Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων
"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.
Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...
Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;
Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...
Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.
Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!
Αφιερωμένο είναι αυτό το ποίημα σ' αυτούς που αγαπούν την ανάγνωση της ποίησης...Ένα εξαιρετικό ποίημα ενός εξαιρετικού ποιητή. Βύρων Λεοντάρης (1932-2004): από τους τελευταίους ποιητές της Μεταπολεμικής Γενιάς (βλ. https://www.sansimera.gr/biographies/919)
Κλειστό είναι το ανοικτό βιβλίο που κρατάς.
Αλλιώς θα ανοίξει.
Όπως ανοίγει σφαλιστή δίφυλλη πόρτα. Από τη μέση.
Στο στάχωμά τους θα χωρίσουνε τα φύλλα
και με τις έξω άκρες τους στα δάχτυλά σου τρίζοντας
αργά σαν σε ρεζέδες θα περιστραφούν.
Και τότε είναι που θα διαβάσεις το κενό
– γιατί, ποιο άνοιγμα χωρίς κενό;
Έτσι κι όταν ανοίγω την ψυχή μου.
Για το κενό του ανοίγματος και μόνο.
Όλα τ’ άλλα είναι γνωστά. Σαν «ανοιχτό» βιβλίο.
Βύρων Λεοντάρης, Εν γη αλμυρά, εκδ. Έρασμος 1996.
Aleksander Deineka (1899-1969), Κοπέλα που διαβάζει. 1934. Κρατικό Ρωσικό Μουσείο. Αγ. Πετρούπολη. Μία υπέροχη προσωπογραφία μίας κοπέλας με ανοιχτό βιβλίο.
Ο Al. Deineka είναι Ρώσος και μετά τη Ρωσική επανάσταση Σοβιετικός ζωγράφος.
Ένας πίνακας του Leon Kamir Kaufmann και στίχοι του Φερνάντο Πεσσόα
Ένα γυναικείο πορτρέτο ανάγνωσης που αγαπώ ιδιαίτερα από τον Πολωνό ζωγράφο Leon Kamir Kaufmann (1873-1932). Διαβάζει στο φως! Ένα φως από ψηλά, ένας "ήλιος" χρυσίζει τα μαλλιά της και την περιβάλλει προστατευτικά από τον πραγματικό κόσμο.
Δείχνει ευτυχισμένη; Αποτραβηγμένη σε μία χώρα μαγική. Μία γυναικεία μορφή διαβάζει, περιβαλλομένη από φως που δημιουργεί αίσθηση και ατμόσφαιρα ονείρου. H πηγή του φωτός είναι μία λάμπα που διαγράφεται αχνά πάνω από το κεφάλι της κοπέλας.
Leon Kamir Kaufmann (1872-1933), Η αναγνώστρια. 1921. Μουσείο του Ορσέ. Παρίσι.
Ο Κάουφμαν σπούδασε αρχικά στη Βαρσοβία και στη συνέχεια στην Ακαδημία του Μονάχου και στην Ακαδημία Julian στο Παρίσι, όπου πέρασε τα πολλά χρόνια της ζωής του. Όταν βλέπω αυτή την φωτεινή με παστέλ χρώματα εικόνα, θυμάμαι κάποιους στίχους του Φερνάντο Πεσσόα.
Στίχοι του Φερνάντο Πεσσόα
Γελάς χωρίς κανένας να σε ξέρει,
και ο ήλιος χρυσίζει τα μαλλιά σου.
Γιατί συμβαίνει αυτό
Για να αισθανθούμε ευτυχισμένοι;
Δεν μπορούμε να ξέρουμε πως είμαστε;
23-09-1932.
Fernando Pessoa, Ποιήματα (εισαγωγή-μετάφραση Γιάννης Σουλιώτης,
Όνειρο του Έντγκαρ Άλαν Πόε και γυναικείες προσωπογραφίες του Thomas Edwin Mostyn
Είναι ένα αγαπημένο ποίημα "Το όνειρο του ονείρου" του Έντγκαρ Άλαν Πόε. Απόλυτη έκφραση του λυρισμού και του ρομαντισμού. Μου θυμίζει τα γυναικεία πορτρέτα του Βρετανού ζωγράφου του Thomas Edwin Mostyn (1864-1930). Γυναικείες μυστηριώδεις, απόμακρες μορφές που ονειρεύονται...
Thomas Edwin Mostyn (1864-1930), Ρομάντσο. Ιδιωτική Συλλογή.
Έντγκαρ Άλαν
Πόε, Όνειρο ενός ονείρου
Έλα, το μέτωπό
σου να φιλήσω !
Και τώρα, που από
σένα θα χωρίσω,
Θα ‘θελα κάτι να
σου ομολογήσω —
Δεν έχεις άδικο
που λες πως τάχα
Οι μέρες μου ήταν
όνειρο μονάχα∙
Μα κι αν
φτερούγισε η ελπίδα πέρα,
Σε μια νύχτα ή σε
μια μέρα,
Σε μια οπτασία, ή
σε καμιά,
είναι γι’ αυτό
λιγότερο μ α κ ρ υ ά ;
Όσα κι αν
μοιάζουμε ή θωρούμε τάχα
Τ’ όνειρο ενός
ονείρου είναι μονάχα.
Thomas Edwin Mostyn, Το πράσινο φόρεμα. Μουσείο και Πινακοθήκη του Bolton.
Thomas Edwin Mostyn, Γυναικεία Φύση. 1925. Πινακοθήκη της Τέχνης του Manchester.
Johann Peter Hasenclever (1810–1853), Συναισθηματική γυναίκα. 1846. Πινακοθήκη του Ντύσελντοφ. Κατερίνα Γώγου, {Πώς με κοιτάζει έτσι...} Πώς με κοιτάζει έτσι αυτό το άσπρο κομμάτι χαρτί
πώς με κοιτάζει έτσι το φεγγάρι...
Πώς θροΐζει μέσα μου αυτό τον παγωμένο χάρτη στο βυθό
πώς με κοιτάει έτσι το φεγγάρι...
Ποιανού καιρού το λυπημένο δάχτυλο
κρυμμένο πίσω από δάση και βουνά
δείχνει παντού και πουθενά
τι θέλει το φεγγάρι...
Ποιανού αλόγου τρελαμένου το χλιμίντρισμα
κάνει τόση αντήχηση μέσα μου μού διογκώνει το Εγώ μου...
Ποιανής σελήνης έκλειψη ποιου φεγγαριού η χάση
μαζί σηκώνει μέσα μου άμπωτη και παλίρροια δίδυμες αδερφές μου...
πώς με κοιτ...
Πώς σκύβει έτσι πάνω στο στόμα μου να δει αν ανασαίνω ο Καρυωτάκης...
Από την ποιητική συλλογή "Απόντες" (1986)
Fyodor Petrovich Tolstoy, Φως του φεγγαριού μέσα από το παράθυρο. 1826. Πινακοθήκη Τρετιάκοφ. Μόσχα
Κώστα Καρυωτάκη, Το Φεγγαράκι απόψε...
Τὸ φεγγαράκι ἀπόψε στὸ γιαλὸ
θὰ πέσει, ἕνα βαρὺ μαργαριτάρι.
Κι ἀπάνω μου θὰ παίζει τὸ τρελὸ
τρελὸ φεγγάρι.
Ὅλο θὰ σπάει τὸ κῦμα ρουμπινὶ
στὰ πόδια μου σκορπίζοντας ἀστέρια.
Οἱ παλάμες μου θά ῾χουνε γενεῖ
δυὸ περιστέρια·
Θ᾿ ἀνέβουν -- ἀσημένια δυὸ πουλιὰ --
μὲ φεγγάρι -- δυὸ κοῦπες -- θὰ γεμίσουν,
μὲ φεγγάρι τοὺς ὤμους, τὰ μαλλιὰ
θὰ μοῦ ραντίζουν.
Τὸ πέλαγο χρυσάφι ἀναλυτό.
Θὰ βάλω τ᾿ ὄνειρό μου σὲ καΐκι
ν᾿ ἀρμενίσει. Διαμάντι θὰ πατῶ
λαμπρὸ χαλίκι.
Τὸ γύρω φῶς ὡς θᾶν τὴ διαπερνᾷ,
ἡ καρδιά μου βαρὺ μαργαριτάρι.
Καὶ θὰ γελῶ. Καὶ θὲ νὰ κλαίω... Καὶ νά,
νὰ τὸ φεγγάρι!
Από την ποιητική συλλογή "Νηπενθή" (1921)
Georges Innes, Σεληνόφως, 1885. Μουσείο Τέχνης Weisman. Πανεπιστήμιο Minesota.
Πέρασε για ακόμη μία φορά η επέτειος για το Πολυτεχνείο...και γιορτάστηκε...όπως γιορτάστηκε... Κάθε χρόνο απομακρυνόμαστε από την εποχή και τα γεγονότα. ...και βέβαια έχουμε αρχίσει να ξεχνάμε...ή μάλλον υπάρχουν πολλά από εκείνη την εποχή που δεν τα γνωρίζουμε, που λίγοι τα ξέρουν και ακόμα λιγότεροι ενδιαφέρονται να αναζητήσουν και να βρουν... Σήμερα θυμήθηκα την περίπτωση του Κώστα Γεωργάκη και θέλω να μοιρασθώ αυτή τη μνήμη μαζί σας.
Κώστας Γεωργάκης (Κέρκυρα 1948-Γένοβα 1970). Χαμογελάει στον φακό δίπλα στη θάλασσα. Το μέλλον είναι μπροστά του...αλλά δεν θα προλάβει να πραγματοποιήσει τα όνειρά του...
Στις 19 Σεπτεμβρίου του 1970 τις πρώτες πρωινές ώρες, μεσούσης της δικτατορίας, ο Κερκυραίος Κώστας Γεωργάκης σε ηλικία 22 ετών αυτοπυρπολήθηκε στην πλατεία Ματεότι της Γένοβα όπου σπούδαζε Γεωλογία από το 1967. Η αυτοπυρπόλησή του έγινε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το στρατιωτικό καθεστώς, τη Χούντα της Ελλάδας (1967-1974). Ο Γεωργάκης, ως φοιτητής ήταν μέλος της ΕΔΗΝ, της Νεολαίας της Ένωσης Κέντρου και στην Ιταλία είχε εκφρασθεί πολλά φορές εναντίον της Δικτατορίας.
Τον Ιούλιο του 1970 είχε δώσει ανώνυμη συνέντευξη σε εφημερίδα όπου εξέφρασε καθαρά την αντίθεσή του στη Δικτατορία και καταγγείλει ότι πράκτορες της Χούντας είχαν διεισδύσει στις φοιτητικές οργανώσεις της Ιταλία.
Επειδή έγινε γνωστός για την αντιδακτορική δράση του και λόγω των απειλών για την οικογένειά του στην Ελλάδα, αποφασισε να προκαλέσει την προσοχή της Διεθνούς Κοινότητας με μία εντυπωσιακή ενέργεια, τη δημόσια αυτοπυρπόληση. Ήταν ο μοναδικός Έλληνας που αποφάσισε συνειδητά να διαμαρτυρηθεί, δίνοντας οδυνηρό τέλος στη ζωή του. Πρόκειται φυσικά για μία ακραία μορφή διαμαρτυρίας.
Όταν σκέφτομα τον Γεωργάκη, πάντα θυμάμαι και το ποίημα του Τάκη Σινόπουλου.
Τάκη Σινόπουλου, Ο καιόμενος
Κοιτάχτε μπήκε στη φωτιά! είπε ένας απ' το πλήθος.
Γυρίσαμε τα μάτια γρήγορα. Ήταν
στ' αλήθεια αυτός που απόστρεψε το πρόσωπο όταν του
μιλήσαμε. Και τώρα καίγεται. Μα δε φωνάζει βοήθεια.
Διστάζω. Λέω να πάω εκεί. Να τον αγγίξω με το χέρι μου.
Είμαι από τη φύση μου φτιαγμένος να παραξενεύομαι.
Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος;
Το σώμα του το ανθρώπινο δεν τον πονά;
Η χώρα εδώ είναι σκοτεινή. Και δύσκολη. Φοβάμαι.
Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις μου είπαν.
Όμως εκείνος καίγονταν μονάχος. Καταμόναχος.
Κι όσο αφανίζονταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο.
Γινόταν ήλιος.
Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές
άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε.
Ο Ποιητής μοιράζεται στα δυο.
Τάκης Σινόπουλος, Συλλογή Ι. 1951-1964, Ερμής, Αθήνα 1976, σ. 107.
Το σημείο της αυτοπυρπόλησης.
Μία ομάδα οδοκαθαριστών που καθάριζε την πλατεία Ματεότι έγιναν αυτόπτες μάρτυρες της αυτοπυρπόλησης. Ένας νέος, τυλιγμένος στις φλόγες, έτρεχε μπροστά από το δικαστικό μέγαρο και φώναζε «Ζήτω η Ελλάδα, κάτω η δικτατορία». Αρνήθηκε την βοήθειά τους και πέθανε εννιά ώρες αργότερα, στο κοντινό νοσοκομείο.
"Ο γιος σου δεν είναι ήρωας, είναι ένας άνθρωπος σαν τους άλλους, ίσως μάλιστα να φοβάμαι και λίγο περισσότερο… Φίλα τη γη μας για μένα.
Δεν αντέχω άλλο μετά τρία χρόνια βίας
Δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά παρά να σκέφτομαι και να ενεργώ σαν ελεύθερο άτομο»
Απόσπασμα από την επιστολή που άφησε ο Γεωργάκης στον πατέρα του.
Προσωπικά αντικείμενα του Κώστα Γεωργάκη στο σημείο της αυτοπυρπόλησης στην πλατεία της Γένοβα. Το γεγονός συγκλόνισε την τοπική κοινωνία, τους Έλληνες φοιτητές του εξωτερικού, την ιταλική κοινή και διεθνή γνώμη. Το καθεστώς στην Ελλάδα αιφνιδιάστηκε από την πράξη αυτή και φρόντισε επιμελώς να την αποσιωπήσει, τρομοκρατώντας ταυτόχρονα και την οικογένεια του.
Η αυτοπυρπόληση του Γεωργάκη κίνησε το ενδιαφέρον του ιταλικού αλλά και του δυτικού τύπου και συνέβαλε στη διαμόρφωση αντιδικτατορικού κλίματος στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη.
Επικαλούμενη λόγους ασφαλείας και φοβούμενη πως μια τελετή στην μνήμη του θα γινόταν αφορμή για συλλαλητήριο, η Χούντα καθυστέρησε τέσσερις μήνες την επιστροφή της σωρού του. Στις 18 Ιανουαρίου του 1971, μέσα σε άκρα μυστικότητα έφτασε στην ιδιαίτερη πατρίδα του και τελικά θάφτηκε στο Α' δημοτικό Νεκροταφείο. Η θυσία του αναγνωρίστηκε στην Μεταπολίτευση, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Στην Κέρκυρα υπάρχει πλατεία με το όνομά του και τον αδριάντα του.
Ο Νικηφόρος Βρεττάκος έγραψε ένα ποίημα προς τιμή του Γεωργάκη.
Νικηφόρου Βρεττάκου, Αὐτοπυρπόληση
Στόν φοιτητή πού αὐτοπυρπολήθηκε στή Γένοβα το 1970
[19/9/1970]
Ντύθηκες γαμπρός
φωταγωγήθηκες σάν ἔθνος.
Ἔγινες ἕνα θέαμα ψυχῆς
ξεδιπλωμένης στόν ὁρίζοντα.
Εἶσαι ἡ φωτεινή
περίληψη τοῦ δράματός μας,
τά χέρια μας πρός τήν Ἀνατολή
καί τά χέρια μας πρός τή δύση.
Εἶσαι στήν ἴδια λαμπάδα τή μιά
τ’ ἀναστάσιμο φῶς
κι ὁ ἐπιτάφιος θρῆνος μας.
"ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ. Η θέα τοῦ κόσμου", τομ. 2ος , σ. 359. Πρωτοδημοσιεύθηκε στο "ΟΔΟΙΠΟΡΙΑ 1967-1970", 1972.
Ιταλική επιγραφή που βρίσκεται στο σημείο της αυτοπυρπόλησης.
"Al giovane Greco Constantino Georgakis che à sacrificato i suoi 22 anni per la Libertà e la Democrazia del suo paese. Tutti gli Uomini Liberi rabbrividiscono davanti al suo Eroico Gesto. La Grecia Libera lo ricorderà per sempre"
"Στον νεαρό Έλληνα Κωνσταντίνο Γεωργάκη που θυσίασε τα 22 χρόνια του για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία της πατρίδας του. Όλοι οι ελεύθεροι άνθρωποι σκιρτούν μπροστά στην ηρωική του χειρονομία. Η Ελεύθερη Ελλάδα θα τον θυμάται για πάντα".
Άραγε τον θυμάται; Άραγε τον θυμόμαστε;
Δείτε το ρεπορτάζ του Κώστα Κούλογλου για την ιστορία του Κώστα Γεωργάκη
