα ζώα με το γλυκύτατο βλέμμα κοιτάζουν το μυστήριο και γίνονται μέρος του. Από την άλλη, εμείς οι θεατές μένουμε έξω από το κτίριο, απλοί θεατές και όχι συμμέτοχοι της μαγείας της σκηνής. Η ακτινοβολία του Θείου Βρέφους φωτίζει το πρόσωπο της Παναγίας, ενώ στον τοίχο πίσω της, πέρα από το τόξο, διακρίνεται ο άγγελος που αναγγέλλει στους ποιμένες τη Γέννηση. Το φως του αγγέλου φωτίζει ακόμα περισσότερο το πρόσωπο της Παναγίας... Ένας πραγματικά πολύ ιδιαίτερος πίνακας από έναν καλλιτέχνη που μερικές φορές αφηγείται κυρίως με τα χαρακτικά του απειλητικές και μυστηριώδεις ιστορίες.