Θρησκευτικά θέματα και Προραφαηλίτες ζωγρἀφοι
J. Everett Millais, Ο Χριστός στο σπίτι των γονιών του
Μεγάλη Δευτέρα σήμερα, για αυτό σκέφτηκα να σας παρουσιάσω έναν αγαπημένο μου πίνακα του Προραφαηλίτη ζωγράφου John Everett Millais με θρησκευτικό θέμα. O πίνακας είναι γνωστός με τον τίτλο Ο Χριστός στο σπίτι των γονιών του ή το Ξυλουργείο, αν και όταν τον εξέθεσε ο Millais (το 1850) στην έκθεση της Βασιλικής Ακαδημίας των τεχνών στο Λονδίνο δεν έφερε τίτλο αλλά συνοδευόταν μόνο από ένα απόσπασμα της Βίβλου (του προφήτη Ζαχαρία) που έλεγε περίπου τα εξής: "...και όταν κάποιος θα του πει: τι είναι αυτά τα σημάδια στα χέρια σου; Τότε αυτός θα απαντήσει: είναι οι πληγές που με λάβωσαν στο σπίτι των φίλων μου".
Ο πίνακας είναι το πρώτο σημαντικό έργο με θρησκευτικό θέμα που παρουσίασε ο Millais, ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Προραφαηλιτικής αδελφότητας ζωγράφων. Ο ζωγράφος επιλέγει να απεικονίσει με ρεαλισμό μία σκηνή από την παιδική ηλικία του Χριστού, στην οποία, όμως, για τον προσεχτικό θεατή είναι εμφανή τα στοιχεία του συμβολισμού.
Η σκηνή είναι βέβαια επινόηση της φαντασίας του καλλιτέχνη. Στο χώρο ενός τυπικού ξυλουργείου, όπως ήταν τα ξυλουργεία στα μέσα του 19ου αιώνα στη Μ. Βρετανία και προφανώς και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ο ηλικιωμένος Ιωσήφ με τον νεαρό βοηθό του κατασκευάζουν μία ξύλινη πόρτα που είναι τοποθετημένη σε τραπέζι. Ο μικρός Χριστός έχει πληγώσει κατά τύχη την παλάμη του χεριού του από ένα καρφί της πόρτας. Βλέπουμε όλα τα πρόσωπα της σκηνής να περιβάλλουν με ενδιαφέρον και να φροντίζουν με τρυφερότητα το πληγωμένο παιδάκι. Η γλυκιά μητέρα Μαρία έχει γονατίσει δίπλα του και περιμένει την ανταπόδοση ενός φιλιού από τον μικρό Χριστό, ενώ ο πατέρας Ιωσήφ έχει σταματήσει την εργασία του και κοιτάζει με αγωνία την πληγωμένη παλάμη του παιδιού. Ο βοηθός του ξυλουργού κοιτάζει και αυτός με ανησυχία το παιδί. Στην άκρη δεξιά του πίνακα βλέπουμε ένα περίπου συνομήλικο παιδί-είναι ο Άγ. Ιωάννης ο Βαπτιστής -να φέρει ένα πήλινο σκεύο με νερό για να πλύνουν την πληγή. Πίσω από το τραπέζι η γιαγιά, η μητέρα της Παναγίας Αγ. Άννα, βλέπει το καρφί της πόρτας που τραυμάτισε τον εγγονό της.
Το ξύλο, το καρφί, η πληγή από το καρφί στην παλάμη του χεριού, το κοπάδι με τα πρόβατα που διακρίνουμε έξω από την ανοιχτή πόρτα είναι ασφαλώς στοιχεία συμβολισμού και συμβολικές προσημάνσεις για το τι περιμένει το ανυποψίαστο παιδί: η Σταύρωση και ο ρόλος του Ποιμένα της χριστιανικής κοινότητας. Ακόμα και το τριγωνικό ξυλουργικό εργαλείο που κρέμεται στον τοίχο, πίσω από την Αγ. Άννα, λένε ότι συμβολίζει την Αγ. Τριάδα.
J. Everett Millais, Ο Χριστός στο σπίτι των γονιών του ή το ξυλουργείο. 1849-50. Tate Britain. Λονδίνο. Τα ροκανίδια στο πάτωμα είναι ύψιστο δείγμα της ρεαλιστικής απόδοσης.
Για πρώτη φορά μία σκηνή με "ιερά" θεία πρόσωπα της Αγ. Γραφής απεικονίζεται τόσο ρεαλιστικά. Ο χώρος και τα πρόσωπα είναι πέρα ως πέρα αληθοφανή και θα μπορούσε να είναι η οικογένεια ενός αληθινού ξυλουργού μέσα σ᾽ένα πραγματικό ξυλουργείο. Άλλωστε, λένε ότι ο Millais ζωγράφισε το χώρο ενός πραγματικού ξυλουργείου που βρισκόταν στην Oxford street, ενώ χρησιμοποίησε μοντέλα για τις μορφές της σκηνής. Για παράδειγμα, για το πρόσωπο του Ιωσήφ είχε ως μοντέλο τον πατέρα του, όμως για το σώμα χρησιμοποίησε ως μοντέλο πραγματικό ξυλουργό. Το ίδιο ισχύει για όλες τις μορφές.
Ο Millais ακολουθεί στην απόδοση της σκηνής ένα από τα κύρια αξιώματα των Προραφαηλιτών ζωγράφων. Η τέχνη πρέπει να υπηρετεί την απεικόνιση της "αλήθειας που υπάρχει στη φύση", να απεικονίζει τη φύση, τους ανθρώπους και τα πράγματα, όπως φαίνονται. Αυτό ήταν ένα από τα αξιώματα των Προραφαηλιτών. Πρόκειται, βέβαια, για "ρεαλισμό" του ιδανικού και της ομορφιάς, γιατί οι Προραφαηλίτες δε θα επέλεγαν ποτέ να απεικονίσουν κάτι άσχημο ή επαχθές για τον θεατή. Θα έλεγα ότι ακόμα και την πιο σκληρή σκηνή θα την έκαναν όμορφη, γιατί έτσι θα επέλεγαν να την δείξουν.
Λεπτομέρεια από τον ίδιο πίνακα. Μια τρυφερή σκηνή μεταξύ μίας συνηθισμένης μητέρας και ενός συνηθισμένου παιδιού.
Ο πίνακας προκάλεσε μεγάλη εντύπωση και γράφτηκαν πολλά αρνητικά σχόλια στον τύπο. Ανάμεσα στους οξείς επιτιμητές του ήταν και ο γνωστός πεζογράφος της Βικτωριανής Μ. Βρετανίας, ο Ντίκενς. Αυτό που ενόχλησε τους ηθικολόγους της Βικτωριανής εποχής ήταν μάλλον η αληθοφάνειά του. Πώς ήταν δυνατό να απεικονίζεται μία απλή καθημερινή σκηνή από τη ζωή του μικρού Χριστού σ᾽ένα χώρο που θύμιζε το ξυλουργείο της γειτονιάς και με συνηθισμένες μορφές που είχαν άμεση αναφορά σε ανθρώπους της εργατικής τάξης; Το θείο και το ιερό μεταμορφωνόταν σε καθημερινό, οικείο, κοντινό...ο Χριστός και η Παναγία γίνονταν άνθρωποι της διπλανής πόρτας... Όμως, η ομορφιά και η αλήθεια μπορεί να βρίσκεται δίπλα μας ή λίγο παρά πέρα, όχι πάντως πολύ υψηλά και πολύ μακριά, μπορεί να είναι ορατή και όχι αόρατη. Για αυτό, ο πίνακας αγαπήθηκε πολύ από το κοινό και ίσως από αυτή την άποψη οι Προραφαηλίτες να αποτέλεσαν πράγματι την πρωτοπορία στην τέχνη της Βικτωριανής Βρετανίας.
Βλ. T. Barringer, J. Rosenfeld, Al. Smith, Pre-Raphaelites. Victorian Avant-Garde (Οδηγός της έκθεσης που έγινε στην Πινακοθήκη Tate Britain του Λονδίνου από τις 12 Σεπτεμβρίου 2012 έως τις 13 Ιανουαρίου 2013 ), Tate, London, 2012, σ. 116-117.
http://smarthistory.khanacademy.org/sir-john-everett-millais-christ-in-the-house-of-his-parents.html
http://www.tate.org.uk/art/artworks/millais-christ-in-the-house-of-his-parents-the-carpenters-shop-n03584
http://en.wikipedia.org/wiki/Christ_in_the_House_of_His_Parents
