Το πιάνο στη ζωγραφική: J. McNeil Whistler, Στο πιάνο

H μουσική στη ζωγραφική: ένας πίνακας του J. McNeil Whistler.

    Eίναι ένας πίνακας του αγαπημένου μου Αμερικανοβρετανού ζωγράφου J. McNeil Whistler (1834-1903). Η ετεροθαλής αδελφή του ζωγράφου μαυροφορεμένη κάθεται στο πιάνο και παίζει μουσική κοιτώντας τα πλήκτρα. Ακουμπισμένο στο πιάνο ένα σοβαρό λευκοφορεμένο κορίτσι-η κόρη της- την παρακολουθεί με προσήλωση να παίζει πιάνο...Υπέροχη η αντίθεση ανάμεσα στο λευκό φόρεμα του κοριτσιού και στο μαύρο της μητέρας που τοποθετούνται πάνω στο κόκκινο του πατώματος. Οι δύο γυναικείες μορφές αποπνέουν σοβαρότητα, το πιάνο είναι στιλπνό, οι πίνακες στο βάθος γυαλίζουν... Η απόλυτη ψυχρότητα της σκηνής  διαπερνά τους θεατές. Μία εικόνα της οικιακής ζωής των μεγαλοαστών της Βικτωριανής περιόδου...

J. McNeil Whistler, Στο πιάνο. 1858-1859. The Taft Museum. Cincinatti-Ohaio.

http://www.taftmuseum.org/?attachment_id=1024

Χαρταετοί πετούν στον ουρανό: ένας πίνακας του W. Glackens

Πετώντας χαρταετούς στο Παρίσι: ένας πίνακας του William James Glackens

    Επειδή σήμερα το έθιμο λέει πως πετάμε χαρταετούς στον ουρανό, ιδού ένας πίνακας του Αμερικανού ιμπρεσιονιστή ζωγράφου William James Glackens (1870-1938) που απεικονίζει χαρταετούς στον ουρανό πάνω από τη Μονμάρτη στο Παρίσι.

William James Glackens, Πετώντας χαρταετούς στη Μονμάρτη. 1906. Βρίσκεται στο Μουσείο Τέχνης στη Βοστόνη (Museum of Art-Boston).

    Στις αρχές του 20ού αιώνα αρκετοί Αμερικανοί ζωγράφοι είχαν επισκεφθεί το Παρίσι και  κινηθεί στους κύκλους των ιμπρεσιονιστών της γαλλικής πρωτεύουσας.
    Το Παρίσι ήταν η αγαπημένη πόλη του Glackens, ο οποίος δέχθηκε ιδιαίτερα την επιρροή του γνωστού Γάλλου ζωγράφου Ρενουάρ.
    Στους πίνακες του Glackens συναντάμε συχνά σκηνές από τη γαλλική πρωτεύουσα και τα περίχωρά της, όπως τις είχε δει και ζήσει, όταν βρισκόταν στο Παρίσι.

http://www.mfa.org/collections/object/flying-kites-montmartre-32640
http://en.wikipedia.org/wiki/William_Glackens

Το πιάνο στη ζωγραφική : γυναίκα που παίζει πιάνο

H μουσική στη ζωγραφική: Fritz von Uhde, Νυχτερινή μουσική

   Αγαπώ αρκετά τους πίνακες του Γερμανού ιμπρεσιονιστή ζωγράφου-ας τον κατατάξω στον ιμπρεσιονισμό, αν και μάλλον κινείται πιο πολύ προς το ρεαλισμό-Friedrich Herman Carl Uhde (1848-1911). Βέβαια, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός, είναι μάλλον άγνωστος στο ευρύ κοινό...Ωστόσο, πιστεύω ότι τα έργα του αξίζουν να συναντήσουν το βλέμμα μας. 

   Σας παρουσιάζω, λοιπόν, τον πίνακα του Fritz von Uhde (έτσι τον αποκαλούν) με τον τίτλο Νυχτερινή ή μάλλον εσπερινή μουσική. Σ' ένα αστικό δωμάτιο μία κομψή γυναίκα κάθεται στο πιάνο και παίζει μουσική. Διακρίνονται στα αριστερά καθισμένες δύο γυναικείες μορφές να ακούν τη σόλο μουσική της. Η γυναίκα στο πιάνο έχει στραμμένη την πλάτη της στο θεατή...η φιγούρα της, όμως, είναι πανέμορφη. Ο Fritz von Uhde προσέχει να απεικονίσει με λεπτομέρειες το ντύσιμο και την κόμμωση των γυναικών...απέναντι στο τοίχο διαγράφονται οι σκιες των γυναικείων μορφών...και φυσικά αναρωτιόμαστε πώς είναι το πρόσωπο της γυναίκας στο πιάνο και ποια η μελωδία που παίζει. Στις αρχές του 20ού αιώνα, κάπου σε μία γερμανική πόλη, μία μουσική βραδιά! Όταν ακόμα ο πρώτος και δεύτερο μεγάλος πόλεμος ήταν μακριά...

Fritz von Uhde, Εσπερινή μουσική. 1907. Σε ιδιωτική συλλογή.

...Και σας παρουσιάζω ακόμα έναν πίνακα με διάχυτη τη μελαγχολία της σκοτεινής γερμανικής υπαίθρου. Ένα ζευγάρι, έχοντας στραμμένη την πλάτη τους στους θεατές περπατούν σ' ένα μάλλον λασπωμένο δρόμο στην ύπαιθρο. Στο βάθος διακρίνονται αγροτικά σπίτια. Είναι μάλλον σούρουπο, ο φωτισμός σκοτεινός, σχεδόν θολός. Ο άντρας στηρίζει τη γυναίκα που φαίνεται να δυσκολεύεται να περπατήσει...Και πάλι ο ζωγράφος προσέχει τις λεπτομέρειες των ενδυμάτων που αυτή τη φορά είναι ρούχα των Γερμανών χωρικών, ίσως της Βαυαρίας. " Η δύσκολη διαδρομή" ονομάζεται ο πίνακας.

Fritz von Uhde, Η δύσκολη διαδρομή. 1890. Στη Νέα Πινακοθήκη (Neue Pinakothek) του Μονάχου

   O Fritz von Uhde γεννήθηκε στο Woklenburg της Σαξονίας το 1848 και πέθανε στο Μόναχο το 1911. Σπούδασε, μάλλον χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, στην Ακαδημία της Δρέσδης και αρχικά εγκατέλειψε τις σπουδές του για να καταταχθεί στο σαξoνικό στρατό, λαμβάνοντας ως αξιωματικός του ιππικού σε διάφορες μάχες...
   Το 1878 εγκατέλειψε τη στρατιωτική υπηρεσία και βρέθηκε να παρακολουθεί μαθήματα στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Μόναχο όπου μελέτησε κυρίως τους παλιούς μεγάλους Φλαμανδούς ζωγράφους.  Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Παρίσι και γνώρισε από κοντά τον ιμπρεσιονισμό. Το 1880 επέστρεψε στο Μόναχο όπου βρέθηκε υπό την επιρροή του Γερμανού ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Max Liebermann. 

  Ο Fritz von Uhde ανήκει στα ιδρυτικά μέλη της ομάδας των Γερμανών ζωγράφων που το 1892 ηγήθηκαν στο Μόναχο της καλλιτεχνικής κίνησης γνωστής με το όνομα ¨Απόσχιση του Μονάχου". Συμπεριλαμβάνεται, μαζί με τους Liebermann, Max Slevogt και Lovis Corinth,  στους σημαντικότερους Γερμανούς ιμπρεσιονιστές. Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Fritz von Uhde, εκτός από αστικά θέματα με κομψές γυναίκες που διαβάζουν ή παίζουν μουσική, όμορφα και χαριτωμένα παιδιά, ζωγράφισε και αρκετούς πίνακες με σκηνές από τη γερμανική ύπαιθρο, αλλά και με θρησκευτικά θέματα τα οποία προσέγγιζε με μοντέρνα για την εποχή του ματιά.. Η επιλογή των θρησκευτικών θεμάτων είναι μάλλον μία περίεργη επιλογή για ιμπρεσιονιστή ζωγράφο

http://www.pinakothek.de/en/fritz-von-uhde
http://www.artbible.info/art/biography/fritz-von-uhde
http://www.artcyclopedia.com/artists/uhde_fritz_karl_hermann_von.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Fritz_von_Uhde

Το πιάνο στη ζωγραφική: Ρενουάρ, Γυναίκα που παίζει πιάνο

Η μουσική στη ζωγραφική: Ρενουάρ, Γυναίκα στο πιάνο

   Ο Γάλλος ιμπρεσιονιστής ζωγράφος Πιέρ Ογκυστ Ρενουάρ έχει απεικονίσει αρκετές φορές νεαρές γυναίκες και κορίτσια να παίζουν μουσική. Στον παρακάτω πίνακα μία νεαρή γυναίκα κάθεται στο πιάνο και παίζει απόλυτα αφοσιωμένη στην παρτιτούρα της. Υπέροχο το λευκό φόρεμα της...

Pierre Auguste Renoir, Γυναίκα στο πιάνο. 1875-76. Βρίσκεται στο Chicago Institute of Art.

http://www.artic.edu/artexplorer/search.php?tab=1&resource=25825

Παλιές εφημερίδες της Θεσσαλονίκης (αρχές 20ού αιώνα)

Εικόνες από την ιστορία του τύπου στη Θεσσαλονίκη
Οι ελληνικές εφημερίδες της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20ού αιώνα.

   

O τύπος της Θεσσαλονίκης στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού αιώνα περιλάμβανε ελληνικές αλλά και εφημερίδες στις διάφορες γλώσσες των κοινοτήτων της πολυεθνικής πόλης, Έτσι, εκδιδόταν εφημερίδες στα εβραϊκά, τουρκικά, γαλλικά, βουλγαρικά, σερβικά, αγγλικά κλπ.

   Η πρώτη σωζόμενη ελληνική εφημερίδα της Θεσσαλονίκης εκδόθηκε το 1875 από τον εκδότη Σοφοκλή Γκαρπολά και έφερε τον τίτλο Ερμής. Το έντυπο αυτό της οικογένειας Γκαρπολά, ύστερα από αλλαγές του ονόματός του, παρέμεινε ως το 1903 η μόνη εφημερίδα της ελληνικής κοινότητας της πολυεθνικής πόλης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1881 ο Ερμής μετονομάστηκε σε Φάρος της Μακεδονίας και το 1895 σε Φάρος της Θεσσαλονίκης.

Το πρώτο τεύχος της εφημερίδας Ερμής. Διαβάζουμε: Eν Θεσσαλονίκη, Τρίτη 13 Μαΐου 1875, Έτος Α, αριθ. 4. Εκδίδεται δις της εβδομάδος. Εκδότης ο Σ. Γκαρπολάς. Από το ψηφιοποιημένο Αρχείο της Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ.

Το 7ο τεύχος του Α᾽έτους της εφημερίδας Ερμής. Από το ψηφιοποιημένο Αρχείο της Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ.

Φάρος της Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 25 Ιουλίου 1881.Από το ψηφιοποιημένο Αρχείο της Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ.

Φάρος της Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 20 Μαΐου 1891. Από το ψηφιοποιημένο Αρχείο της Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ.

Ο Νικόλαος Γκαρπολάς. Μαζί με τον αδελφό του Αλέκο Γκαρπολά συνέχισαν την παράδοση του πατέρα τους Σοφοκλή στις εκδόσεις εφημερίδων στη Θεσσαλονίκη.

    Το 1903 εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη η εφημερίδα Αλήθεια από τον φιλέλληνα Σαλβατόρε Μουρατόρι με διευθυντή τον Ιωάννη Κούσκουρα. Το 1909, μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων που ευαγγελιζόταν τον εκσυγχρονισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τον εκδημοκρατισμό και την ελευθεροτυπία, εκδόθηκαν πολλά έντυπα από τις διάφορες κοινότητες της πόλης. Τότε ο Κούσκουρας εξέδωσε την εφημερίδα Νέα Αλήθεια. Η Νέα Αλήθεια διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πολιτική και πνευματική ζωή της πόλης. Η έκδοσή της διακόπηκε οριστικά το 1971.

Το φύλλο της εφημερίδας Αλήθεια με ημερομηνία 12 Σεπτεμβρίου 1908.

Πρωτοσέλιδο με ημερομηνία 18 Οκτωβρίου 1912 της εφημερίδας Νέα Αλήθεια που αναγγέλλει ότι ο ελληνικός στρατός βρίσκεται "εις τα πρόθυρα της Θεσσαλονίκης". 

Μία ακόμα εφημερίδα της Θεσσαλονίκης. Ο Αστήρ με ημερομηνία 22 Αυγούστου 1908.

Η εφημερίδα Εμπρός, "καθημερινή εθνική εφημερίς εν Θεσσαλονίκη", φύλλο με ημερομηνία 30 Σεπτεμβρίου 1912.

   Η εφημερίδα Εμπρός του Αντώνιου Οικονομίδη κυκλοφόρησε τον Αύγουστο του 1912. Ένα χρόνο νωρίτερα, τον Ιούλιο του 1911, είχε κυκλοφορήσει η εφημερίδα Μακεδονία του Κωνσταντίνου Βελλίδη. Η Νέα Αλήθεια, το Εμπρός και η Μακεδονία ήταν οι μοναδικές εφημερίδες που κυκλοφορούσαν, όταν μπήκε ο ελληνικός στρατός στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 1912. Η εφημερίδα Μακεδονία υπήρξε η πιο ιστορική και μακροβιότερη εφημερίδα της πόλης. Συνεχίζει να εκδίδεται μέχρι σήμερα

Το πραγματικά συγκινητικό πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Μακεδονία με ημερομηνία 26 Οκτωβρίου 1912. Η εφημερίδα εξαγγέλλει με την ελληνική σημαία και τον ελληνικό εθνικό ύμνο μία χαρμόσυνη είδηση για την ελληνική κοινότητα της πόλης και όχι για τις άλλες κοινότητες, την είσοδο του ελληνικού στρατού.

Βλ.
 Κανδυλάκης Μ., Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης Α΄ Τουρκοκρατία, εκδ. University Studio Press/Έκφραση, Θεσσαλονίκη 1998. 
Γ. Αναστασιάδη, Ο τύπος της Θεσσαλονίκης στον 20ό αιώνα, Μαλλιάρης-Παιδεία, Θεσσαλονίκη 2000.

http://history-of-macedonia.com/wordpress/2011/11/10/macedonia-istoria-typou-thessaloniki/
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/02/26021995.pdf
http://invenio.lib.auth.gr/collection/Hermes?ln=el (Ερμής, 1875-1880)
http://invenio.lib.auth.gr/collection/Pharos?ln=el (Φάρος της Μακεδονίας, 1881-1893)
http://users.auth.gr/~marrep/LESSONS/ERGASTIRI/NEW_TECHNOLOGY/7.1.1.htm

Ο έρωτας στην ποίηση: ένα ποίημα του Χάινριχ Χάινε σε παράλληλη ανάγνωση με το ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη "Μόνο γιατί μ᾽αγάπησες"

 Ένα ποίημα του Χάινριχ Χάινε σε παράλληλη ανάγνωση με το ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη Μόνο γιατί μ᾽αγάπησες

Xάινριχ Xάινε, Sag, wo ist dein schones  liebhen…

(σε μετάφραση του K. Γ. Kαρυωτάκη)

“Πες η αγάπη τι έχει γίνει,

στα τραγούδια που υμνούσες,

της καρδιάς η φλόγα εκείνη,

που σ’ εθέρμαινε κι εζούσες;”

Eίναι η φλόγα στάχτη κρύα,

είναι τάφος η καρδιά μου,

κι είναι οι στίχοι σαν υδρία

με την τέφρα του έρωτά μου.

Xάινριχ Xάινε (1797-1856): Γερμανός ποιητής και πεζογράφος του ρομαντισμού.
Τα τραγούδια του έχουν μελοποιηθεί από τον Σούμπερτ και τον Σούμαν.

Το ποίημα στα γερμανικά

LXXXVIII

"Sag, wo ist dein schönes Liebchen,
Das du einst so schön besungen,
Als die zaubermächtgen Flammen
Wunderbar dein Herz durchdrungen?"

Jene Flammen sind erloschen,
Und mein Herz ist kalt und trübe,
Und dies Büchlein ist die Urne
Mit der Asche meiner Liebe.

http://de.wikisource.org/wiki/Sag’,_wo_ist_dein_schönes_Liebchen

Ο έρωτας στην ποίηση: Ρ. Μαρία Ρίλκε, " Σβήσε τα μάτια μου"

Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Σβήσε τα μάτια μου σε παράλληλη ανάγνωση με το ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη Μόνο γιατί μ' αγάπησες 

`Ο έρωτας είναι ίσως απ’ όλες τις εμπειρίες του ανθρώπου η μόνη που μπορεί να οδηγήσει σε ακρότητες και υπερβολές, εξαιτίας της επιθυμίας του ερωτευμένου να κάνει δικό του το αγαπημένο πρόσωπο. Στo ποίημα που ακολουθεί ο έρωτας παρουσιάζεται απόλυτα εξιδανικευμένος και στην πιο ακραία μορφή του. Σε κάθε περίπτωση παρουσιάζεται να δίνει αληθινό νόημα στη ζωή του ποιητικού υποκειμένου, να δίνει δύναμη και ενέργεια. Μέσω του έρωτα, ακόμα και του πόνου από την απώλεια του έρωτα, το ποιητικό υποκείμενο φθάνει στην απόλυτη πληρότητα της ύπαρξής του.

   Ιδού, λοιπόν, ακόμα ένα ποίημα που μπορεί να διαβαστεί παράλληλα με το ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη Μόνο γιατί μ' αγάπησες. Είναι το ποίημα του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Σβήσε τα μάτια μου από την ποιητική συλλογή Το βιβλίο των Ωρών (1905). Και στο ποίημα αυτό, όπως και στο ποίημα της Πολυδούρη, το ποιητικό υποκείμενο ως εγώ συνδιαλέγεται με το ερωτικό αντικείμενο-εσύ. Ένα ποίημα υπέρμετρου λυρισμού που μπορεί να διαβαστεί ως ερωτική επιστολή εξομολόγησης ή σελίδες προσωπικού ημερολογίου. Ένα ποίημα για τον ανεκπλήρωτο έρωτα ή για τον έρωτα που εκπληρώνεται μέσω του πόνου και της θυσίας. Δυνατά εκφραστικά μέσα: εικόνες πάθους και μεταφορές, υπερβολές, αντιθέσεις και φυσικά επαναλήψεις του μπορώ, γιατί ο έρωτας μπορεί όλα και τα πάντα...

Ρ. Μ. Ρίλκε (1875-1926): Γερμανόφωνος λυρικός ποιητής. Γεννήθηκε στην Πράγα από γονείς Αυστριακούς. Η επιρροή του έργου του ήταν σημαντική στους νέους του Α Παγκοσμίου Πολέμου.

Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Σβήσε τα μάτια μου

 (σε μετάφραση του Κωστή Παλαμά)

Σβήσε τα μάτια μου· μπορώ να σε κοιτάζω,

τ’ αυτιά μου σφράγισέ τα, να σ’ ακούω μπορώ.


Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να ‘ρθω σ’ εσένα,


και δίχως στόμα, θα μπορώ να σε παρακαλώ.


Κόψε τα χέρια μου, θα σε σφιχταγκαλιάζω,


σαν να ήταν χέρια, όμοια καλά, με την καρδιά.


Σταμάτησέ μου την καρδιά, και θα καρδιοχτυπώ

με το κεφάλι.


Κι αν κάμεις το κεφάλι μου σύντριμμα, στάχτη, εγώ


μέσα στο αίμα μου θα σ’ έχω πάλι.

Το ίδιο ποίημα σε μετάφραση του Άρη Δικταίου

Βγάλε τα μάτια μου: μπορώ να σε δω

Κλείσε τ’ αυτιά μου: μπορώ να σε γρικήσω

Και χωρίς πόδια μπορώ σ’ εσε να ρθω ,

Και δίχως στόμα μπορώ να σ’ εξορκίσω.

Σπάσε τα μπράτσα μου: θα σε κρατά η καρδιά μου

Πνίξε μου την καρδιά, μα το μυαλό μου θα χτυπά.

Κι αν ρίξεις στο μυαλό μου τη φωτιά,

Θα σε κρατώ μες το αίμα μου κλεισμένον.

Και το ποίημα στο πρωτότυπο!

Rainer Maria Rilke, Lösch mir die Augen aus

Lösch mir die Augen aus: ich kann dich sehn,
wirf mir die Ohren zu: ich kann dich hören,
und ohne Füße kann ich zu dir gehn,
und ohne Mund noch kann ich dich beschwören.
Brich mir die Arme ab, ich fasse dich
mit meinem Herzen wie mit einer Hand,
halt mir das Herz zu, und mein Hirn wird schlagen,
und wirfst du in mein Hirn den Brand,
so werd ich dich auf meinem Blute tragen.

Σκίτσο του Ρίλκε από τον Ρώσο ζωγράφο Λεονίντ Παστερνάκ (1862-1945)

http://www.peri-grafis.com/ergo.php?id=1248

http://en.wikipedia.org/wiki/Rainer_Maria_Rilke

http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/document/file.php/DSGL-B125/Διδακτικό%20Πακέτο/Βιβλίο%20Μαθητή/34.lyk_evropaiki_poiisi_01_29.pdf

ttp://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=5377.0#ixzz1n1rY8Kyw

http://www.sternenfall.de/Rilke--Das_Stundenbuch.html#2 (ολόκληρη η ποιητική συλλογή)
http://en.wikipedia.org/wiki/Leonid_Pasternak

Αγάπες: ένα ποίημα της Μυρτιώτισσας

Μυρτιώτισσα, Αγάπες

Πόσες αγάπες! κι ήταν όλες 

ξεχωριστές.

Άλλες πολύχρωμες σα βιόλες,

άλλες σα γιασεμιά λευκές.

Πόσες αγάπες! κι ήταν όλες

-τι τραγικές!-

κι οι σκοτεινές, κι οι φεγγοβόλες,

κι οι πιο μου απλές.

Με κόπο ανέβαινα τις σκάλες

του παλατιού της ζωής

κι αυτές τριγύρω μου σα στάλες

χινοπωριάτικης βροχής,

αργοκυλούσανε θλιμμένα,

πυρά, βαριά,

κι ως να προσμέναν από μένα 

τη δροσιά.

Μα αν ήταν οι Αγάπες μου όλες

δίχως χαρά,

κι αν όλες μ' έκαψαν σα φλόγες,

πλατιά που μου' δωσαν φτερά!

Κι αν δεν μ' ανοίξανε τη θύρα

του παλατιού,

τα κλειδιά βοήθησαν και πήρα 

του μαγεμένου περιβολιού.

Κι όταν πλανιέμαι στο περβόλι

σα μια σκιά

και το φεγγάρι ντύνει με όλη

μες στα χρυσά,

ξαναπροβάλλουνε θλιμμένα,

κι αργά, μια μια,

κι όλες γυρεύουν από μένα

τη ζωή ξανά...

(Από την ποιητική συλλογή Κίτρινες Φλόγες)

Η Μυρτιώτισσα στο "Όνειρο εαρινής πρωίας" του Ντ' Αννούντσιο σε σκηνοθεσία Χρηστομάνου στο Δημοτικό Θέατρο.

Μυρτιώτισσα, η ποιήτρια της αγάπης: ποιήματα της Μυρτιώτισσας σε παράλληλη ανάγνωση με το ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη "Μόνο γιατί μ' αγάπησες"

Η ποιήτρια Μυρτιώτισσα (1885 -1968): η ποιήτρια της αγάπης

   

   Προτείνω στις μαθήτριες και τους μαθητές της Θεωρητικής Κατεύθυνσης του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τα ποιήματα της Μυρτιώτισσας σε συνανάγνωση με το ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη Μόνο γιατί μ' αγάπησες.  

Όσοι γνωρίζουν τη βιογραφία της Πολυδούρη ίσως μπορούν να ανακαλύψουν αρκετά κοινά σημεία με το βίο της ποιήτριας Θεώνης Δρακοπούλου, γνωστής ως Μυρτιώτισσα.

   Η Μυρτιώτισσα (λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Θεώνης Δρακοπούλου) γεννήθηκε το 1885 σε προάστιο της Κωνσταντινούπολης. Ο πατέρας της ήταν διπλωμάτης και έξι χρόνια μετά τη γέννηση της Θεώνης διορίστηκε γενικός πρόξενος της Ελλάδας στην τουρκοκρατούμενη τότε Κρήτη, όπου μετακόμισε μαζί με την οικογένειά του. Μετά από παραμονή δυο χρόνων στο νησί, εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Αθήνα, όπου η Θεώνη φοίτησε στη Σχολή Χιλλ της Πλάκας. 

Η Θεώνη Δρακοπούλου (η Μυρτιώτισσα) σε ηλικία 16 ετών.

 Η Μυρτιώτισσα από μαθητική ηλικία είχε κλίση προς την ποίηση και το θέατρο. Σε ηλικία 16 ετών απήγγειλε για πρώτη φορά δημόσια στο λογοτεχνικό σύλλογο "Παρνασσό" ένα ποίημα του Κωστή Παλαμά. Η παρουσία της έκανε μεγάλη εντύπωση. Πήρε μέρος σε ερασιτεχνικές παραστάσεις αρχαίου δράματος και συνεργάστηκε με τη Νέα Σκηνή του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου. 

Η Μυρτιώτισσα στο "Όνειρο εαρινής πρωίας" του Ντ' Αννούντσιο σε σκηνοθεσία Χρηστομάνου στο Δημοτικό Θέατρο.

Η Μυρτιώτισσα ως Δυσδαιμόνα στον "Οθέλλο" στο Δημοτικό Θέατρο.

Η Μυρτιώτισσα ως Αντιγόνη στο Στάδιο (1904).

  Μετά από σύντομη διακοπή της ενασχόλησής της με το θέατρο, λόγω αντίδρασης της οικογένειάς της, συνέχισε τις δραματικές σπουδές της στο Παρίσι (Κρατική Δραματική Σχολή), όπου εγκαταστάθηκε μετά το γάμο της με το Σπύρο Παππά, με τον οποίο απέκτησε ένα γιο το Γιώργο, ο οποίος αργότερα σταδιοδρόμησε στο ελληνικό θέατρο. Ο άντρας της Σπύρος Παππάς ήταν μακρινός εξάδελφός της εγκατεστημένος στο Παρίσι. Η νεαρή Θεώνη φαίνεται ότι δεν τον ερωτεύτηκε αληθινά. Έζησε μαζί του κάποια χρόνια στο Παρίσι και μοιραζόταν μαζί του την αγάπη για το θέατρο, όμως δεν μπορούσε να γίνει ευτυχισμένη στο γάμο της που τελικά κατέληξε σε διαζύγιο.

Η Μυρτιώτισσα ως Θεώνη Παππά, όταν ζούσε με το σύζυγό της Σπύρο Παππά στο Παρίσι.

   Μετά το τέλος του βραχύβιου γάμου της, επέστρεψε με το γιο της στην Ελλάδα όπου εργάστηκε ως καθηγήτρια απαγγελίας στο Ωδείο Αθηνών. Καθοριστική για την ποιητική της έκφραση αλλά και για την ίδια της τη ζωή στάθηκε η γνωριμία και ο έρωτάς της με τον Επτανήσιο ποιητή Λορέντζο Μαβίλη.

Ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης με στολή Γαριβαλδινού. Σε ηλικία 52 ετών ο Μαβίλης κατατάχθηκε στο σώμα εθελοντών Γαριβαλδινών που πήγε να πολεμήσει στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο όπου και σκοτώθηκε στη μάχη του Δρίσκου της Ηπείρου το 1912.. Ο Μαβίλης ήταν γνωστός για τα πατριωτικά του αισθήματα. Στο παρελθόν είχε πολεμήσει στην Κρήτη και στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

  Μετά τον δραματικό θάνατο του αγαπημένου της, η Μυρτιώτισσα έπεσε σε βαθιά μελαγχολία και στράφηκε στην ποίηση για να εκφράσει τον πόνο της. Το 1919 κυκλοφόρησε η πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο Τραγούδια.
  Σημαντική για τη ζωή της στάθηκε επίσης η βαθιά φιλία που τη συνέδεε με τον Κωστή Παλαμά, οποίος στάθηκε καθοδηγητής της. Τον επισκεπτόταν συχνά, έκαναν μαζί περιπάτους και συζητούσαν συχνά για ποίηση. Ο Παλαμάς προλόγισε τις ποιητικές συλλογές της, γεγονός που αποδεικνύει τη στενή σχέση που τον συνέδεε με τη Μυρτιώτισσα.
   Η Μυρτιώτισσα είχε επίσης συναντηθεί με τον Καβάφη κατά τη διάρκεια ταξιδιού της στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και γνώριζε και τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Σώζονται κείμενα με τις εντυπώσεις της από τη γνωριμία και των δύο αυτών σημαντικών μορφών της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
  Η Μυρτιώτισσα τιμήθηκε με κρατικά βραβεία ποίησης, το 1932 για την ποιητική της συλλογή Δώρα της αγάπης και το 1939 για τις Κραυγές. Μετά τον πρόωρο χαμό του γιου της, του ηθοποιού Γιώργου Παππά,  εξέδωσε το βιβλίο Ο Γιώργος Παππάς στα παιδικά του χρόνια (1962). Πέθανε στην Αθήνα το 1968, δέκα χρόνια μετά το θάνατο του γιου της.

Ο Γιώργος Παππάς (1909-1958), ένας από τους σπουδαιότερους θεατρικούς και κινηματογραφικούς ηθοποιούς της περιόδου 1930-1950,  ήταν ο μονάκριβος γιος της Μυρτιώτισσας. Η ποιήτρια δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει τον πρόωρο θάνατο του γιου της.

Έργα της Μυρτιώτισσας

Ι. Ποίηση
• Τραγούδια. Αθήνα, Τύπος, 1919.
• Κίτρινες φλόγες. Αθήνα, 1925.
• Τα δώρα της αγάπης. Αθήνα, 1932.
• Κραυγές. Αθήνα, 1939.
ΙΙ.Πεζογραφία
• Ο Γιώργος Παππάς στα παιδικά του χρόνια. Αθήνα, 1962.
ΙΙΙ. Ανθολογίες
• Ελληνικά ποιήματα, κατάλληλα για απαγγελία. Αθήνα, 1921.
• Παιδική ανθολογία1-2. Αθήνα, 1930.
ΙV. Μεταφράσεις
• Κοντέσσα ντε Νοάιγ, Ποιήματα· Μετάφραση Μυρτιώτισσας. Αθήνα, 1928.
• Ευριπίδη, Μήδεια. Αθήνα, 1932.
V. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Ποιήματα. Αθήνα, 1953. • Μυρτιώτισσας Άπαντα (με πρόλογο του Τάσου Αθανασιάδη και εισαγωγή του Ανδρέα Καραντώνη). Αθήνα, Alvin Redman Hellas, 1965

   Η ποίηση της Μυρτιώτισσας κυριαρχείται από έντονο, πηγαίο και γνήσιο λυρισμό, ενώ συχνά θέματά της είναι η φύση, έρωτας και ο θάνατος που καθόρισε τη ζωή της. Σε πολλά ποιήματά της το ποιητικό υποκείμενο-εγώ συνδιαλέγεται με το ερωτικό αντικείμενο του πάθους, το εσύ.  Η παρουσία του ερωτικού εσύ είναι απούσα, αλλά έχει στοιχειώσει τη ζωή του ποιητικού υποκειμένου, ζει στη σκέψη και τη μνήμη, στο όνειρο και τη φαντασία, υπάρχει παντού αν και έχει απωλεσθεί. Πολλά από αυτά τα ποιήματα, όπως και τα ποιήματα της Πολυδούρη, είναι τραγούδια για τον έρωτα, μοιάζουν με προσωπικές σελίδες ημερολογίου, με ερωτική εξομολόγηση, ερωτική επιστολή...

Παραθέτω κάποια από τα ποιήματα της Μυρτιώτισσας. Πρώτα από όλα το διάσημο Σ' αγαπώ που έχει μελοποιηθεί από τον Μάνο Χατζιδάκι.

Mυρτιώτισσα, Σ' αγαπώ

Σ΄αγαπώ - δεν μπορώ

τίποτ΄άλλο να πω

πιο βαθύ, πιο απλό,
πιο μεγάλο!

Μπρος στα πόδια σου εδώ
με λαχτάρα σκορπώ
τον πολύφυλλο ανθό
της ζωής μου.

Ώ μελίσσι μου, πιες
απ΄αυτόν τις γλυκές,
τις αγνές ευωδιές
της ψυχής μου!

Τα δυο χέρια μου - νά!
στα προσφέρω δετά,
για να γείρεις γλυκά
το κεφάλι,

κ΄η καρδιά μου σκιρτά
κι όλη ζήλεια ζητά
να σου γίνει ως αυτά
προσκεφάλι!

Και για στρώμα, καλέ,
πάρε όλην εμέ -
σβήσ΄τη φλόγα σε με
της φωτιάς σου,

ενώ δίπλα σου εγώ
τη ζωή θ΄αγροικώ
να κυλάει στο ρυθμό
της καρδιάς σου!..

Σ΄αγαπώ - τι μπορώ
ακριβέ, να σου πώ,
πιο βαθύ, πιο απλό,
πιο μεγάλο;..

(Από την ποιητική συλλογή Κίτρινες φλόγες)

Μυρτιώτισσα, Θέλω να ξέρεις...

Θέλω να ξέρεις πως δεν έσβησε,

μέσα μου η πύρινη ματιά σου

κι αυτά τα χρόνια που δε μ’ έβλεπες,

εγώ τα πέρναγα σιμά σου!

Θέλω να ξέρεις πως το χέρι σου

στη μοναξιά μου μ’ οδηγούσε,

θέλω να ξέρεις πως η σκέψη σου

τα ονείρατά μου κυβερνούσε.

Κι όταν ο άγριος πόνος μ’ έπνιγεν,

εσέναν έκραζα βοήθεια,

και συ ερχόσουν, ω! τα λόγια σου

τι δροσολόγημα στα στήθια!

Θέλω να ξέρεις κι ότι πέρασα

πολλές νυχτιές μαζί μ’ εσένα,

ενώ η βροχή κυλούσε πένθιμα

κι ήσαν τα πάντα ησυχασμένα.

Κι εκεί σου ξεμυστηρευόμουνα
τα πάθια σου, τα μυστικά μου,
σου'δειχνα την ψυχή μου ολόγυμνη,
σου'λέγα: "Λαχταρά η καρδιά μου

να μπει μες στο κρυφό, βαθύσκιωτο
της θείας καρδιάς σου περιβόλι".
Κι εσύ τη δεχόσουν, της έδινες
ξεκούρασμα και αραξοβόλι!

Κι οπού κι αν βρέθηκα, μονάχη μου

ή μες στο βούισμα του κόσμου,

ήσουν εσύ παντού και πάντοτε

ο μυστικός σύντροφός μου.

Θέλω να ξέρεις πως θα φλέγεται

πάντοτε μέσα μου η ματιά σου

και όλα τα χρόνια που μου μέλλονται

εγώ θενά τα ζω κοντά σου!

Κι όταν ο Χάρος, που λαχτάρισμα

τέτοιο μας έδωσε μια μέρα,

τέλος, κινήσει κι έρθει να με βρει,

προτού μ’ αυτόνε φύγω πέρα,

θέλω να ξέρεις πως μ’ εσένανε

τα στενά λόγια θα μιλήσω,

κι αργά μ’ εσέ, για κάποιο ανέβασμα

σε κάποιο Βράχο θα κινήσω.

(από την ποιητική συλλογή Κίτρινες Φλόγες)

Μυρτιώτισσα, Έρωτας τάχα...

Έρωτας τάχα νά’ ν’ αυτό

που έτσι με κάνει να ποθώ

τη συντροφιά σου,

που σα βραδιάζει, τριγυρνώ

τα φωτισμένα για να ιδώ

παράθυρά σου;

Έρωτας νά’ ναι η σιωπή

που όταν σε βλέπω, μου το κλει

σφιχτά το στόμα,

που κι όταν μείνω μοναχή,

στέκω βουβή κι εκστατική

ώρες ακόμα;

Έρωτας νά’ ναι ή συφορά,

με κάποιου αγγέλου τα φτερά

που έχει φορέσει,

κι έρχετ’ ακόμη μια φορά

με τέτοια δώρα τρυφερά

να με πλανέσει;

Μα ό,τι και νά’ ναι, το ποθώ,

και καλώς νά’ ρθει το κακό

που είν’ από σένα˙

θα γίνει υπέρτατο αγαθό,

στα πόδια σου αν θα σωριαστώ

τ’ αγαπημένα...

(από την ποιητική συλλογή Τα δώρα της αγάπης)

Μυρτιώτισσα, Τα δώρα της αγάπης σου

Τα δώρα της αγάπης σου, Καλέ,

μ’ όλα τα μύρα,

κι αν δεν μου τά’ φερες, εγώ

πλούσια τα πήρα.

Τα πήρα και ταξίδεψα βαθιά

στους άυλους τόπους,

κι αγαπηθήκαμε έξω απ’ τον καιρό

και τους ανθρώπους.

Όλα, κι ακόμα τον παντοτινό

της καρδιάς πόνο,

που το βασιλικό του έχει σ’ αυτή

στημένο θρόνο,

τον ξέχασα, και δόθηκε μεμιάς,

ψυχή και σάρκα,

στο πέλαο της αγάπης, με το νου

πλατιά τη βάρκα.

Πλέρια μου τα ξανάδωκες εσύ

τα στερημένα,

κι όλο το καλοκαίρι έχω τραφεί

γλυκά από σένα.

Την κάθε αυγή με ξύπναγε απαλά

το χάιδεμά σου,

και τη βουνίσια γευόμουν δροσιά

στην αγκαλιά σου.

Κι ως έγερνεν ο ήλιος στο βουνό,

πως απ’ το χέρι

μ’ έσερνες κι ανεβαίναμε μαζί,

χρυσό μου ταίρι!

Κι οι νύχτες, ω! κι οι νύχτες σιωπηλές

κι αστροντυμένες,

και μόνο εμείς στο δάσος, δύο ψυχές

ερωτεμένες.

Τα δώρα της αγάπης σου, Καλέ,

μ’ όλα τα μύρα,

τι κι αν δεν τά’ φερες! Εγώ

πλούσια τα πήρα.

Και τώρα ζούνε πάνω απ' τον καιρό
και τους ανθρώπους,
στης φαντασίας μέσα τους βαθιούς,
τρισάγιους τόπους.

(από την ποιητική συλλογή Τα Δώρα της αγάπης)

Για τα ποιήματα της Μυρτιώτισσας και τις φωτογραφίες από τη ζωή της, 
βλ. Μυρτιώτισσας Άπαντα (πρόλογος Τ. Αθανασιάδη-εισαγωγή Ανδρέα Καραντώνη), εκδ. Alvin Redman Hellas, Αθήνα, 1965

http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=289
http://www.peri-grafis.com/ergo.php?id=374
http://www.matia.gr/7/73/7307/7307_1_14.html
http://users.otenet.gr/~enigma/poetry3.htm