Για τη λογοτεχνία. Ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Τσβέταν Τοντόροφ, Η λογοτεχνία σε κίνδυνο

Η αγάπη της λογοτεχνίας

   Αυτή την εποχή ξαναδιαβάζω το βιβλίο του φιλολόγου, θεωρητικού και φιλοσόφου της λογοτεχνίας Τσβέταν Τοντόροφ, Η λογοτεχνία σε κίνδυνο. Από το βιβλίο αυτό, επιλέγω ένα απόσπασμα που μιλά για την αγάπη και τη σημασία της λογοτεχνίας και το μοιράζομαι μαζί σας…Γιατί, γνωρίζω ότι αγαπάτε την ανάγνωση της λογοτεχνίας.

John Singer Sargent, Άνδρας που διαβάζει. Άνευ χρονολογίας.

"…Όταν αναρωτιέμαι σήμερα γιατί αγαπώ τη λογοτεχνία, μου έρχεται αυθόρμητα η απάντηση: γιατί με βοηθάει να ζω. Δεν ζητώ πια από αυτή, όπως κατά την εφηβεία μου, να με γλιτώσει από τα τραύματα που θα μπορούσα να υποστώ κατά τις συναντήσεις μου με πρόσωπα. Αντί να με ανακουφίζει από τις βιωμένες εμπειρίες μου, με κάνει να ανακαλύπτω κόσμους συνεχόμενους με αυτές και μου επιτρέπει να τις κατανοήσω καλύτερα. Δεν νομίζω ότι είμαι ο μόνος που βλέπει τα πράγματα με αυτόν τον τρόπο. Πιο πυκνή, πιο εύγλωττη από την καθημερινή ζωή, αλλά όχι ριζικά διαφορετική, η λογοτεχνία διευρύνει τον κόσμο μας, μας παροτρύνει να φανταστούμε άλλους τρόπους για να τον προσλαμβάνουμε και να τον οργανώσουμε. Είμαστε όλοι φτιαγμένοι από αυτά που μας δίνουν οι άλλες ανθρώπινες υπάρξεις: πρώτα οι γονείς μας, ύστερα αυτοί που μας περιβάλλουν. Η λογοτεχνία ανοίγει στο άπειρο αυτή τη δυνατότητα αμοιβαίας επικοινωνίας με τους άλλους, και έτσι μας εμπλουτίζει απεριόριστα. Μας παρέχει αναντικατάστατες εμπειρίες που κάνουν ώστε ο πραγματικός κόσμος να αποκτά βαθύτερο νόημα και να γίνεται ομορφότερος. Πέρα από το να παρέχει μια απλή τέρψη, μια ψυχαγωγία για τα μορφωμένα άτομα, επιτρέπει στον καθένα να ανταποκριθεί καλύτερα στην κλίση του να είναι ανθρώπινος…".

Τσβέταν Τοντόροφ, Η λογοτεχνία σε κίνδυνο, μτφ. Χρύσα Βαγενά-εισαγωγή Νάσος Βαγενάς, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2013, σ. 29-30.

John Singer Sargent, Στο ποτάμι. 1885. Ιδιωτική Συλλογή.

commons.wikimedia.org/wiki/File:%27Man_Reading%27_by_John_Singer_Sargent,_Reading_Public_Museum.jpg
http://jssgallery.org/Paintings/Man_Reading.htm
http://www.wikiart.org/en/john-singer-sargent/by-the-river-1885
http://www.biblionet.gr/book/187389/Todorov,_Tzvetan,_1939-/Η_λογοτεχνία_σε_κίνδυνο

Το Φθινόπωρο στη ζωγραφική. Ένας πίνακας του William Merritt Chase

Φθινόπωρο

Χθες έβρεχε σιγανά τη νύχτα. Σήμερα, όμως, βγήκε ήλιος. Είναι μία όμορφη φθινοπωρινή ημέρα. Για αυτό, ένας ακόμα φθινοπωρινός πίνακας. Ο Αμερικανός ζωγράφος William Merritt Chase απεικονίζει μία σκηνή στη φθινοπωρινή εξοχή. Μία γυναίκα με τα παιδιά της απολαμβάνουν την ηρεμία του τοπίου. Ο ουρανός έχει λευκά απαλά σύννεφα…Τα παιδιά μαζεύουν αγριολούλουδα και η γυναίκα κάνει περίπατο!

William Merritt Chase, Στους λόφους του Shinnecock. Φθινόπωρο. 1893. Ιδιωτική Συλλογή.

http://www.the-athenaeum.org/art/full.php?ID=18688

http://www.wikiart.org/en/william-merritt-chase/shinnecock-hills-aka-shinnecock-hills-autumn

Η άφιξη και η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο. Πίνακες από το Μουσείο Μπενάκη

Η άφιξη και η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο

  Έχω ξαναμιλήσει για τη δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, του Ιωάννη Καποδίστρια (1776-1831), και παρουσιάσει πίνακες που παρουσιάζουν τη σκηνή του θανάτου του στο Ναύπλιο (βλ. http://annagelopoulou.blogspot.gr/2015/03/blog-post_22.html).

  Τον ξαναθυμήθηκα σήμερα, που είναι η επέτειος της δολοφονίας του. Δολοφονήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου (ημέρα Κυριακή) του 1831 στο Ναύπλιο, την τότε πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Πριν από λίγα χρόνια, τον Ιανουάριο του 1828 είχε αφιχθεί στο λιμάνι της ίδιας πόλης, για να αναλάβει τη διακυβέρνηση του μικρού και πτωχού κράτους. Τον υποδέχθηκαν με τιμές και ενθουσιασμό. Οι Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) είχαν συμφωνήσει να τον αποδεχθούν ως κυβερνήτη. Τότε το μέλλον διαγραφόταν ελπιδοφόρο…
  Ιδού, λοιπόν,  τρία έργα από το Μουσείο Μπενάκη με θέμα την άφιξη και τη δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδος στο Ναύπλιο.

Αγνώστου, Η άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο. Μουσείο Μπενάκη.

Δ. Τσώκου, Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο. Γύρω στα 1850. Μουσείο Μπενάκη. Τα μέτρα που έλαβε ο Καποδίστριας για την οργάνωση του ελληνικού κράτους ενόχλησαν τα μικρά και προσωπικά συμφέροντα των ντόπιων κέντρων εξουσίας, αλλά και τα μεγάλα συμφέροντα της Αγγλίας και της Γαλλίας. 

Αγνώστου, Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο. Μουσείο Μπενάκη.

http://www.benaki.gr/eMP-Collection/eMuseumPlus?service=direct/1/ResultListView/result.t1.collection_list.$TspTitleImageLink.link&sp=10&sp=Scollection&sp=SfieldValue&sp=0&sp=3&sp=2&sp=SdetailList&sp=0&sp=Sdetail&sp=0&sp=F&sp=T&sp=0
http://www.benaki.gr/eMP-Collection/eMuseumPlus?service=direct/1/ResultListView/result.t1.collection_list.$TspTitleImageLink.link&sp=10&sp=Scollection&sp=SfieldValue&sp=0&sp=3&sp=2&sp=SdetailList&sp=8&sp=Sdetail&sp=0&sp=F&sp=T&sp=11
http://www.benaki.gr/eMP-Collection/eMuseumPlus?service=direct/1/ResultListView/result.t1.collection_list.$TspTitleImageLink.link&sp=10&sp=Scollection&sp=SfieldValue&sp=0&sp=3&sp=2&sp=SdetailList&sp=16&sp=Sdetail&sp=0&sp=F&sp=T&sp=21

http://www.kapodistrias.info/arthra/393-i-dolofonia-tou-ioanni-kapodistria-kai-o-zografos-dionysios-tsoko

http://www.kapodistrias.info

Το Φθινόπωρο στη ζωγραφική. Πίνακες του Konstantin Korovin

To Φθινόπωρο στη ζωγραφική

   Συνεχίζω με φθινοπωρινούς πίνακες του Ρώσου ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Konstantin Korovin (1861-1939). Μία νεαρή γυναίκα λευκοφορεμένη γυναίκα στέκεται με περισυλλογή σ' ένα κήπο. Κρατά ένα λουλούδι. Το τοπίο είναι φθινοπωρινό. Το έδαφος είναι γεμάτο κίτρινα φύλλα...

Konstontin Korovin, Φθινόπωρο. Νεαρή γυναίκα σε κήπο. 1891.

   Δύο ακόμη πίνακες με φθινοπωρινά τοπία προφανώς από τη ρωσική ύπαιθρο. Ένα μονοπάτι που στις άκρες του διακρίνουμε κίτρινα φύλλα...

Konstantin Korovin, Autumn. 1888.

Ρωσική φθινοπωρινή εξοχή και στον παρακάτω πίνακα. Μία αγροικία στο βάθος και μπροστά μας βλέπουμε μία γυναίκα και ένα παιδί να κάθονται στα κίτρινα φύλλα του εδάφους. Τα χρώματα των δέντρων είναι φθινοπωρινά...

Konstantin Korovin, Φθινόπωρο. 1917.

http://www.wikiart.org/en/konstantin-korovin/autumn-young-woman-in-a-garden-1891
http://www.wikiart.org/en/konstantin-korovin/autumn-1888
http://www.wikiart.org/en/konstantin-korovin/autumn-1917

Η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας στην αρχή της ανεξαρτησίας. Μία ιστορική πηγή-μαρτυρία

H οικονομική κατάσταση της Ελλάδας στην αυγή της ανεξαρτησίας-μία μαρτυρία

    Είναι μία ιστορική πηγή-μαρτυρία που περιγράφει και σχολιάζει την οικονομική κατάσταση που βρισκόταν η μετεπαναστατική Ελλάδα στην αρχή της ανεξαρτησίας της. Χαρακτηρίζεται από το ρομαντικό τόνο και την αρχαιολατρεία του Φιλελληνισμού, απεικονίζει όμως και με ρεαλιστικό τρόπο την τότε κατάσταση του μικρού νεοσύστατου κράτους. Η πηγή βρίσκεται στο βιβλίο της Ιστορίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης...και μου άρεσε να την προσεγγίζω με τους μαθητές μου και να συζητάμε το περιεχόμενό της.

   "...Μαζί με τους ιστορικούς αυτής της περιόδου του πόνου, ας μεταφερθούμε στις κορυφές των βουνών της Ελλάδας…ας στρέψουμε γύρω το βλέμμα μας…Τι απελπισία!...Παντού ερείπια! Άμορφοι όγκοι και χαλάσματα που ακόμα καπνίζουν, δακρυσμένες γυναίκες, οικογένειες χωρίς ψωμί! Μάταια αναζητούμε τις πόλεις, ούτε χωριά δεν υπάρχουν! Στα πόδια του Παρθενώνα, κάτω από τα φωτοστέφανα του ένδοξου ονόματος της Αθήνας, κείτονται καλύβες, μισές πέτρα, μισές ξύλο. Μπροστά τους περνούν μονοπάτια, όχι δρόμοι, και αυτά ακόμα τα περάσματα ακατάστατα και λασπωμένα! Κανένα σύγχρονο μνημείο! Ιερά μάρμαρα μόνο, στοιχειωμένα από τις σκιές των παλαιών! Εδώ, φυτείες ξεραμένες, ξεριζωμένες, πυρπολημένες. Εκεί αμπέλια και ελαιώνες κατεστραμμένοι. Κανένας δρόμος, καμμία απόδειξη λειτουργίας μιας προηγούμενης διοίκησης! Όλα πρέπει να γίνουν από την αρχή! Όλα πρέπει να αρχίσουν από το τίποτα! Και αυτά τα «όλα» πρέπει να γίνουν από μια χούφτα ανθρώπους, τους λίγους που μπορεί να διευθύνουν, να διδάξουν, να δημιουργήσουν το Έθνος! Tι εργασία αντάξια γιγάντων! Και μερικοί θα ήθελαν να έχουν ήδη ολοκληρωθεί όλα αυτά, να είναι τα πάντα στρωμένα, διαμορφωμένα! Πού και πότε έφθασαν λίγα μόλις χρόνια στη Δύση για να πετύχει ένα τέτοιο θαύμα;..."

 Από το βιβλίο, Pierre A. Moraitinis, La Grece telle qu’elle est, Paris, Athenes, Berlin,1877 (ανατύπωση Δ.Ν. Καραβίας, 1987), 7-8.

Τσέκολι Ραφαήλ, Ακρόπολη. 1853. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα. 

Βλ. http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=379&artwork_id=73836

Το Φθινόπωρο στη ζωγραφική. Ένας πίνακας του Μονέ.

Φθινόπωρο στο Argenteuil. Ένας πίνακας του Μονέ

Νομίζω ότι ήρθε το Φθινόπωρο. Οι τελευταίες μέρες ήταν πραγματικά φθινοπωρινές.  Ιδού, λοιπόν, ένας φθινοπωρινό τοπίο από τον γνωστό Γάλλο ιμπρεσιονιστή ζωγράφο Κλωντ Μονέ. 

Κλ. Μονέ, Φθινόπωρο στο Argenteuil. 1873. Πινακοθήκη Courtauld. Λονδίνο.

Ο Μονέ ζωγραφίζει από την όχθη του Σηκουάνα μία φθινοπωρινή άποψη της μικρής πόλης Argenteuil. Το βλέμμα, όμως, του ζωγράφου δεν ενδιαφέρεται τόσο για την εικόνα της πόλης, όσο για τις αντανακλάσεις των φθινοπωρινών χρωμάτων των δέντρων στα νερά του ποταμού. Στον ουρανό διακρίνουμε λευκά σύννεφα.

http://courtauld.ac.uk/gallery/collection/paintings/impressionism-post-impressionism/claude-monet-autumn-effect-at-argenteuil

Απεικονίσεις της Αντιγόνης του Σοφοκλή στη νεότερη ελληνική ζωγραφική. Ένας πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα και ένας πίνακας της Μαρίας Σπάρταλη Στίλμαν

Εικόνες της Αντιγόνης του Σοφοκλή

Η συναρπαστική γοητεία της Αντιγόνης, της ανυπότακτης στην εξουσία γυναίκας,  και η επίδραση αυτού του μύθου στην ποιητική και καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά και στη φιλοσοφική και πολιτική και σκέψη παραμένει σταθερή κατά τη νεωτερική και μετανεωτερική εποχή.

Frederic Lord Leighton, Αντιγόνη. 1882. Iδιωτική Συλλογή. Δραματική προσωπογραφία της Αντιγόνης από τον Βρετανό ζωγράφο της Βικτωριανής περιόδου Frederic Leighton.

  Από τότε που διδάχτηκε για πρώτη φορά η λυρική τραγωδία «Αντιγόνη» του Σοφοκλή έως τις μέρες μας, είναι πολυάριθμες οι αναπαραστάσεις, οι διαπραγματεύσεις, οι αναλύσεις, οι επικλήσεις και οι διακειμενικές αναφορές στο σοφόκλειο κείμενο.  Το ήθος της τραγικής ηρωίδας Αντιγόνης και ο μύθος της ομώνυμης τραγωδίας γοητεύουν και συναρπάζουν το ευρύ κοινό, αλλά και τους καλλιτέχνες και διανοητές του Δυτικού Κόσμου. Ιδιαίτερα, από τη Μεταμεσαιωνική εποχή και κυρίως μετά τη Γαλλική Επανάσταση, εκατοντάδες είναι οι γνωστές απεικονίσεις της Αντιγόνης σε δραματικά κείμενα, λογοτεχνικές πεζές και έμμετρες αφηγήσεις, μπαλέτα, όπερες, στις εικαστικές και παραστατικές τέχνες. Ποιητές, δραματουργοί, μουσικοσυνθέτες, χορογράφοι, εικαστικοί και άλλοι καλλιτέχνες προσλαμβάνουν το μύθο της Αντιγόνης, κάθε φορά σε διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο, διαλέγονται με τη σοφόκλεια τραγωδία, αναζητούν και δίνουν προσωπικό νόημα, προβάλλοντας τις «εικόνες» της επανάγνωσης στο δικό τους καλλιτεχνικό έργο και δημιουργώντας μεταμορφώσεις νέων εκδοχών και παραλλαγών της ηρωίδας.

   Στους δύο παρακάτω πίνακες απεικονίζεται με διαφορετικό τρόπο διαπραγμάτευσης το ίδιο στιγμιότυπο. Η σκηνή που η Αντιγόνη, μη υπακούοντας στην εντολή του ηγεμόνα Κρέοντα, στέκεται μπροστά στον νεκρό Πολυνείκη για να τον θάψει.

Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904), Αντιγόνη και Πολυνείκης ή η Αντιγόνη εμπρός στον νεκρό Πολυνείκη. 1865. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα. Δραματική και θεατρική ως προς τη δομή σύνθεση του εμβληματικού ζωγράφου της νεοελληνικής ζωγραφικής Νικηφόρου Λύτρα. Επηρεασμένος από το γερμανικό ρομαντισμό του δασκάλου του Πιλότυ, ο Λύτρας εστιάζει στον νεκρό γαλήνιο Πολυνείκη. Ο Πολυνείκης φωτίζεται από το φως του φεγγαριού που διαπερνά τα βαριά σκοτεινά σύννεφα. Το τοπίο απόκοσμο και η μορφή της Αντιγόνης σκοτεινή με στάση και ύφος απελπισίας.

Μαρία Σπάρταλη Στίλμαν (1844-1927), Αντιγόνη. Ιδιωτική Πινακοθήκη  Simon Carter στο Woodbridge του Suffolk (Μ. Βρετανία). Η Ελληνοβρετανίδα Μαρία Σπάρταλη Στίλμαν, που κινήθηκε στους κύκλους των Προραφαηλιτών ζωγράφων, διαπραγματεύεται το ίδιο στιγμιότυπο. Η Αντιγόνη γονατισμένη μπροστά στον νεκρό Πολυνείκη προσπαθεί να τον καλύψει με χώμα για να τον προστατεύσει από τα όρνεα. Δίπλα της εμφανώς πιο "μικρή", πιο αδύναμη και αδρανής, η αδελφή της Ισμήνη. Κοιτάζει φοβισμένη δεξιά... Για τη Μαρία Σπάρταλη Στίλμαν, Βλ. και http://annagelopoulou.blogspot.gr/2012/08/marie-spartali-stillman.html

http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=247&artwork_id=62870

http://www.magnoliabox.com/art/105922/antigone-from-antigone-by-sophocles

http://www.bridgemanimages.com/fr/asset/56674/stillman-marie-spartali-1844-1927/antigone-from-antigone-by-sophocles-oil-on-canvas

Θαύμα. Ένα ποίημα του Γιάννη Ρίτσου

Γιάννης Ρίτσος, Θαύμα

Ένας άνθρωπος, προτού πλαγιάσει, έβαλε το ρολόι του

κάτω από το προσκέφαλό του.

Ύστερα κοιμήθηκε. Κι έξω φυσούσε. Εσύ που ξέρεις

τη θαυμαστή συνέχεια των μικρών κινήσεων, καταλαβαίνεις

Ένας άνθρωπος, το ρολόι του, ο άνεμος. Τίποτ' άλλο.

Επιλογή από το ποιητικό έργο "Ασκήσειs"

George Friedrich Kersting, Άνδρας σε δωμάτιο (γραφείο). 1811. Μουσείο Τέχνης της Βαϊμάρης.

http://www.the-athenaeum.org/art/detail.php?ID=86877

Το Φθινόπωρο στη ζωγραφική. Πίνακες του Alfred Stevens

Γυναίκες που διαβάζουν το Φθινόπωρο

    Έρχεται το Φθινόπωρο και φεύγει το Καλοκαίρι, για αυτό τρεις "φθινοπωρινοί" πίνακες του Βέλγου ζωγράφου Alfred Stevens.

    Μία νεαρη σκεπτική γυναίκα κρατά ένα βιβλίο σε φθινοπωρινό τοπίο. 

Alfred Stevens, Φθινόπωρο. 1874. Ιδιωτική Συλλογή.

    Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζεται σε παραλλαγή το ίδιο θέμα.

Alfred Stevens, Φθινόπωρο. 1876. Ιδιωτική Συλλογή.

Κοιτάζει το βάζο με τα φθινοπωρινά λουλούδια, κρατώντας στο χέρι της ένα βιβλίο.

Alfred Stevens, Φθινοπωρινά λουλούδια. 1867. Βασιλικά Μουσεία Καλών Τεχνών. Βρυξέλλες.

http://hoocher.com/Alfred_Stevens/Alfred_Stevens.htm
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alfred_Stevens_-_Autumn_Flowers_-_Google_Art_Project.jpg
http://www.the-athenaeum.org/art/list.php?m=a&s=du&aid=345

Το σχολείο στη ζωγραφική. Ένας πίνακας του Βέλγου ζωγράφου Jan Verhas

To σχολείο στη ζωγραφική

   Ακόμα ένας πίνακας με θέμα από τη σχολική ζωή. Είναι ένας πίνακας του Βέλγου ζωγράφου Jan Verhas, που απεικονίζει μία εορταστική στιγμή από τη σχολική ζωή: την παρέλαση σχολείων.

Jan Verhas, Η παρέλαση των σχολείων στα 1878. 1880. Βασιλικά Μουσεία Καλών Τεχνών. Βρυξέλλες.

http://www.fine-arts-museum.be/fr/la-collection/jan-verhas-la-revue-des-ecoles-en-1878?artist=verhas-jan-1

Για το σχολείο. Παλιές φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου και το ποίημα Τα δεκατέσσερα παιδιά του Νικηφόρου Βρεττάκου

Στο σχολείο της Μεταπολεμικής Ελλάδας.

…Επειδή έχει έρθει το Φθινόπωρο και τα μαθήματα στα σχολεία αρχίζουν, ιδού κάποιες παλιές φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου με εικόνες σχολικής ζωής από φτωχικά σχολεία της υπαίθρου την περίοδο αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πάντα με συγκινούν οι φωτογραφίες αυτές και συνήθιζα να τις δείχνω  στους μαθητές μου στις αρχές της νέας σχολικής χρονιάς…για να έχουν μία άμεση "φωτογραφική" εμπειρία για το σχολείο της Ελλάδας (βέβαια δεν είχαν όλα τα σχολεία τέτοια εικόνα…υπήρχαν και τα αστικά σχολεία των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων…) εκείνης της εποχής, κάπου και κάποτε οι μαθητές προσπαθούσαν να μάθουν γράμματα σε συνθήκες που απεικονίζουν οι φωτογραφίες. 

 Βούλα Παπαϊωάννου, Mαθήματα στην ύπαιθρο. Στρούνι. Ήπειρος. 1946. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

…Και για τον πιστό και αφοσιωμένο εκπαιδευτικό που πασχίζει να μάθουν γράμματα οι μαθητές, ένα ποίημα του Νικηφόρου Βρεττάκου που επίσης με συγκινεί πολύ, γραμμένο τη Μετεμφυλιακή Περίοδο.

Νικηφόρου Βρεττάκου, Τα δεκατέσσερα παιδιά (1957)

«...Ἐν ἀρχῇ ἦν ἡ ἀγάπη...» μελωδοῦσε γιομίζοντας

τὸ γυμνό σου δωμάτιο μιὰ παράξενη ἅρπα

καθὼς σ᾿ ἔπαιρνε ὁ ὕπνος καὶ τὸ χέρι σου, κρύο,

σὰν κλωνὶ λεμονιᾶς σὲ νεκρό, ἀναπαύονταν

πάνω στὸ στῆθος σου. Κ᾿ ἔβλεπες

πὼς ἄνοιγε τάχα μιὰ πόρτα στὸν ὕπνο σου.

Πὼς μπαῖναν τὰ δεκατέσσερα παιδιὰ λυπημένα

καὶ στεκόντουσαν γύρω σου. Τὰ μάτια τους θύμιζαν

σταγόνες σὲ τζάμια: «Ἔλεος! Ἔλεος! Ἔλεος!...»

Τινάζοντας τὴ βροχὴ καὶ τὸ χιόνι ἀπὸ πάνω τους,

τὰ ζύγιαζες μὲ τὸ βλέμμα σου σὰ νἄθελες νὰ τοὺς κόψεις

τὴν εὐτυχία στὰ μέτρα τους, ἐνῷ ἡ ἅρπα συνέχιζεν

ἁπαλὰ μὲς στὸν ὕπνο σου: «Ὅ,τι θέλει κανεὶς

μπορεῖ νὰ φτιάξει μὲ τὴν ἀγάπη. Ἥλιους κι ἀστέρια,

ῥοδῶνες καὶ κλήματα...» Ἀλλὰ ἐσὺ προτιμοῦσες

μποτίτσες φοδραρισμένες μὲ μάλλινο,

πουκάμισα κλειστὰ στὸ λαιμό-

γιατὶ φυσάει πολὺ στὸ Καλέντζι!

Ἔβλεπες πὼς ῥάβεις μὲ τὰ δυό σου χέρια,

ἔβλεπες πὼς ζυμώνεις μὲ τὰ δυό σου χέρια

κι ὀνειρευόσουν πὼς μπαίνεις στὴν τάξη

μὲ δεκατέσσερες φορεσιές,

μὲ δεκατέσσερα χριστόψωμα στὴν ἀγκαλιά σου.

Βούλα Παπαϊωάννου, Mαθητές πάνε σχολείο στο Στρούνι. Ήπειρος. 1946. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Ἀλλὰ ξύπναγες τὸ πρωῒ κι ἄκουγες ποὺ ἔβρεχε.

Σὲ δίπλωνε σὰ μιὰ λύπη τ᾿ ἀδιάβροχό σου

κι ὁ δρόμος γιὰ τὸ σχολειὸ γινόταν πιὸ δύσκολος.

Βάδιζες κ᾿ εἶχες σκυμμένο τὸ πρόσωπο

σὰ νἆταν κάποιος ἀπάνω σου καὶ νὰ σ᾿ ἔκρινε

γιὰ τ᾿ ἄδεια σου χέρια. Σὰ νἄφταιγες μάλιστα,

σ᾿ ὅλη τὴ διαδρομὴ σὲ μπάτσιζε τὸ χιονόνερο.

Ἔμπαινες στὸ σχολειὸ κ᾿ ὅπως τ᾿ ἀντίκριζες

μοιραζόταν σὲ δεκατέσσερα χαμόγελα τὸ πρόσωπό σου.

Θυμόσουν πὼς ἡ ἀγκάλη σου ἦταν μισὴ

κι ἀνεβαίνοντας πάνω στὴν ἕδρα σου

ἄνοιγες τὴ λύπη σου καὶ τὰ σκέπαζες

ὅπως ὁ οὐρανὸς σκεπάζει τὴ γῆ.

Βούλα Παπαϊωάννου, Σχολείο στο Στρούνι. Ήπειρος. 1946. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Ὥρα 8 καὶ 20´ ἀκριβῶς.

Τὸ μάθημα ἀρχίζει κανονικά.

Ἐσὺ πάνω ἀπ᾿ τὴν ἕδρα κι ἀπ᾿ ἀντίκρυ σου ὁ Χριστός,

ἁπαλὸς καὶ γλυκὺς μὲς στὸ κάδρο του,

δίνετε τὰ χέρια πάνω ἀπὸ τὰ κεφάλια τους

νὰ τοὺς κάμετε μιὰ στέγη ἀπὸ ζεστασιὰ

γιατὶ σᾶς ἤρθανε καὶ σήμερα μουσκεμένα

κ᾿ ἡ λύπη περπατάει μὲς στὰ μάτια τους

ὅπως ὁ σπουργίτης πάνω στὸ φράχτη.

Τὸ καλαμπόκι δὲν ψώμωσε τὸ περσινὸ καλοκαίρι

κι ἀκοῦς τὸ ψωμάκι ποὺ κλαίει μὲς στὶς μπόλιες τους.

Ὥρα 10 καὶ 20´. Τὸ μάθημα συνεχίζεται.

Οἱ σπουργίτες σου χτυποῦν τὰ φτερά τους.

Τὸ μολύβι πεθαίνει ἀνάμεσα στὰ κοκκαλιασμένα τους δάχτυλα.

Ἡ καρδιά σου εἶναι τώρα μιὰ στάμνα σπασμένη.

Τὰ λόγια σου βγαίνουν ἀργὰ σὰ μιὰ βρύση ποὺ στέρεψε:

«Ὁ μέγας Ἀλέξανδρος... Ὁ μέγας Ἀλέξανδρος... Ὁ μέγας Ἀλέξανδρος...».

Τὰ δάχτυλά σου εἶναι πέντε. Τὰ μέτρησες δέκα φορές.

Τὰ δάχτυλά σου εἶναι πέντε. Μετρᾶς τὸ ἕνα χέρι σου

-τ᾿ ἄλλο σου βρίσκεται τυλιγμένο σὲ συννεφιά-

τὰ δάχτυλά σου εἶναι πέντε. Σηκώνεις τὸ πρόσωπο,

κοιτάζεις τὴ στέγη, κάνεις πὼς σκέφτεσαι

σκύβεις πάλι στὴν ἕδρα, ξεφυλλίζεις τὸν Αἴσωπο,

κατεβαίνεις καὶ γράφεις στὸ μαυροπίνακα,

κοιτάζεις τὸν οὐρανὸ ἀπ᾿ τὸ παράθυρο,

γυρίζεις τὸ κεφάλι σου ἀλλοῦ,

δὲ μπορεῖς ἄλλο παρὰ νὰ κλάψεις.

Παίρνεις τὸ μαθητολόγιο στὰ χέρια σου,

κάτι ψάχνεις νὰ βρεῖς, τὸ σηκώνεις διαβάζοντας

καὶ σκεπάζεις τὸ πρόσωπό σου.

Φωτογραφία της Βούλας Παπαϊωάννου. Μαθητές και δάσκαλος σε αίθουσα φτωχού αγροτικού σχολείου της μεταπολεμικής Ελλάδας. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη. Προσπαθεί να τους μάθει γράμματα. Έχουν σταυρώσει τα χέρια...

Μία ακόμη φωτογραφία της Βούλας Παπαϊωάννου από αγροτικό σχολείο της μεταπολεμικής Ελλάδας. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη. Στη φτωχική αίθουσα οι μικροί μαθητές προσπαθούν να μάθουν γράμματα. Είναι ξυπόλητοι…

Βούλα Παπαϊωάννου, Μαθήτριες και μαθητές σε σχολείο. Κανάλια Βόλου. 1946. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη. Τα κοριτσάκια προσπαθούν να διαβάσουν…Κάποια από αυτά είναι ξυπόλητα...

Τὰ σύννεφα ἔχουν μπεῖ μὲς στὴν τάξη.

Ἀντίκρυ σου κι ὁ Χριστὸς παραδέρνει σ᾿ ἀμηχανία.

Θαρρεῖς καὶ σηκώνει στ᾿ ἀλήθεια τὰ χέρια του

ἑνωμένα στὸ φῶς ποὺ πέφτει ἀπὸ πάνω του.

Νιώθει στενόχωρα ὅπως τὰ μεσάνυχτα στὴ Γεθσημανῆ

καὶ δὲν εἶμαι ἐκεῖ νὰ σοῦ χτυπήσω τὸν ὦμο

καὶ δὲν εἶμαι ἐκεῖ νὰ σοῦ εἰπῶ: Δός του θάρρος,

βοήθησέ τον νὰ βγεῖ ἀπ᾿ τὴ δύσκολη θέση,

κατέβαινε, διάσχισε τὴν αἴθουσα γρήγορα,

μὴν τὸν ἀφήνεις ἐκτεθειμένο στὰ βλέμματα τῶν παιδιῶν,

δός του ἕνα βιβλίο νὰ κάνει πὼς συλλαβίζει,

δός του ἕνα βιβλίο νὰ κρύψει τὰ μάτια του.

http://www.benaki.gr/index.asp?id=1020103&lang=gr
http://users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/nikhforos_brettakos_poems.htm#ΤΑ_ΔΕΚΑΤΕΣΣΕΡΑ_ΠΑΙΔΙΑ

Βλ. και https://www.youtube.com/watch?v=pxdCSUdJWBA

Παιδιά που διαβάζουν τα μαθήματά τους. Πίνακες του Προραφαηλίτη ζωγράφου Robert Martineau

Παιδιά που διαβάζουν τα μαθήματά τους

     Άνοιξαν τα σχολεία σήμερα και τα παιδιά πρέπει να αρχίσουν να διαβάζουν τα μαθήματά τους. Για αυτό, δύο πίνακες του Προραφαηλίτη Βρετανού ζωγράφου Robert Braithwaite Martineau που απεικονίζουν σκηνές με παιδιά που διαβάζουν…

    Στον παρακάτω πίνακα τρία μικρά κορίτσια στην εξοχή, δίπλα σ' ένα παλιό πέτρινο τοίχο, προετοιμάζονται για το μάθημα της ανάγνωσης. 

Robert Braithwaite Martineau, Τρία μικρά κορίτσια στο τοπίο. Γύρω στα 1860. Μουσείο του Ορσέ. Παρίσι.

   Στον πίνακα, που ακολουθεί, ένα αγόρι γράφει το μάθημά του για το σχολείο. Τον παρακολουθεί προσεκτικά μία νεαρή κοπέλα, ίσως η μεγαλύτερη αδελφή του, που ταυτόχρονα ράβει. Αποτυπώνονται αριστοτεχνικά οι λεπτομέρειες του εσωτερικού χώρου. Στο τραπέζι το κουτί με τις κλωστές...

Robert Braithwaite Martineau, Παιδί που γράφει το μάθημά του. 1852. Πινακοθήκη Tate. Λονδίνο.

http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&zoom=1&tx_damzoom_pi1%5Bzoom%5D=0&tx_damzoom_pi1%5BxmlId%5D=009131&tx_damzoom_pi1%5Bback%5D=%2Ffr%2Fcollections%2Fcatalogue-des-oeuvres%2Fnotice.html%3Fno_cache%3D1%26nnumid%3D9131%26cHash%3Dc6b5e16a91&cHash=f2f2fede21

http://www.tate.org.uk/art/artworks/martineau-kits-writing-lesson-t00011

Στιγμές ανάγνωσης. Γυναίκες που διαβάζουν του Τσέχου ζωγράφου Frantisek Dvorak

Στιγμές ανάγνωσης. Γυναίκες που διαβάζουν του Frantisek Dvorak

Eίναι δύο ακόμα πίνακες "φιλαναγνωσίας". Ο Τσέχος ζωγράφος Frantisek Dvorak ή Bruner (1862-1927) απεικονίζει στους δύο παρακάτω πίνακες μία απόλυτα ιδιωτική στιγμή, τη στιγμή της ανάγνωσης βιβλίου. Δύο γυναίκες διαβάζουν με προσήλωση και αφοσίωση το βιβλίο τους, η μία σε κλειστό χώρο, σε δωμάτιο, και η άλλη σε ανοιχτό χώρο, σ' ένα κήπο.

Frantisek Dvorak (1862-1927), Σκεπτική αναγνώστρια. 1906. Καθισμένη αναπαυτικά διαβάζει με περισυλλογή το βιβλίο της. Δίπλα της περιμένουν και άλλα βιβλία.

Frantisek Dvorak, Γυναίκα που διαβάζει σε κήπο. 1892. Κομψά ντυμένη διαβάζει με σοβαρότητα το βιβλιαράκι της, Περιβάλλεται από λουλούδια, και στο καπέλο της λουλούδια!

https://en.wikipedia.org/wiki/František_Dvořák_(painter)

http://books0977.tumblr.com/post/118823638772/thoughtful-reader-1906-frantisek-dvorak-born
http://www.artnet.com/artists/frantisek-dvorak/past-auction-results
http://books0977.tumblr.com/post/81508909381/lady-with-a-book-in-the-garden-1892-brunner
http://pictify.com/912566/books-and-art-thoughtful-reader-1906-frantiek-dvok-born

Στιγμές γυναικών. Πίνακες του William Kay Blacklock

Στιγμές Γυναικών

  Θα συνεχίσω με  πίνακες του Βρετανού ζωγράφου William Kay Blacklock (1872-1922 ή 1924) που απεικονίζουν ιδιωτικές στιγμές από την καθημερινότητα  γυναικών στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού (βλ. και http://annagelopoulou.blogspot.gr/2015/08/william-kay-blacklock.html και http://annagelopoulou.blogspot.gr/2015/08/to-william-kay-blacklock.html).  Επιλέγω στιγμιότυπα γυναικών εν ώρα εργασίας. Ατμόσφαιρα της ύστερης Βικτωριανής   περιόδου και απόλυτη ηρεμία αποπνέουν τα έργα του Blacklock, o oποίος μένει πιστός στο πνεύμα του Ακαδημαϊσμού και δεν ακολουθεί τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του.

William Kay Blacklock, Καθαρίζοντας φρούτα. Οικιακή εργασία στην κουζίνα του σπιτιού.

William Kay Blacklock, Προετοιμάζοντας το μεσημεριανό γεύμα. Μία ακόμη εκδοχή του ίδιου θέματος. Άραγε τι φαγητό ετοιμάζει;

William Kay Blacklock, Ήλιος και σκια. Γύρω στα 1900. Από τους πιο γνωστούς πίνακες του Blacklock. Μια νεαρή γυναίκα κεντά στη σκια ενός δένδρου. Η ημέρα είναι ηλιόλουστη και οι αχτίνες του ήλιου περνούν από το φύλλωμα του δένδρου και φωτίζουν τα ρούχα της γυναίκας. Αριστοτεχνικές οι λεπτομέρειες στην ενδυμασία της γυναίκας…Στο γρασίδι μία ομπρέλα και για συντροφιά ένας σκύλος. Μια πραγματικά ειδυλλιακή σκηνή σ' ένα ειδυλλιακό τοπίο.

William Kay Blacklock, Κεντώντας δίπλα στο ποτάμι. Στην εκδοχή αυτή η γυναίκα δεν βρίσκεται υπό την προστασία ενός δένδρου. Μόνο το καπέλο της την προστατεύει από τις αχτίνες του ήλιου. Δίπλα της η ομπρέλα.

William Kay Blacklock, Γυναίκα που κεντά καθισμένη δίπλα στο παράθυρο. 1917. Το στιγμιότυπο από την ύπαιθρο μεταφέρεται στο εσωτερικό ενός δωματίου. Το φως εισέρχεται στο δωμάτιο από το ανοιγμένο παράθυρο και τις διαφανείς κουρτίνες. Η γυναίκα έχει το ένα της πόδι στο σκαμνάκι και δίπλα της καλαθάκι με τα είδη ραπτικής. 

William Kay Blacklock, Στο παράθυρο. Πορτρέτο της γυναίκας του ζωγράφου Nellie. Μία ακόμη εκδοχή του ίδιου θέματος.

Ακόμα μία γυναίκα που κεντά καθισμένη δίπλα σε ανοιγμένο παράθυρο. Το καλαθάκι με τα είδη της ραπτικής στο περβάζι του παράθυρου.

http://www.artistsandart.org/2011/08/william-kay-blacklock-1872-1922-british.html
http://www.artnet.com/artists/william-kay-blacklock/past-auction-results
https://en.wikipedia.org/wiki/William_Kay_Blacklock

Το Καλοκαίρι στη ζωγραφική. Πίνακες του Alfred Stevens

Καλοκαίρι.

   Μπήκε ο Σεπτέμβριος…αλλά ας κρατήσουμε για λίγο ακόμα (ή και για περισσότερο) το Καλοκαίρι. Άλλωστε, είναι πολύ ζεστές οι δύο πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου. Επιλέγω πίνακες του Βέλγου ζωγράφου Alfred Stevens (1823-1906), o οποίος έζησε πολλά χρόνια στο Παρίσι και έγινε γνωστός για τις απεικονίσεις γυναικών των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων.

Alfred Stevens, Καλοκαίρι. 1876. Guidhall Art Gallery. Λονδίνο. Μία νεαρή γυναίκα ντυμένη με περίτεχνο φόρεμα και με επίσης περίτεχνη κόμμωση στέκεται στην ανοιχτή πόρτα και "αερίζεται" επιδεικτικά με τη βεντάγια της.  Είναι ένα ζεστό καλοκαιρινό βράδυ. 

Alfred Stevens, Καλοκαίρι. 1877. Clark Art Institute. Το ίδιο θέμα σε παραλλαγή. Πρόκειται εμφανώς για μία "στημένη", εξεζητημένη (θα έλεγα) πόζα για τον ζωγράφο. Στο ένα χέρι κρατά βεντάγια και στο άλλο τριαντάφυλλα. Τριαντάφυλλα στο πάτωμα και την καρέκλα...

Alfred Stevens, Γυναίκες σε ταράτσα. Ιδιωτική Συλλογή. Κομψές κυρίες περνούν την ώρα της στην ταράτσα με θέα στη θάλασσα, πίνοντας μάλλον τσάι. Είναι σούρουπο.

Alfred Stevens, Νεαρή γυναίκα στην παραλία με ροζ ομπρέλα. Ιδιωτική Συλλογή. Βόλτα στην  παραλία.

   Οι γυναίκες του Stevens είναι πάντα ντυμένες κομψά, περιπατούν σε παραλίες ή σε κήπους, ρεμβάζουν αφηρημένες και προσπαθούν να "σκοτώσουν" το χρόνο και την ανία τους μόνες ή με παρέα. 

 Επιλέγω κυρίως πίνακες με στιγμιότυπα από παραλίες…έτσι για να κρατήσουμε για λίγο κοντά μας το Καλοκαίρι...

Alfred Stevens, Μία κομψή γυναίκα. 1884. Ιδιωτική Συλλογή. Στο ένα χέρι η κόκκινη ομπρέλα.

Alfred Stevens, Μία γυναίκα στη θάλασσα. Ιδιωτική Συλλογή. Κρατά κόκκινη ομπρέλα.

Alfred Stevens, Νεαρή γυναίκα στην παραλία. 1887. Ιδιωτική Συλλογή. Κρατά κόκκινη ομπρέλα.

Alfred Stevens, Βράδυ στη θάλασσα. 1887. Ιδιωτική Συλλογή. Στο βάθος διακρίνεται το φεγγάρι.

Alfred Stevens, Στην παραλία. 1884. Ιδιωτική Συλλογή. Μία πολυπρόσωπη σκηνή παραθεριστών στην παραλία.

http://www.clarkart.edu/Art-Pieces/2236

http://www.bbc.co.uk/arts/yourpaintings/paintings/summer-51123

http://www.artrenewal.org/pages/artist.php?artistid=541
http://www.the-athenaeum.org/art/list.php?m=a&s=du&aid=345
https://en.wikipedia.org/wiki/Alfred_Stevens_(painter)
http://www.avictorian.com/Stevens_Alfred.html