Φερνάντο Πεσσόα, Ένας ναός

Ένας ναός. Ένα ακόμα ποίημα του Φερνάντο Πεσσόα

   Ας συνεχίσουμε, λοιπόν, με ποίηση του Φερνάντο Πεσσόα, αφού μας συγκινεί και θεραπεύει την ψυχή μας.

Φερνάντο Πεσσόα, Ένας ναός

Έχω οικοδομήσει τον ναό μου-τείχος και πρόσοψη-

Εκτός της αντίληψης του χώρου,

Περίπλοκο σκαρί, σαν πλοίο έτοιμο για να σαλπάρει.

Τους τοίχους του με τους φόβους μου έχτισα,

Τους πύργους του με δάκρυα και σκέψεις ασυνήθιστες.

Και ο παράξενος αυτός ναός

Που σαν πειρατική σημαία ξεδιπλώνεται,

Και σαν μαστίγιο την κουλουριασμένη μου ψυχή,

Κεντρίζει ολόγυρα

Πολύ πιο πραγματικός από τον κόσμο είναι.

Ποιήματα του ετερώνυμου Αλεξάντερ Σερτς

Vilhelm Hammershoi, Ξεκούραση. 1905. Musée d' Orsay.

Vilhelm Hammershoi, Εσωτερικό δωματίου με άνδρα που διαβάζει. 1898. Συλλογή Hirshsprung. Κοπεγχάγη.

Κ. Π. Καβάφης. Φερνάντο Πεσσόα, Τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου (εισαγωγή Γ. Σουλιώτης), εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2009.

http://www.musee-orsay.fr/en/collections/works-in-focus/search.html?no_cache=1&zoom=1&tx_damzoom_pi1%5BshowUid%5D=2374

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Vilhelm_Hammershøi_1898_-_Interiør_med_læsende_ung_mand.jpg

Ένα ακόμα ποίημα του Φερνάντο Πεσσόα

Φερνάντο Πεσσόα, Σημείωση στο περιθώριο (απόσπασμα)

  Για αυτούς που αισθάνονται ότι δεν αξιοποιούν το χρόνο, ότι αφήνουν το χρόνο να πηγαίνει χαμένος κοιτάζοντας τα δένδρα από το παράθυρό τους, ένα απόσπασμα από το ποίημα του Φερνάντο Πεσσόα, Σημείωση στο περιθώριο, που προέρχεται από τα ποιήματα του ετερώνυμου Άλβαρο ντε Κάμπος

Αξιοποίησε το χρόνο!

Αχ, αφήστε με να μην αξιοποιήσω τίποτα!

Ούτε από το χρόνο ούτε από την ύπαρξη,

Ούτε από τις αναμνήσεις του χρόνου ή της ύπαρξης!

Αφήστε με να είμαι ένα φύλλο δέντρου, τρέμοντας στο αεράκι,

Η σκόνη ενός δέντρου αθέλητα μοναχικού,

Το συμπτωματικό στάξιμο της βροχής που πια κοπάζει

Το ίχνος που αφήνουν οι τροχοί στο δρόμο,

Μέχρι να περάσουν άλλοι,

Η σβούρα ενός παιδιού, που πάει να σταματήσει,

Που ταλαντεύεται, με την ίδια κίνηση όπως η γη,

Που δονείται, με την ίδια κίνηση όπως η ψυχή,

Και που πέφτει, όπως πέφτουν οι θεοί

στο έδαφος του Πεπρωμένου.

11-4-1928

Egon Schiele, Τέσσερα δένδρα. 1917. Πινακοθήκη Αυστριακής Τέχνης. Belvedere.

http://www.belvedere.at/en/sammlungen/belvedere/expressionismus/schiele?mode=gallery&cpic=2874&pics=[2867,2868,2869,2870,2871,2872,2873,2874,2875,2876,2877,13664]&hl=Egon%20Schiele

Ο Χειμώνας στη ζωγραφική. Γυναίκες το Χειμώνα στη Ν. Υόρκη

 Γυναίκες το Χειμώνα στο χιόνι. Πίνακες του Αμερικανού ζωγράφου Herman Hyneman

   Είναι ακόμα Χειμώνας...αυτές οι κρύες ημέρες το θυμίζουν...κάνει κρύο, φυσάει, χιονίζει...Επιστρέφω, λοιπόν, σ' ένα από τα αγαπημένα μου θέματα στη ζωγραφική. 

      Ο Χειμώνας στη ζωγραφική! Είναι πίνακες του άγνωστου Αμερικανοεβραίου ζωγράφου Herman Hyneman (1849-1907). Το έργο του επανακαλύφθηκε πρόσφατα στις ΗΠΑ και τράβηξε το ενδιαφέρον του κοινού με τη διεξαγωγή αναδρομικής έκθεσης στη Ν. Υόρκη. Απεικονίζει σκηνές από τους δρόμους της Ν. Υόρκης του 19ου αιώνα. Κομψές γυναικείες παρουσίες της αστικής τάξης κινούνται στους χιονισμένους πολυσύχναστους δρόμους της μεγαλούπολης. Χειμώνας στη Ν. Υόρκη! Καπέλα, μάλλινα ζεστά παλτό, γούνινα μανσόν για τα χέρια και γούνινα κασκόλ για το λαιμό...

    Ιδού, λοιπόν, κάποιοι πίνακες του Herman Hyneman, οι περισσότεροι από τους οποίους βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές.

Herman Hyneman, Γυναίκα στο χιόνι.

Herman Hyneman, Γυναίκα το Χειμώνα στη Ν. Υόρκη.

Herman Hymenan, Αισθησιασμός στη Ν. Υόρκη.

Herman Hymenan, Χειμώνας στη Ν. Υόρκη.

Herman Hyneman, Γυναίκα που αγοράζει εφημερίδα από αγόρι-εφημεριδοπώλη στο Broadway, κοιτάζοντας βόρεια προς το κτίριο της New York Herald στην 35η οδό. 1899.

http://www.southoldhistoricalsociety.org/Hyneman%20Exhibit.htm
http://americangallery.wordpress.com/2011/01/31/herman-n-hyneman-1849-1907/
http://b-womeninamericanhistory19.blogspot.gr
http://digitalgallery.nypl.org/nypldigital/dgkeysearchdetail.cfm?trg=1&strucID=118966&imageID=55117&total=45&num=20&word=newsboy&s=1&notword=&d=&c=&f=&k=1&lWord=&lField=&sScope=&sLevel=&sLabel=&sort=&imgs=20&pos=26&e=r

Σονέτο του Φερνάντο Πεσσόα.

Σονέτο του Φερνάντο Πεσσόα

   Ας ανακουφίσουμε σήμερα την ψυχή μας με ποίηση. Από τα 35 Σονέτα που συμπεριλαμβάνονται στα ποιήματα του ετερώνυμου Αλεξάντερ Σερτς, ιδού το πρώτο.

35 Σονέτα

Ι
Είτε γράφουμε είτε μιλάμε είτε απλώς κοιτάζουμε
Πάντα απόντες είμαστε. Αυτό που είμαστε
Δε μεταγγίζεται σε λόγια ή σε βιβλίο.
Η ψυχή μας βρίσκεται στο άπειρο μακριά.
Όσο πολύ κι αν δίνουμε στη σκέψη μας τη θέληση
Να γίνει η ψυχή μας, να την κινήσει προς τα έξω,
Οι καρδιές μας είναι ακόμα αμέτοχες.
Του εαυτού μας γνώστες δεν είμαστε.
Από ψυχή σε ψυχή να γεφυρωθεί δε γίνεται η άβυσσος.
Με καμιά δεξιότητα του σκέπτεσθαι,
Με καμιά απάτη του φαίνεσθαι.
Στο βαθύτερο εγώ μας, είμαστε αγεφύρωτοι
Τη στιγμή που θα μπορούσαμε να εκστομίσουμε
Στη σκέψη μας την ύπαρξή μας.
Είμαστε τ' όνειρο του εαυτού μας, ψυχές που αντιφεγγίζουν,
Και ο καθένας για τον άλλο ονειρεύεται όνειρα άλλου.

W. Hammershoi, Εσωτερικό δωματίου με αχτίνα ηλίου στο πάτωμα. 1901. Κρατικό Μουσείο Τέχνης. Κοπεγχάγη.

Από το Φερνάντο Πεσσόα. Κ. Π. Καβάφης, Τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου (εισαγωγή-μετάφραση Μ. Σουλιώτης), Μεταίχμιο, Αθήνα 2009, σ. 127.

http://www.the-athenaeum.org/art/list.php?m=a&s=tu&aid=2536

   

Γυναίκες που διαβάζουν. Sandro Botticelli, Madonna del libro

Sandro Botticelli, Η Παναγία του Βιβλίου (Madonna del Libro)

   H Γυναίκα που διαβάζει στον πίνακα του γνωστού ζωγράφου της Ιταλικής Αναγέννησης στη Φλωρεντία Sandro Botticelli είναι η Παναγία. Η γλυκύτατη Madonna κάθεται μπροστά σ' ένα τραπέζι όπου βρίσκεται ανοιγμένο ένα βιβλίο. Στην αγκαλιά της είναι ο μικρός Χριστός. Τον κρατά τρυφερά με το ένα χέρι, ενώ το άλλο της χέρι ακουμπά πάνω στις σελίδες του βιβλίου. Το βρέφος έχει στρέψει το κεφάλι και κοιτάζει τη μητέρα του, η οποία φαίνεται να διαβάζει με σοβαρή έκφραση το βιβλίο. Στο δωμάτιο διακρίνουμε αντικείμενα και έπιπλα της καθημερινής ζωής. Για παράδειγμα ένα πορσελάνινο σκεύος με λουλούδια. Ο απαλός φωτισμός διεισδύει στο δωμάτιο από το ανοιχτό παράθυρο και φωτίζει την τρυφερή σκηνή μητέρας και γιού. Από το παράθυρο βλέπουμε τον ουρανό και το τοπίο. Πρέπει να είναι σούρουπο. Ο χρόνος έχει σταματήσει. Η σκηνή αποπνέει γαλήνη και πνευματικότητα.

Sandro Botticelli, Μητέρα και παιδί ή η Παναγία του βιβλίου (Madonna del libro). 1480-81. Μουσείο Poldi Pezolli. Μιλάνο. 

   Το Βιβλίο που διαβάζει η Παναγία με το βρέφος Χριστό είναι το "Βιβλίο των Ωρών", ένα θρησκευτικό βιβλίο με προσευχές που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στο ευρύ κοινό την περίοδο της Αναγέννησης (13ος-15ος αιώνας). 

http://www.museopoldipezzoli.it/en/node/631
http://it.wikipedia.org/wiki/Madonna_del_Libro_(Botticelli)
http://www.wga.hu/html_m/b/botticel/22/2libro.html

Γυναίκες που διαβάζουν. Maria Konstantinova Bashkirtseva

Στο βιβλίο. Ένας πίνακας της Maria Konstantinova Bashkirtseva

   Η Ουκρανή ζωγράφος Maria Konstantinova Bashkirtseva ή Bashkirtsev (1858;-1884) απεικονίζει με πραγματική δεξιοτεχνία τη στάση μιας νεαρής γυναίκας καθώς εκείνη διαβάζει σε κλειστό εσωτερικό χώρο το βιβλίο της, αποτυπώνοντας με εκφραστικότητα την εσωτερική ζωή της ανάγνωσης. Είναι μια απόλυτα προσωπική, ιδιωτική στιγμή αυτοσυγκέντρωσης...η στιγμή της ανάγνωσης του βιβλίου.
     Σε απόλυτα μαύρο φόντο και ντυμένη στα μαύρα, η κοπέλα βυθίζεται με περισυλλογή και προσήλωση στις σελίδες του βιβλίου που βρίσκεται ανοιγμένο πάνω στο τραπέζι. Φυσικά, αγνοεί ή δείχνει να αγνοεί ότι την παρατηρούμε και προσέχουμε τις λεπτομέρειες. Στηρίζεται στο τραπέζι με τα δύο χέρια της. Το ένα χέρι στηρίζει το κεφάλι και το άλλο στηρίζει όλο το πάνω μέρος του κορμού της. Τα χέρια, όμως, δεν στηρίζουν μόνο...κυρίως αγγίζουν...Το ένα χέρι αγγίζει το άλλο, το οποίο αγγίζει με τη σειρά του το μέτωπο της γυναίκας. Η σκοτεινή εικόνα φωτίζεται από το λευκό της επιδερμίδας του προσώπου και των χεριών, τις ξανθές ανταύγειες των μαλλιών και τις σελίδες του βιβλίου.

Maria Konstantinova Bashkirtseva, Στο βιβλίο. Μουσείο Τέχνης Χάρκοβο. Γύρω στα 1882. Ουκρανία. Η γοητεία της γοητείας, η μαγεία και το όνειρο μιας στιγμής, της στιγμής της ανάγνωσης ενός βιβλίου. Η κοπέλα δείχνει ότι έχει παρασυρθεί από τη γοητεία του βιβλίου, αλλά και οι θεατές γοητεύονται από την εικόνα της...

   Η Maria Konstantinova Bashkirtseva γεννήθηκε στην Ουκρανία από πλούσιους γονείς που ανήκαν στην τοπική επαρχιακή αριστοκρατία και έλαβε άτυπη εκπαίδευση με ιδιαίτερα μαθήματα ιδιωτικών δασκάλων. Από μικρή ακολούθησε σε ταξίδια την ιδιαίτερα καλλιεργημένη μητέρα της, η οποία, όταν ήλθε σε διάσταση με τον σύζυγό της, βρήκε την ευκαιρία να πραγματοποιήσει το όνειρο της περιήγησης στην Ευρώπη.  Άλλωστε, είναι γνωστό ότι η ρωσική αριστοκρατία της υπαίθρου, που έπληττε αφόρητα από την ανία της άνετης και πολυτελούς ζωής στις μεγάλες αγροτικές ιδιοκτησίες,  ταξίδευε ή ονειρευόταν να ταξιδέψει στην Ευρώπη. Τελικά η νεαρή Maria εγκαταστάθηκε μαζί με τη μητέρα της στο Παρίσι όπου ήλθε σε επαφή με την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή της γαλλικής πρωτεύουσας. Εκεί έζησε μια ενδιαφέρουσα κοσμοπολίτικη ζωή, σπουδάζοντας ζωγραφική και ζωγραφίζοντας γύρω στα 150-200 έργα. Κινήθηκε σε καλλιτεχνικούς κύκλους και έγραψε το ημερολόγιο της, το οποίο δημοσίευσε. Υπήρξε ασφαλώς μια "μοντέρνα" νεαρή γυναίκα που αναζητούσε συγκινήσεις και συναρπαστικές στιγμές, αλλά έχασε πολύ νωρίς τη ζωή της από την ασθένεια της φυματίωσης.

   Τα τελευταία είκοσι-τριάντα χρόνια "ανακαλύφθηκε" το έργο της Bashkirtseva, δημοσιεύτηκαν βιβλία για τη βιογραφία της και επανεκδόθηκε το ημερολόγιο της.

Maria Konstantinova Bashkirtseva, Αυτοπροσωπογραφία με την παλέτα ζωγραφικής. 1883

"...Είμαι το πιο ενδιαφέρον βιβλίο από όλα...", γράφει στο ημερολόγιο της με την αυταρέσκεια και το ναρκισισμό της νεαρής όμορφης κοπέλας που καταγόταν από αριστοκρατική πλούσια οικογένεια και έζησε μακριά από τις συμβάσεις και τις επιταγές της κλειστής ρωσικής κοινωνίας, λόγω της εγκατάστασης στο Παρίσι και της επαφής της με καλλιτέχνες και ανθρώπους της πνευματικής ζωής της γαλλικής πρωτεύουσας.

Φωτογραφία της Marie Konstantinova Bashkirtseva. 

http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CB%5CA%5CBashkirtsevaMariia.htm
http://www.artmuseum.kharkov.ua/rus/o_ukru.htm
http://orpheusandlyra.tripod.com/ukrainian_artists/id17.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Marie_Bashkirtseff
http://myweb.rollins.edu/aboguslawski/Ruspaint/bashkir.html

Παλιά αναγνωστικά και αλφαβητάρια

Αναγνωστικόν της Δ΄τάξης Δημοτικού

      Εδώ και καιρό θέλω να μιλήσω για το Αναγνωστικόν της Δ' τάξης Δημοτικού, που εκδόθηκε για πρώτη φορά από τον Οργανισμό Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων το 1955, και κυρίως να σας παρουσιάσω κάποιες εικόνες από την πραγματικά εξαιρετική εικονογράφηση αυτού του βιβλίου. 

      Το σχολικό εγχειρίδιο εικονογράφησε ένας μεγάλος καλλιτέχνης της νεότερης ελληνικής τέχνης, ο χαράκτης Αναστάσιος Αλεβίζος (1914-1985), ο γνωστός με το όνομα Τάσσος, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Γιάννη Κεφαλληνού στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και είχε συμμαθητές τον Κ. Γραμματόπουλο και τη Β. Κατράκη. Ωστόσο, πουθενά στο βιβλίο δεν αναφέρεται το όνομα του Τάσσου, αν και το 1955 ήταν ήδη αναγνωρισμένος χαράκτης με Βραβεία Χαρακτικής στην Ελλάδα και είχε παρουσιάσει το έργο του στο εξωτερικό (στη Μπιενάλε της Βενετίας και του Λουγκάνο). 

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του αναγνωστικού της Δ΄τάξης του Δημοτικού (1955). Οι συγγραφείς του ήταν οι λαογράφοι, πανεπιστημιακοί και ακαδημαϊκοί Γ. Μέγας και Κ. Ρωμαίος και οι εκπαιδευτικοί  Σ. Δουφεξής και  Θ. Μακρόπουλος. Το Αναγνωστικόν της Δ΄τάξης του Δημοτικού συμπεριλαμβάνεται στα σχολικά εγχειρίδια που εγκρίθηκαν και εκδόθηκαν το 1955, στο πλαίσιο του διαγωνισμού που είχε προκηρύξει ο Κων/νος Καλλίας, Υπουργός Παιδείας της κυβέρνησης του "Ελληνικού Συναγερμού", επικεφαλής της οποίας ήταν ο Αλέξανδρος Παπάγος. Οι μισές σελίδες του βιβλίου ήταν στη δημοτική γλώσσα και οι άλλες μισές στην καθαρεύουσα. Σύμφωνα με την προκήρυξη της κυβέρνησης Παπάγου, τα αναγνωστικά των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού έπρεπε να είναι γραμμένα στη δημοτική, ενώ από την τετάρτη έως την έκτη τάξη έπρεπε οι μισές σελίδες να είναι γραμμένες στη δημοτική και οι άλλες μισές στην καθαρεύουσα. Οι Δημοτικιστές παιδαγωγοί και λόγιοι, όπως ο Αλ. Δελμούζος, ο Ευάγγελος Παπανούτσος και ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, είχαν κατακρίνει τη γλώσσα των αναγνωστικών.

   Η εικόνα του ασπιδοφόρου ετοιμοπόλεμου Αρχαίου Έλληνα πολεμιστή είναι μια προφανής αναφορά για το ιδεολόγημα ή τα ιδεολογήματα που αντανακλώνται στις σελίδες του βιβλίου. Τα κείμενά του, όπως και τα κείμενα άλλων σχολικών εγχειριδίων της μετεμφυλιακής περιόδου, χαρακτηρίζονται από αρχαιολατρία και εθνικό φρονηματισμό και έχουν ως κύριο παιδαγωγικό στόχο να συγκροτήσουν οι μικροί μαθητές εθνική ταυτότητα σύμφωνα με το γνωστό σ' όλους μας σύνθημα "Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια". 

  Βρισκόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του 1950, στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Η Ελλάδα προσπαθεί να ανακάμψει από τις καταστροφές του Β Παγκοσμίου Πολέμου και τον Εμφύλιο Πόλεμο. Κατά την Μετεμφυλιακή Περίοδο επιχειρείται η ανασυγκρότηση και ανοικοδόμηση του ελληνικού κράτους καθώς και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των Ελλήνων. Όλα πρέπει να γίνουν και να φαίνονται φωτεινά και ελπιδοφόρα και πάνω από όλα τα Ελληνόπουλα πρέπει να μάθουν να είναι υπερήφανα για την εθνική τους ταυτότητα και καταγωγή.Έτσι, τα νέα αναγνωστικά της συντηρητικής κυβέρνησης Παπάγου προσπαθούν να διαπαιδαγωγήσουν τους μαθητές με τις αρχές και τις αξίες του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού και να τους φρονηματίσουν ώστε να είναι πιστοί στις επιταγές της εθνικής, θρησκευτικής και οικογενειακής τάξης.

Ένα από τα υπέροχα χαρακτικά του Τάσσου που κοσμούν το αναγνωστικόν. Απεικονίζει ένα φθινοπωρινό τοπίο. Ο Τάσσος συνεργάστηκε με τον Οργανισμό Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων από το 1948. Εικονογράφησε πολλά βιβλία για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο, ενώ από το 1954 έως το 1967 φιλοτέχνησε και γραμματόσημα για τα Ελληνικά Ταχυδρομεία. 

   Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε δύο μέρη: το πρώτο καλύπτει δύο κύκλους εποχής, το Φθινόπωρο και το Χειμώνα, ενώ το δεύτερο την Άνοιξη και το Θέρος. Κάθε κύκλος αποτελείται από κείμενα που ανήκουν στις παρακάτω θεματικές ενότητες: "Από την ζωήν της υπαίθρου",  "Από την εθνικήν ζωήν", "Από την αρχαίαν εθνικήν ζωήν", "Από την θρησκευτικήν ζωήν", "Από την οικογενειακήν ζωήν"...

Χαρακτικό του Τάσσου από το κείμενο με τον τίτλο "Το όργωμα". Ο γέρο αγρότης ξωμάχος ξεκουράζεται ύστερα από τη σκληρή δουλειά στο χωράφι.

Ένα επίσης υπέροχο χαρακτικό από το κείμενο "Στους ελαιώνες και στα νυκτέρια του χωριού". Τότε που η Ελλάδα ήταν ακόμα αγροτική χώρα και ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού της ήταν αγρότες...

Μία εικόνα από το κείμενο "Προσπάθησε πάλι". Δύο αδέλφια, ο Νίκος και η Χαρούλα προσπαθούν να πετάξουν το χαρταετό που είναι η ελληνική σημαία. Αποτυγχάνουν, όμως, να σηκώσουν τον αετό. Ο θείος παρακινεί τον Νίκο να μην αποθαρρύνεται και να συνεχίσει την προσπάθειά του. Ο συμβολισμός της ιστορίας είναι προφανής. Η Ελλάδα πρέπει να ανορθωθεί, να ανοικοδομηθεί από τα ερείπια και να "πετάξει" στα ουράνια...

"...-Όχι δεν θα προσπαθήσω πια, είπε ο Νίκος στενοχωρημένος. Δεν είναι αετός αυτός! Τι να κάθωμαι να βασανίζωμαι μ' έναν αετό, που δεν πετά. Και ο θείος του λέγει: -Μπα, Νίκο, θα παρατήσεις το παιγνίδι σου, ύστερα από τόσους κόπους, που εκάναμε; Τόσο εύκολα απελπίζεσαι, επειδή σου παρουσιάσθηκαν δυσκολίες; Έλα, τύλιξε το σπόγγο σου και προσπάθησε πάλι...".

Χαρακτικό του Τάσσου που κοσμεί την ιστορία "Το ρίξιμο του καραβιού".

Χαρακτικό του Τάσσου που κοσμεί την ιστορία "Το ρίξιμο του καραβιού".

    Υπέροχες θαλασσογραφίες-χαρακτικά του Τάσσου κοσμούν το βιβλίο. Άλλωστε,  η θάλασσα και οι ναυτικοί είναι χαρακτηριστικά στοιχεία της Ελλάδας. 

  Απλοί άνθρωποι του λαού, αγρότες και βιοπαλαιστές συμπεριλαμβάνονται στη θεματολογία των εικόνων του βιβλίου. Είναι γνωστό ότι ο Τάσσος ήταν εξοικειωμένος με τέτοιου είδους θεματολογία, αφού ήδη από την εποχή της Κατοχής ήταν ενταγμένος στο ΚΚΕ και υπήρξε μέλος του ΕΑΜ Καλλιτεχνών. Στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο μαζί με τον Κ. Γραμματόπουλο και τη Β. Κατράκη είχε φιλοτεχνήσει 4 αφίσες "εθνικής σκοπιμότητας" με σκοπό την ηθική και ψυχική ενίσχυση των πολιτών εν καιρώ πολέμου. Ως μέλος, επίσης, του ΕΑΜ είχε δημιουργήσει προπαγανδιστικό υλικό.

    Επιπλέον, συναντάμε στις σελίδες του βιβλίου πολλές εικόνες από την αρχαία ελληνική ιστορία και τη νεότερη ελληνική ιστορία, ενώ αρκετές είναι και οι εικόνες που στολίζουν ιστορίες-παραβολές με ήρωες ζώα. 

     Ας δούμε, λοιπόν, κάποιες από τις εικόνες που φιλοτέχνησε ο Τάσος για το αναγνωστικόν της Δ΄τάξης του Δημοτικού.

"To ναυτόπουλον".

Χαρακτικό του Τάσσου που κοσμεί την ιστορία "Η δικαιοσύνη της θάλασσας".

"Στα κρύα και στα χιόνια". Μία αγροτική οικογένεια στο τζάκι του σπιτιού της. Είναι χειμώνας και κάνει κρύο...

"Δάμων και Φιντίας".

"Διογένης και Αλέξανδρος".

"Στη θάλασσα της Σαλαμίνας".

"Γοργόνα". "Ζη ο βασιλιάς Αλέξανδρος;"

"Οι Σπαρτιάτισσες στην ώρα του κινδύνου".

"Ένας μικρός βιοπαλαιστής".

"Φιλοστοργία πελαργού".

"Το καλύτερον συστατικόν".

"Ο μικρός Κρητικός".

"Ο μικρός Μακεδών".

Βλ. Αναγνωστικόν Δ΄Δημοτικού, ΟΕΣΒ, Αθήναι 1955. Ειδική έκδοση για την εφημερίδα Το Βήμα, επιμέλεια Ελένη Κεχαγιόγλου, Αθήνα 2013.

Το σχολείο στη ζωγραφική. Πίνακες με θέμα το σχολείο.

Το σχολείο στη ζωγραφική.

   Eίναι από τα αγαπημένα μου θέματα οι πίνακες ζωγραφικής που απεικονίζουν σκηνές από σχολεία και τη σχολική ζωή. Πολύ συχνά αναρωτιέμαι ποια "εικόνα" ή ποιες "εικόνες" έχουν οι μαθητές μας και εμείς οι ίδιοι για το σχολείο και τη σχολική ζωή.  Ιδού, λοιπόν, κάποιες εικόνες από σχολεία του 19ου αιώνα, που προφανώς αποτυπώνουν μία από τις πολλές όψεις της πραγματικότητας.

   Ο παρακάτω πίνακας του Ουαλού ζωγράφου Barnett Samuel Marks μου προκαλεί θλίψη, γιατί θλιμένα είναι και τα πρόσωπα των παιδιών. Οι μικρές μαθήτριες προσπαθούν να μάθουν... Είναι η εικόνα από την τάξη ενός σχολείου-οικοτροφείου όπου τα παιδιά φοιτούσαν μακριά από το σπίτι και την οικογένειά τους. 

Barnett Samuel Marks, Το σχολείο- οικοτροφείο. 1874. Εθνικό Μουσείο Ουαλίας. Κάρντιφ.

    O Γάλλος ζωγράφος Duvarger επιλέγει να απεικονίσει σκηνές "αταξίας" στην τάξη. Στην πρώτη εικόνα η δασκάλα είναι παρούσα και μάλλον τιμωρεί τους άτακτους μαθητές, ενώ στη δεύτερη οι μαθητές επωφελούνται της απουσίας του δασκάλου για να παίξουν μέσα στην τάξη.

Theophile Emmanuel Duvarger (1821-1901), Οι άτακτοι μαθητές. Μάλλον σε Ιδιωτική Συλλογή.

Theophile Emmanuel Duvarger, Όταν η γάτα λείπει παίζουν τα ποντίκια. 1850-1860. Mουσεία του  Sheffield.

   Ο Καναδός ουαλικής καταγωγής Robert Harris απεικονίζει ιμπρεσιονιστικά το εσωτερικό ενός παλιού αγροτικού επαρχιακού σχολείου του Καναδά. Οι μαθητές κάθονται σε ξύλινους πάγκους γύρω από τη σόμπα, ενώ στο βάθος κάποιοι όρθιοι περιβάλλουν τον δάσκαλο.

Robert Harris (1849-1919), Το σχολείο στο Canoe Cove. Γύρω στα 1880.

    Στον παρακάτω πίνακα του Harris απεικονίζεται μια πραγματική σκηνή αντιπαράθεσης γνωστής προοδευτικής δασκάλας του Καναδά με τα άρρενα μέλη της σχολικής επιτροπής που χρηματοδοτεί το μικρό αγροτικό σχολείο. Η σκηνή διαδραματίζεται προφανώς σε αίθουσα του σχολείου. 

Robert Harris, Μία συνάντηση της σχολικής επιτροπής. 1885. Εθνική Πινακοθήκη του Καναδά.

http://www.museumwales.ac.uk/en/art/online/?action=show_item&item=1289
http://www.bbc.co.uk/arts/yourpaintings/paintings/board-school-children
http://www.gallery.ca/en/see/collections/artwork.php?mkey=13043
http://www.nationhood.ca/html_en/module_core.cfm?tab=1&modNum=6
http://www.magnoliabox.com/art/102243/The_naughty_school_children
http://en.wikipedia.org/wiki/Théophile_Emmanuel_Duverger

Βλ. επίσης http://annagelopoulou.blogspot.gr/search/label/Το%20σχολείο%20στη%20ζωγραφική

Χιονισμένα τοπία στη Θεσσαλονίκη.

Τοπία με χιόνι. Παλιές φωτογραφίες του Σωκράτη Ιορδανίδη

   Ο Σωκράτης Ιορδανίδης (1912-1985) υπήρξε ασφαλώς από τους πιο χαρισματικούς φωτογράφους της παλιάς Θεσσαλονίκης....Και επειδή δε χιόνισε φέτος και ούτε φαίνεται ότι θα χιονίσει, ιδού κάποιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Ιορδανίδη με χιονισμένα τοπία από την εξοχή της Θεσσαλονίκης.

 
    Την αγαπώ πολύ αυτή τη φωτογραφία που απεικονίζει μια έρημη εξοχική χιονισμένη ταβέρνα της Θεσσαλονίκης. Το χιονισμένο τραπέζι και οι πεσμένες στο χιονισμένο έδαφος καρέκλες υπαινίσσονται την ανύπαρκτη ανθρώπινη παρουσία. Είναι χειμώνας και οι άνθρωποι είναι απόντες, έχουν όμως αφήσει τα ίχνη τους... η εξοχική ταβέρνα θα αποκτήσει πελάτες όταν έρθει το Καλοκαίρι.

Σωκράτης Ιορδανίδης, Χιονισμένη ταβέρνα στη Θεσσαλονίκη. Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

   Μοιάζουν με πίνακες ζωγραφικής οι παρακάτω φωτογραφίες. Πασπαλισμένα με χιόνι τα κλαδιά των δένδρων, χιονισμένοι και οι κορμοί. Το έδαφος σκεπασμένο με παχύ στρώμα χιόνι. Δεν είναι ορατά ίχνη ανθρώπινης παρουσίας. Λευκότητα, απόλυτη σιωπή και γαλήνη.

Σωκράτης Ιορδανίδης, Χιονισμένη άποψη εξοχής στη Θεσσαλονίκη. Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

Σωκράτης Ιορδανίδης, Χιονισμένη άποψη εξοχής στη Θεσσαλονίκη. Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

http://www.thmphoto.gr/?page_id=1074

http://83.235.173.112/fotoweb/Grid.fwx?archiveId=5008

Ο έρωτας στην τέχνη. Marc Chagall, πάνω από την πόλη και Γιώργη Παυλόπουλου, η στάχτη

Marc Chagall, Πάνω από την πόλη

 
   Σήμερα έκανα έναν περίπατο εκεί πάνω ψηλά, στο παλιό τμήμα της πόλης που ζω το τελευταίο διάστημα... Και ξαφνικά ήθελα να αιωρηθώ πάνω από την πόλη και να τη δω από ψηλά... Και τότε θυμήθηκα έναν πίνακα του Ρωσοεβραίου μοντερνιστή ζωγράφου Marc Chagall, που πριν από χρόνια είχα δει στην Πινακοθήκη Tretyakov. Bέβαια, είναι περίεργοι οι συνειρμοί που γίνονται στη συνείδησή μας...Ας μην μιλήσουμε, όμως, για αυτό...Ας μιλήσουμε για τον πίνακα.
 Ήρθε, λοιπόν,  η στιγμή για το "Πάνω από την πόλη" του Marc Chagall (1887-1985). To νεανικό ερωτικό ζευγάρι αιωρείται χορευτικά πάνω από τη μικρή παραμυθένια πόλη με τα σπίτια που έχουν ξύλινες στέγες. Ένα σπίτι στο βάθος κοκκινίζει... Ο άνδρας κρατά σφιχτά την κοπέλα, η οποία έχει απλωμένο ελεύθερα το ένα χέρι της στον αέρα. Πρόκειται για αλληγορική απεικόνιση του ερωτικού δεσμού δύο ανθρώπων. Στενά δεμένοι οι δύο νέοι αποδεσμεύονται από τη γη χάρη στον έρωτά τους και ίπτανται στο λευκό ουρανό, φωτίζοντάς τον με τα χρώματα των ενδυμάτων τους. Η καθημερινότητα μεταμορφώνεται σε όνειρο.

Marc Chagall, Πάνω από την πόλη. 1914-1918. Κρατική Πινακοθήκη Tretyakov. Μόσχα.

    Ο Marc Chagall ζωγραφίζει τον εαυτό του και την αγαπημένη του γυναίκα του, την Bella,  που υπήρξε η μοναδική του "μούσα", να αιωρούνται πάνω από την πατρίδα τους, τη μικρή πόλη της Λευκορωσίας, Vitebsk. Ο Chagall αγαπούσε πολύ την πόλη που πέρασε τα παιδικά του χρόνια και προσπάθησε να ζήσει εκεί με την αγαπημένη του Bella.  Ο πίνακας έγινε την περίοδο που το ζευγάρι μόλις είχαν παντρευτεί. Παντρεύτηκαν το 1915 αμέσως μετά την επιστροφή του Chagall από το Παρίσι. Ο Chagall επέστρεψε  στο Vitebsk το 1914 (με την έκρηξη του πολέμου) από το Παρίσι, όπου είχε πάει για σπουδές στη ζωγραφική το 1910.  Έζησαν κάποια χρόνια στο Vitebsk (ως το 1921), για να εγκατασταθούν τελικά στο Παρίσι, ύστερα από την ανεπιτυχή απόπειρα του Chagall να συνεργαστεί με την κυβέρνηση της Ρωσικής Επανάστασης και να προσαρμοσθεί στις συνθήκες του νέου καθεστώτος. 

   Ο Chagall ζωγράφισε μια σειρά αλληγορικών έργων που υμνούν τον έρωτά του με την Bella. Ένας πίνακας της ίδιας περιόδου (δηλαδή της εποχής αμέσως μετά το γάμο τους στο Vitebsk) είναι ο περίπατος. Εδώ η Bella με το κόκκινο φόρεμα αιωρείται μόνη της, κρατώντας με το ένα χέρι της το χέρι του Chagall, o oποίος στέκεται χαμογελαστός στο έδαφος. Υψώνει την Bella σαν είδος χαρταετού, ενώ στο άλλο του χέρι κρατά ένα πουλί. Μπροστά του μια εντυπωσιακή κόκκινη ανθοδέσμη, σύμβολο προφανώς του ερωτικού πάθους τους.  Πίσω διαγράφεται και πάλι τα παραμυθένια σπιτάκια του Vitebsk με τις χαρακτηριστικές ξύλινες στέγες. Κάποια κτίρια στο βάθος κοκκινίζουν...

Marc Chagall, Ο περίπατος. 1918. Ρωσικό Μουσείο.

...Και από το "Πάνω από την πόλη" του Marc Chagall στο αλληγορικό ποίημα του Γιώργη Παυλόπουλου Η στάχτη, γιατί, όπως είπαμε, οι συνειρμοί παίζουν περίεργα παιχνίδια στο μυαλό μας...

Γιώργη Παυλόπουλου, Η στάχτη

Φύσαγε ὁ ἀγέρας
ἀνέβαζε τὴ στάχτη τους
τὴν πήγαινε στὸν οὐρανὸ
φοβόταν ἐκείνη φοβόταν
οὐὰ φοβιτσιάρα τῆς φώναζε.

Πάψε τρελέ του ἔλεγε
δὲν εἴμαστε πιὰ στὴ γῆ
δὲν ἔχουμε πιὰ δέρμα
δὲν ἔχουμε μαλλιὰ
δὲν ἔχουμε μήτε μάτια.

Γίναμε στάχτη τῆς ἔλεγε
ὅμως μὲ βλέπεις καὶ σὲ βλέπω
καὶ μένει ἀκόμα ἡ ἀγάπη
ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ γίνει στάχτη
καὶ μένει ἀκόμα ἡ ἀγάπη.

Εἶμαι ἡ στάχτη σου τοῦ ἔλεγε
καὶ εἶσαι ἡ στάχτη μου
μὰ ποῦ ἀνεβαίνουμε ποῦ πᾶμε
κι ὅλο φυσάει κι ὅλο σὲ χάνω
οὐὰ φοβιτσιάρα τῆς φώναζε.

Πάψε τρελέ του ἔλεγε.

http://www.wikipaintings.org/en/marc-chagall/over-the-town-1918
ussiapedia.rt.com/prominent-russians/art/marc-chagall/
http://www.independent.co.uk/life-style/love-sex/romance-passion/the-art-of-love-marc-chagall-935051.html
http://www.tretyakovgallery.ru/en/collection/_show/image/_id/388
otallyhistory.com/over-the-town/
http://www.wikipaintings.org/en/marc-chagall/the-promenade-1918
http://www.chagallpaintings.org/biography.html
http://www.myriobiblos.gr/greekliterature/pavlopoulos_giorgos.html

Ποιήματα για την ποίηση. Γιώργης Παυλόπουλος, Το σπίτι της ποίησης

Το σπίτι της Ποίησης

   Για αυτούς που γράφουν ποίηση, για αυτούς που διαβάζουν ποίηση, για αυτούς που διδάσκουν ποίηση, για αυτούς που αναζητούν την ποίηση, για αυτούν που ζουν με ποίηση, ένα αλληγορικό ποίημα για την ποίηση από τον Γιώργη Παυλόπουλο (1924-2008).
   Το ποίημα μπορεί να διαβασθεί παράλληλα και με το ποίημα "Τα Αντικλείδια" του ίδιου ποιητή.

William Afflek (1868-1943), Ποίηση. 

Γιώργης Παυλόπουλος, Το σπίτι της Ποίησης

Το σπίτι της Ποίησης είναι ακατοίκητο.

Οι ποιητές λείπουν πάντα έξω

γυρίζουν εδώ κι εκεί μέσα στον κόσμο.

Κανείς δεν ξέρει πώς περνούν

τις μέρες και τις νύχτες τους.

Μυστήριο η ζωή τους παραμένει.

Όμως υπάρχουν τ' αποτσίγαρα και τα χαρτιά.

Ποιοι καπνίζουν τόσο πολλά τσιγάρα;

Ποιοι γεμίζουν τόσο πολλά χαρτιά

σ' αυτό το έρημο σπίτι;

Κανείς δεν ξέρει.

Κάθε πρωί μια ωραία γυναίκα

-λένε πως είναι η ίδια η Ποίηση-

έρχεται και βγάζει στο δρόμο τα σκουπίδια.

Καθαρίζει το σπίτι και βάζει τα χαρτιά σε τάξη.

Βλ. Γιώργης Παυλόπουλος, Να μην τους ξεχάσω, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2008.

Ignat Bednarik (1882-1963), Άνδρας που διαβάζει.

http://www.bednarik.non-profit.nl
http://www.delcampe.net/page/item/id,0090163505,language,E.html
http://www.artnet.com/artists/william-affleck/past-auction-results

Γυναίκες που διαβάζουν σε βιβλιοθήκη. Ένας πίνακας του Edouard John Mentha

Yπηρέτρια διαβάζει σε βιβλιοθήκη. Ένας πίνακας του Edouard John Mentha

    Γνωρίζετε ότι έχω αδυναμία στους πίνακες που απεικονίζουν γυναίκες να διαβάζουν...και είναι πράγματι πάρα πολλοί οι καλλιτέχνες που έχουν επιλέξει αυτό το θέμα. Ιδού, λοιπόν, η νέα "ανακάλυψή" μου!

  Ο πίνακας του Ελβετού ζωγράφου Edouard John Mentha ή Menta (1858-1915) που απεικονίζει με λεπτομέρειες το εσωτερικό ενός δωματίου- βιβλιοθήκης. Βλέπουμε τεράστιους τόμους παλιών βιβλίων  στα ράφια της βιβλιοθήκης, ενώ διακρίνουμε βαλσαμωμένα πουλιά στο τελευταίο ράφι. Στην άκρη αριστερά μια γυάλα με χρυσόψαρα και ένα κρανίο. Χώρος μάλλον σκοτεινός, κλειστός, απόμακρος, γεμάτος σκόνη από τα βιβλία...Ένας χώρος που πιθανόν είναι το καταφύγιο κάποιου επιστήμονα με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα.  Αισθάνομαι τη βαριά αγαπημένη μυρωδιά που αποπνέουν τα πολλά συγκεντρωμένα βιβλία...  

    ...Και φυσικά τα βιβλία αυτά δεν  περιέχουν ρομαντικά μυθιστορήματα ή ποιήματα που συνήθιζαν να διαβάζουν οι γυναίκες της εποχής εκείνης. Στο χώρο αυτό, λοιπόν, μια υπηρέτρια, κρατώντας στο χέρι της το φτερό για ξεσκόνισμα, διαβάζει με αφοσίωση ένα βιβλίο. Προφανώς, έχει ανεβεί στη σκάλα για να ξεσκονίσει τα ράφια της βιβλιοθήκης και το βιβλίο τράβηξε την προσοχή της. Αναρωτιέμαι τι να είναι αυτό που διαβάζει η "παρείσακτη" γυναίκα...

Edouard John Mentha ή Μenta, Υπηρέτρια που διαβάζει σε βιβλιοθήκη. Γύρω στα 1915. Ιδιωτική Συλλογή.

https://www.pinterest.com/pin/102105116524138273/

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Edouard_John_Mentha_Lesendes_Dienstmädchen_in_einer_Bibliothek.jpg

O Χειμώνας στη ζωγραφική. Χειμωνιάτικες σκηνές στους πίνακες του Pierre Éduard Frère.

Χειμωνιάτικες σκηνές. Πίνακες του Pierre Éduard Frère.

   Eπειδή είναι χειμώνας-ας μην το ξεχνάμε αυτό- και κάποιοι συνάνθρωποι μας μπορεί να κρυώνουν και να πεινούν, ας δούμε κάποιους πίνακες του Γάλλου ζωγράφου Pierre Éduard Frère (1819-1886), με χειμωνιάτικα θέματα. Ως ρεαλιστής ο Frère αποτυπώνει με τρυφερή ματιά σκηνές του κρύου χειμώνα στις οποίες πρωταγωνιστούν κυρίως μικρά παιδιά των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων του 19ου αιώνα. Σκηνές από την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων που μοχθούν για να εξασφαλίσουν λίγη ζεστασιά και το φαγητό τους.
   Pierre Éduard Frère ανήκει στην ομάδα εκείνη των Γάλλων ζωγράφων του 19ου αιώνα που βλέπουν με συμπάθεια τις καθημερινές στιγμές των φτωχών ανθρώπων και απεικονίζουν τη δύσκολη ζωή τους όχι τόσο για να καταγγείλουν τις κοινωνικές ανισότητες και αδικίες όσο για να δημιουργήσουν ενσυναίσθηση στους θεατές.

Éduard Frère, Χειμωνιάτικη Σκηνή. Ιδιωτική Συλλογή.

   Στο χειμωνιάτικο χιονισμένο τοπίο ένας άνθρωπος μάλλον κόβει ξύλα.

Pierre Éduard Frère, Τα κρύα χέρια. Liverpool National Museums of Art.

    Είναι Χειμώνας και το κρύο δυνατό. Oι ηλικιωμένες γυναίκες του χωριού έχουν βγει στο δάσος για να μαζέψουν ξύλα που θα θερμάνουν το φτωχικό τους σπίτι. Η γυναίκα έχει ακουμπήσει τα ξύλα στο έδαφος και προσπαθεί να ζεστάνει τα παγωμένα χεράκια του μικρού κοριτσιού...

Pierre Éduard Frère, O διάδρομος. Bradford Museums and Galleries.

   Χιονισμένη αυλή ενός αγροτικού σπιτιού. Ο διάδρομος με τις σκάλες οδηγεί στο εσωτερικό του. Άραγε θα έχει ζέστη μέσα στο σπίτι;

Pierre Éduard Frère, Ψήνοντας κάστανα. Manchester City Collections.

    Σκηνή από εσωτερικό φτωχού σπιτιού. Ευτυχώς, όμως, υπάρχει φωτιά και κάτι να φάνε. Δύο παιδιά ψήνουν κάστανα στη φωτιά...

Pierre Éduard Frère, To βραδινό φαγητό. Birmingham Museums of Art.

   Ένα αγόρι τρώει το βραδινό του φαγητό μπροστά στη σόμπα.

Pierre Éduard Frère, Παιδιά για θελήματα. Atkinson Art Gallery.

    Δύο αγόρια τουρτουρίζουν από το κρύο στο χιονισμένο δρόμο της μικρής πόλης. Είναι παιδιά βιοπαλαιστές που κάνουν διάφορα θελήματα...Το βράδυ θα φάνε το φαγητό τους ή κάστανα μπροστά στη σόμπα του φτωχικού σπιτιού τους...

http://www.bbc.co.uk/arts/yourpaintings/artists/pierre-edouard-frere
http://fr.wikipedia.org/wiki/Pierre-Édouard_Frère
http://iamachild.wordpress.com/2011/05/20/pierre-edouard-frere-1819-1886-french/
http://www.rehs.com/Pierre_Edouard_Frere_Bio.html