Μαρία Μαγδαληνή
Η Μαρία Μαγδαληνή υπήρξε ασφαλώς μία από τις πιο γνωστές γυναικείες μορφές που συνδέθηκε με το βίο του Χριστού, ιδιαίτερα με τις τελευταίες δραματικές στιγμές της ζωής και του θανάτου Του. Η παρουσία της στην ιστορία του Χριστιανισμού είναι αμφιλεγόμενη και διφορούμενη, αφού οι αναφορές του ονόματός της από τις χριστιανικές πηγές δημιουργεί σύγχυση στον αναγνώστη. Πρόκειται για ένα συνηθισμένο όνομα, που το έφεραν και άλλες γυναίκες του περιβάλλοντος του Χριστού με προεξάρχουσα την ίδια τη μητέρα του, την Παναγία. Έτσι, θεωρείται ότι έχουν ταυτίσει εσφαλμένα τη Μαρία Μαγδαληνή με άλλες Μαρίες, όπως είναι η Μαρία, η αδελφή του γνωστού για την Ανάστασή του φίλου του Χριστού, του Λάζαρου, ή όπως μία πόρνη που μετάνιωσε για τον βίο της...
Ανεξάρτητα από το ποια ακριβώς ήταν η ταυτότητα της Μαρίας της Μαγδαληνής και πέρα από τις διάφορες θεωρίες μυστηρίου, που κυκλοφόρησαν για τη σχέση της με τον Χριστό και τον σημαντικό ρόλο στη ζωή του, η Μαρία Μαγδαληνή συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στις γυναίκες-μαθήτριες που γοητεύτηκαν από τη διδασκαλία του και αφοσιώθηκαν σ΄αυτόν, προσφέροντας την περιουσία και τον χρόνο τους στην υπηρεσία του. Χωρίς αμφιβολία, η Μαρία Μαγδαληνή συνδέθηκε με την ανθρώπινη φύση του Χριστού. Παρακολούθησε την τραγική πορεία του Χριστού στο Μαρτύριο και τον Γολγοθά, δίπλα στη μητέρα του, είδε και θρήνησε τη Σταύρωσή του, συμμετείχε στην αποκαθήλωση και στην ταφή του και έζησε τη μεγάλη χαρά της Ανάστασης.
Rogier Van Weyden, Μαρία η Μαγδαληνή. Λεπτομέρεια από το Τρίπτυχο "Η Σταύρωση". 1445. Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης. Βιέννη. Η Μαρία Μαγδαληνή συχνά απεικονίζεται μ' δοχείο Μύρου, γιατί ανήκει στις Μυροφόρες, τις γυναίκες που άλειψαν με μύρο το σώμα του Χριστού πριν την ταφή του.
Υπήρξε πηγή έμπνευσης για πολλούς ζωγράφους (βλ. και) και ποιητές. Επιλέγω να σας παρουσιάσω πίνακες ζωγραφικής ενός πολύ σημαντικού ζωγράφου, του Rogier Van Weyden (1399/1400-1464) που ανήκει στην Πρώιμη Φλαμανδική Σχολή και δύο κείμενα Ελλήνων ποιητών, του Κώστα Βάρναλη (1884-1974) και του Ντίνου Χριστιανόπουλου (1931-) που θεωρώ ότι επικοινωνούν διακειμενικά.
Rogier Van Weyden, Η Σταύρωση. Αριστερά η Μαρία Μαγδαληνή. 1443-45. Μουσείο Ιστορίας Τέχνης. Βιέννη.
Κώστας Βάρναλης, Μαρία Μαγδαληνή
Μέσ᾿ σὲ παλάτια, ποὺ σὰ σπήλια ἀντήχαν ἀπ᾿ τὶς μουσικὲς
κι᾿ ἀστράβαν ἀπ᾿ τὰ μέταλλα καὶ τὰ δεμένα φῶτα,
στὰ μάγουλά μου, ποὺ κανεὶς δὲν τὰ εἶδεν ἥλιος, οἱ μοσκὲς
γλίστρααν μὲ λάγγεμα πολὺ καὶ τὰ δάγκωναν σὰν ὀχιὲς
στὴν κρουσταλλένια μου φωνὴ θαμπὴ ἐγλιστροῦσε νότα.
κι᾿ ἀστράβαν ἀπ᾿ τὰ μέταλλα καὶ τὰ δεμένα φῶτα,
στὰ μάγουλά μου, ποὺ κανεὶς δὲν τὰ εἶδεν ἥλιος, οἱ μοσκὲς
γλίστρααν μὲ λάγγεμα πολὺ καὶ τὰ δάγκωναν σὰν ὀχιὲς
στὴν κρουσταλλένια μου φωνὴ θαμπὴ ἐγλιστροῦσε νότα.
Στὴν τεσσεροβασίλεφτη Γιουδαία ἐγώ ῾μουν ἡ Πηγή:
τοῦ κόρφου μου τ᾿ ἀμάραντα καὶ μοσκοβόλᾳ κίτρα.
Ὡσὰν τὴ φλόγα τοῦ κορμιοῦ μου ἄλλη δὲ γνώρισεν ἡ Γῆ,
σὰν τῆς ἀγκάλης μου μεστὴ καμιὰ δὲν ὑπῆρχε σιγή.
Ὁ ἔρωτάς μου νίκαγε τὴ Ρώμη τὴ νικήτρα. . .
τοῦ κόρφου μου τ᾿ ἀμάραντα καὶ μοσκοβόλᾳ κίτρα.
Ὡσὰν τὴ φλόγα τοῦ κορμιοῦ μου ἄλλη δὲ γνώρισεν ἡ Γῆ,
σὰν τῆς ἀγκάλης μου μεστὴ καμιὰ δὲν ὑπῆρχε σιγή.
Ὁ ἔρωτάς μου νίκαγε τὴ Ρώμη τὴ νικήτρα. . .
Σκοτάδια ἤτανε μέσα μου, ξέρα μεγάλη κι᾿ ἀμμουδιὰ
καὶ στὰ γλυκὰ τὰ χείλια μου πικρὰ πολὺ τὰ γέλια.
Καὶ μοῦ τινάζαν ἄξαφνα τ᾿ ἀγνώστου φόβοι τὴν καρδιὰ
καὶ μοῦ κοβόταν ἡ ἀναπνιὰ μέσ᾿ σὲ φορέματα φαρδιά-
ἀπ᾿ τοῦ θριάμβου τὴν κορφὴ μακριὰ ῾βλεπα συντέλεια.
καὶ στὰ γλυκὰ τὰ χείλια μου πικρὰ πολὺ τὰ γέλια.
Καὶ μοῦ τινάζαν ἄξαφνα τ᾿ ἀγνώστου φόβοι τὴν καρδιὰ
καὶ μοῦ κοβόταν ἡ ἀναπνιὰ μέσ᾿ σὲ φορέματα φαρδιά-
ἀπ᾿ τοῦ θριάμβου τὴν κορφὴ μακριὰ ῾βλεπα συντέλεια.
Rogier Van Der Weyden, Η Μαρία Μαγδαληνή διαβάζει. Λεπτομέρεια. Πριν το 1438. Εθνική Πινακοθήκη. Λονδίνο.
Δὲν ἦταν ἄξαφνη ἀστραψιά. Τοῦτο συνέβη ἀργά, σιγά. . .
Ὡραῖος δὲν ἤσουν, τίποτα δὲν εἶχες πάνω σου ἄξο!
Κοίταγες χάμου τὰ χαλίκια, ὡς μίλαγες σιγὰ κι᾿ ἀργά.
Τὴν τρίτη ἢ τέταρτη φορὰν ἄρχισε ὁ νοῦς μου νὰ ριγᾷ,
κι᾿ ὡς σήκωσες τὰ μάτια σου, δὲ βάσταα νὰ κοιτάξω.
Ὡραῖος δὲν ἤσουν, τίποτα δὲν εἶχες πάνω σου ἄξο!
Κοίταγες χάμου τὰ χαλίκια, ὡς μίλαγες σιγὰ κι᾿ ἀργά.
Τὴν τρίτη ἢ τέταρτη φορὰν ἄρχισε ὁ νοῦς μου νὰ ριγᾷ,
κι᾿ ὡς σήκωσες τὰ μάτια σου, δὲ βάσταα νὰ κοιτάξω.
Κι᾿ ἔνιωσα ὁρμὴ ἀσυγκράτητη στὰ πόδια σου νὰ κυλιστῶ.
Εἶδα νὰ σειέται μέσα μου ψυχὴ παρθένα ὡς τώρα.
Τὴν εὐτυχία τὴ γνώρισα στὸ δόσιμο χωρὶς μιστό,
τὴ λευτεριά-στὸ σκλάβωμα σὲ κάποιο ἰδανικὸ σωστὸ
καὶ τὴν ὑπέρτατ᾿ ἡδονὴ στὸν πόνον,-ἄξια γνώρα.
Εἶδα νὰ σειέται μέσα μου ψυχὴ παρθένα ὡς τώρα.
Τὴν εὐτυχία τὴ γνώρισα στὸ δόσιμο χωρὶς μιστό,
τὴ λευτεριά-στὸ σκλάβωμα σὲ κάποιο ἰδανικὸ σωστὸ
καὶ τὴν ὑπέρτατ᾿ ἡδονὴ στὸν πόνον,-ἄξια γνώρα.
Rogier Van Der Weyden, Η Μαρία Μαγδαληνή διαβάζει. Πριν το 1438. Εθνική Πινακοθήκη. Λονδίνο. Στην άκρη δεξιά διακρίνουμε το αγγείο με το μύρο.
Καὶ στοὺς φτωχοὺς μοιράζοντας τὰ ὑπάρχοντά μου (ἀσημικά,
διαμαντικά, μεταξωτά, μπαξέδες καὶ παλάτια)
τὰ βήματά σου ἀκλούθησα, ποὺ κι᾿ ἂν τὰ σβηοῦσε ταχτικὰ
στὸν ἄμμ᾿ ὁ ἀγέρας τοῦ βραδιοῦ, σὰ φῶτα μένανε γλυκὰ
γιὰ πάντα σ᾿ ἄμμο καὶ ψυχῇ καὶ σ᾿ ἀκοὲς καὶ μάτια.
Πράματα νέα δὲν ἔλεγες κι᾿ οὔτε, μὲ λόγια νέα, παλιά.
Ἀπὸ πολλοὺς κι᾿ ἀπὸ καιροὺς ὅλα ἦταν εἰπωμένα.
Μά ῾χες τὴ δύναμη ν᾿ ἀκοῦς τῶν οὐρανῶν τὴ σιγαλιὰ
κι᾿ ὅλα γιὰ σένα (κι᾿ ἄψυχα κι᾿ ἄνθρωποι) διάφανα γιαλιὰ
καὶ διάφαν᾿ ἡ καρδιὰ τοῦ Θεοῦ γιὰ σένα - καὶ γιὰ μένα!
Κανεὶς (καὶ πλήθη καὶ σοφοὶ καὶ μαθητάδες καὶ γονιοί)
δὲν ξάνοιγε τὸ σπαραγμὸ στὰ θάματά σου πίσω.
Κι᾿ ἂν πρόσμενες τὸ λυτρωμό σου ἀπὸ τὴν ἄδικη θανή,
ἐγὼ μονάχα τό ῾νιωσα, ποὺ ἤμουνα λάσπη καὶ κοινή,
πόσο, Χριστέ ῾σουν ἄνθρωπος! Κι᾿ ἐγὼ θὰ σ᾿ ἀναστήσω!
Rogier Van Der Weyden, Η Μαρία Μαγδαληνή ως Μυροφόρα. Από το Τρίπτυχο της Οικογένειας Braque. 1452. Μουσείο Λούβρο. Παρίσι. Κρατά το αγγείο με το Μύρο.
Ντίνος Χριστιανόπουλος, Μαγδαληνή
Τον ξεχώρισα μόλις τον είδα, ήμουνα ταχτική στα κηρύγματά του·
πούλησα κι ένα κτηματάκι της θειας μου για να τον ακολουθήσω.
Όμως όταν πια όλα τα ξόδεψα, αποφάσισα να πουλήσω και το κορμί μου,
στην αρχή στους ανθρώπους των καραβανιών, κατόπι στους τελώνες·
κοιμήθηκα με σκληροτράχηλους Ρωμαίους κι οι Φαρισαίοι δε μου είναι άγνωστοι.
Κι όμως μέσα σ’ αυτά δεν ξεχνούσα τα μάτια του.
Μήνες για χάρη του έτρεχα απ’ το Ναό στο λιμάνι
κι από την πόλη στο Όρος των Ελαιών.
Rogier Van Der Weyden, Το Τρίπτυχο της Οικογένειας Braque. 1452. Μουσείο Λούβρο. Παρίσι. Αριστερά: ο Ιωάννης ο Βαπτιστής. Στο κέντρο: Η Παναγία, ο Χριστός και ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής. Δεξιά: Μαρία η Μαγδαληνή.
Rogier Van Der Weyden, Η Αποκαθήλωση του Χριστού. Πριν το 1443. Μουσείο Prado. Μαδρίτη. Ένα αριστούργημα. Τέσσερις γυναικείες μορφές παρίστανται στη σκηνή. Στα αριστερά: η Μαρία, αδελφή του Λάζαρου και η Σαλώμη μαζί με τον Ιωάννη τον Μαθητή του Χριστού προσπαθούν να στηρίξουν την Παναγία που συνετριμμένη έχει καταρρεύσει. Στην άκρη δεξιά θρηνεί σπαραχτικά η Μαρία Μαγδαληνή.
Κύριε μυροπώλη, κάντε μου, σας παρακαλώ, μια μικρή έκπτωση.
Για ένα βάζο αλαβάστρου δε φτάνουν οι οικονομίες μου.
Κι όμως πρέπει να αποχτήσω αυτό το μύρο με τα σαράντα αρώματα.
Μ’ αυτό το μύρο θ’ αλείψω τα πόδια του,
μ’ αυτά τα μαλλιά θα σφουγγίσω τα πόδια του,
μ’ αυτά τα χείλη, τα πόδια του τα εξαίσια κι άχραντα θα φιλήσω.
Ξέρω, είναι πολύ αυτό το μύρο για τη μετάνοια,
ωστόσο για τον έρωτα είναι λίγο.
Κι αν μια μέρα ασπαστώ το χριστιανισμό, θα είναι για την αγάπη του·
κι αν μαρτυρήσω γι’ Αυτόν, θα ’ναι η αγάπη του που θα μ’ εμπνέει.
Γιατί, κύριε, ο έρωτας μου ανάβει την πίστη κι η αγάπη τη μετάνοια
κι ίσως μείνει αιώνια τ’ όνομά μου σα σύμβολο
εκείνων που σώθηκαν και λυτρώθηκαν ότι ηγάπησαν πολύ.
Από τη συλλογή Η εποχή των ισχνών αγελάδων (1950)
Ντίνος Χριστιανόπουλος, Ποιήματα, Εκδόσεις Διαγωνίου, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 14-15.
Rogier Van Der Weyden, Η Μαρία Μαγδαληνή θρηνεί σπαρακτικά.. Λεπτομέρεια από τον πίνακα Η Αποκαθήλωση του Χριστού. Πριν το 1443. Μουσείο Prado. Μαδρίτη
