Άννα Αγγελοπούλου: John Everett Millais, Το τυφλό κορίτσι. Η φτώχεια στους Προραφαηλίτες ζωγράφους

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Παρασκευή 3 Ιανουαρίου 2014

John Everett Millais, Το τυφλό κορίτσι. Η φτώχεια στους Προραφαηλίτες ζωγράφους

Κοινωνικά προβλήματα και Προραφαηλίτες ζωγράφοι. Ένας πίνακας του

John Everett Millais

Eίναι ένας από τους πιο δημοφιλείς πίνακες του Βρετανού ζωγράφου John Everett Millais (1829-1896), o οποίος υπήρξε από τα κύρια ιδρυτικά μέλη της Προραφαηλιτικής Αδελφότητας καλλιτεχνών που συστάθηκε το 1848 στο Λονδίνο από μια ομάδα νεαρών καλλιτεχνών, κυρίως ζωγράφων αλλά και ποιητών (τρία ήταν τα κύρια ιδρυτικά μέλη: ο Dante Gabriel Rossetti, ο William Holman Hunt και ο John Everett Millais).

Το έργο του Millais φέρει τον τίτλο το τυφλό κορίτσι και μπορεί να θεωρηθεί εξαιρετικό δείγμα του αισθητισμού των Προραφαηλιτών ζωγράφων στην τέχνη. Η εικόνα είναι όμορφη και υποθέτω πως δημιουργεί ευχάριστη εντύπωση στους θεατές. Ωστόσο, ο προσεκτικός θεατής μπορεί να διακρίνει, πέρα από τον αισθητισμό, αναφορές και σχόλια για κοινωνικά προβλήματα της εποχής.

Ο Millais απεικονίζει σε σχήμα πυραμίδας (κατά τη συνήθη τακτική των Προραφαηλτιών ζωγράφων) δύο κορίτσια (είναι, πιθανόν, αδελφές), το ένα μεγαλύτερο και το άλλο μικρότερο στην ηλικία, να κάθονται στην όχθη ενός ρυακιού στην ύπαιθρο, αμέσως μετά τη βροχή. Πίσω τους απλώνεται ένα αντιπροσωπευτικό αγγλικό λιβάδι (μπορούμε να διακρίνουμε σ' αυτό προβατάκια, άλογα, αγελάδες και σε πρώτο πλάνο κοράκια), στο βάθος φαίνονται τα σπίτια μιας μικρής αγροτικής πόλης ή χωριού, ενώ στον γαλανό ουρανό ξετυλίγεται ένα διπλό ουράνιο τόξο (πραγματικά σπάνιο φαινόμενο για την επιστήμη). Τα κορίτσια φορούν κουρελιασμένα ρούχα και είναι ζητιάνες. Η μεγαλύτερη έχει κλειστά τα μάτια της και φαίνεται να δέχεται με έκσταση στο πρόσωπό της τη ζεστασιά του φωτός από τις ακτίνες του ήλιου που έχει εμφανιστεί αμέσως μετά τη βροχή. Στην αγκαλιά της βρίσκεται ένα μικρό μουσικό όργανο, ένα είδος μικρού ακορντεόν. Με το ένα χέρι κρατά σφικτά το χέρι του μικρότερου κοριτσιού, το οποίο έχει ακουμπήσει το σώμα πάνω της με κλίση, έτσι ώστε να είναι στραμμένο προς τα πίσω για να μπορεί να δει το ουράνιο τόξο, ενώ με το άλλο χέρι αγγίζει το γρασίδι από το έδαφος.

Μερικοί κριτικοί βλέπουν θεολογικές προεκτάσεις στην ερμηνεία του πίνακα και προσπαθούν να εξηγήσουν την παρουσία του ουράνιου τόξου ως σημείο του Θεού, με βάση την αναφορά στην Αγία Γραφή και πιο συγκεκριμένα στο βιβλίο της Γενέσεως (9:16).

John Everett Millais, Το τυφλό κορίτσι. 1856. Birmingham Museums Art Gallery.

Ο Millais άρχισε να ζωγραφίζει τον πίνακα το Φθινόπωρο του 1854 στο Winchelsea, εξοχική κωμόπολη του Sussex και τον ολοκλήρωσε δύο χρόνια αργότερα στην εξοχή του Περθ στη Σκοτία, όταν μαζί με τη γυναίκα του επισκέφθηκαν την πατρίδα της σ' αυτήν την περιοχή. Το έργο αγαπήθηκε πολύ και κέρδισε το ετήσιο βραβείο του 1857 στην έκθεση του Λίβερπουλ όπου εκτέθηκε.

John Everett Millais, Το τυφλό κορίτσι. Λεπτομέρεια. 1856. Birmingham Museums Art Gallery.

Ο προσεκτικός παρατηρητής μπορεί να παρατηρήσει δύο λεπτομέρειες:

- Στο λαιμό του μεγαλύτερου κοριτσιού με τα κλειστά μάτια κρέμεται ένα χαρτάκι που γράφει "Pity the blind" (έλεος στην τυφλή). Από αυτό το σημείωμα καταλαβαίνουμε ότι η κοπέλα είναι μία τυφλή ζητιάνα που συνοδεύεται από το μικρότερο κορίτσι. Παίζει μουσική με το μικρό ακορντεόν και εκλιπαρεί για ελεημοσύνη από τους περαστικούς.

-Στη μαντήλα που σκεπάζει τα μαλλιά της έχει καθήσει μια πεταλούδα, πιθανόν σύμβολο της ψυχής και της ελευθερίας.

John Everett Millais, Το τυφλό κορίτσι. Λεπτομέρεια. 1856. Birmingham Museums Art Gallery.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο πίνακας έχει στοιχεία συμβολισμού (άλλωστε οι Προραφαηλίτες μπορεί να θεωρηθούν ως πρόδρομοι του συμβολισμού), αλλά ταυτόχρονα εκφράζει και το πάθος του ρομαντισμού, αφού ο Προραφαηλιτισμός ήταν στην ουσία ένα ιδιότυπο κίνημα του ρομαντισμού στη Βρετανία. Η έκφραση του προσώπου της τυφλής απηχεί ασφαλώς στοιχεία ρομαντισμού. Η κοπέλα αισθάνεται την αναζωογονητική ακτινοβολία του ήλιου στο πρόσωπό της μετά από τη βροχή και την υγρασία. Αισθάνεται τη νέα ημέρα με όλες τις αισθήσεις της, εκτός φυσικά από την όραση. Νιώθει το χάδι του φωτός στο πρόσωπο και η ίδια αγγίζει το γρασίδι του εδάφους, προφανώς ακούει τον ήχο του ρυακιού και μυρίζει τις ευωδιές της νοτισμένης από τη βροχή εξοχής. Αφή, ακοή, όσφρηση είναι οι αισθήσεις μέσω των οποίων αντιλαμβάνεται και προσλαμβάνει τις παραστάσεις από τη ζωή. Ωστόσο, δεν μπορεί να παρατηρήσει αυτό που βλέπει το μικρότερο κορίτσι, το διπλό ουράνιο τόξο στον διαυγή γαλανό ουρανό (ύστερα από τη βροχή). Ή μήπως μπορεί να το "δει" με τα μάτια της ψυχής της;
O πίνακας αποτελεί κοινωνικό σχόλιο για τη φτώχεια και τα άτομα με ειδικές ανάγκες, όπως οι τυφλοί που αναγκάζονταν να ζητιανεύουν, παίζοντας μουσική. Η στερεοτυπική εικόνα του φτωχού τυφλού οργανοπαίκτη ή γενικά του ατόμου με ειδικές ανάγκες που ζητιανεύει για τον επιούσιον αναβιώνει μέχρι τις μέρες μας. Όμως, η εικόνα του Millais είναι τόσο όμορφη, που η ομορφιά της, ίσως, λειτουργεί αποτρεπτικά για κοινωνικό προβληματισμό ή ακυρώνει οποιαδήποτε διάθεση κοινωνικής καταγελίας. Το μόνο, ίσως, που θα θέλαμε είναι να αισθανθούμε τη στιγμή της ημέρας αμέσως μετά τη βροχή με το ίδιο πάθος και έκσταση που φαίνεται να την αισθάνεται η τυφλή κοπέλα.