Η προσκύνηση των Μάγων. Προραφαηλίτες ζωγράφοι και ένα ποίημα για το "ταξίδι των μάγων" της Ζωής Καρέλλη

Το ταξίδι των Μάγων.

Αυτές τις ημέρες των Χριστουγέννων θυμήθηκα το ποίημα της Ζωής Καρέλλη, "Το ταξίδι των Μάγων" και πίνακες των Προραφαηλιτών ζωγράφων που απεικονίζουν τη σκηνή της προσκύνησης των Μάγων στη φάτνη του νεογέννητου Χριστού.

 

Edward Burne Jones, Το Αστέρι της Βηθλεέμ. 1887-1891. Birmingham Museums and Art Gallery. Οι τρείς βασιλείς μάγοι έχουν φθάσει στον τελικό προορισμό του ταξιδιού τους και προσφέρουν τα πολύτιμα δώρα στον Νεογέννητο Χριστό. Διακρίνεται ο άγγελος να κρατά στα χέρια του το Αστέρι της Βηθλεέμ. Το φως του οδήγησε τους Μάγους στη φάτνη της Γέννησης.

Στο εξαιρετικό ποίημα της Ζωής Καρέλλη ακούμε τη φωνή του ποιητικού υποκείμενου που ταυτίζεται μ' έναν από τους τρεις μάγους. Ένας μάγος έχει μείνει μονάχος να πορεύεται στα σκοτεινά, αναζητώντας τον προορισμό του...

Ζωή Καρέλλη, Το ταξίδι των μάγων

Έπρεπε να ’μαστε τρεις.
Αν δεν ήταν τόσο σκοτάδι,
θα καταλάβαινα ίσως, γιατί
έχω μείνει τόσο μονάχος.

Πόσο έχω ξεχάσει.
Πρέπει απ’ αρχής πάλι το ταξίδι
ν’ αρχίσει.
Πότε ξεκινήσαμε, τότε, οι τρεις;
Ή μήπως, κάποτε, είχαμε ανταμώσει...
Μαζί πορευτήκαμε ένα διάστημα,
όσο μας οδηγούσε άστρο λαμπρό.
Αυτό άλλαξε την οδό ή εγώ
τίποτα πια να δω δεν μπορώ;
Πού βρίσκομαι τώρα, σε τέτοιον καιρό,
σκληρό, ανένδοτο, δύσκολο,
εγώ, ανήσυχος, βιαστικός.
Μήπως κι η ώρα πλησίασε;
Πού να το ξέρω!

Edward Burne Jones, Η Προσκύνηση των Μάγων, 1861. Από τρίπτυχο. Tate Britain.

Edward Burne Jones, O Eυαγγελισμός και η Προσκύνηση των Μάγων. 1861. Τρίπτυχο για την εκκλησία του Αγ. Παύλου. Brighton. Tate Britain.

Πού είναι τα δώρα;
είχαμε τότε τοιμάσει δώρα
ήμερα, ήσυχα
δώρα ημών των ταπεινών, χρυσόν
λίβανον και σμύρναν άλλοτε
με θαυμασμό κι ευλάβεια του φέρναμε.

Τώρα σ’ αυτόν τον καιρό
σίδερο, κεραυνό και φωτιά.

John Duncan (1866-1945), Οι τρεις βασιλείς (Μάγοι). 1915.

Ήμασταν τρεις,
τώρα κανέναν άλλον δε βλέπω
κι αισθάνομαι τα χέρια μου
πότε άδεια, πότε βαριά.
Βασιλείς τότε προς τον βασιλέα
του κόσμου, τώρα κανείς
δε βασιλεύει με βεβαιότητα.
Σκοτάδι βαρύ. Ποιος μ’ οδηγεί;
Δίχως συντροφιά,
δίχως άστρο κανένα πηγαίνω.

Edward Burne Jones, Το αστέρι του Βηθλεέμ. Από το Βιβλίο των Λουλουδιών. 1882-1898. Βρετανικό Μουσείο.

Μόνη προσφορά, η μεγάλη που γνωρίζω,
συμφορά της στέρησής Του.
Τι να προσφέρω σημάδι ευλάβειας
κι υποταγής; Εμείς, άνθρωποι
της παράφορης τούτης εποχής,
τι μπορούμε, δικό μας, ευτυχείς
να Του δώσουμε; Είναι ανάγκη
να βρούμε την προσφορά.

Dante Gabriel Rossetti, H Προσκύνηση, 1858-1864. Tate Britain.


Τίποτα δεν προσφέρει της ψυχής μας
ο τόσος αγώνας.
Χρυσόν, λίβανον και σμύρναν
άλλοτε, δώρα απλά.
Μας παιδεύει η ασυμπλήρωτη προσφορά.
Τώρα που πορεύομαι στο σκοτάδι,
χωρίς τη χαρά των δώρων, μονάχος,
δεν έχω παρά τον εαυτό μου να δώσω.

Εν συντριβή βαδίζοντα.

Από τη συλλογή Κασσάνδρα και άλλα ποιήματα (1955)

Edward Burne Jones, H προσκύνηση των Μάγων. Λεπτομέρεια από το Το Δυτικό παράθυρο στην Εκκλησία του Αγ. Deiniol στο Hawarden του Flintshire. Ουαλία. 

Edward Burne Jones, H προσκύνηση των Μάγων. Το Δυτικό παράθυρο στην Εκκλησία του Αγ. Deiniol στο Hawarden του Flintshire. Ουαλία. 

Edward Burne Jones, Το αστέρι της Βηθλεέμ
Edward Burne Jones, Η προσκύνηση των Μάγων, Τρίπτυχο

John Duncan, Oι τρεις Μάγοι, 1915

Dante Gabriel Rossetti, Η Προσκύνηση

Edward Burne Jones, Η προσκύνηση των Μάγων. Παράθυρο

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Edward_Burne-Jones_Star_of_Bethlehem_(Flower_Book).png

Ζωή Καρέλλη, Το ταξίδι των μάγων

Helleborus Niger, Το Χριστουγεννιάτικο Τριαντάφυλλο: ποιήματα και πίνακες ζωγραφικής

 Το ρόδο των Χριστουγέννων

...επειδή έρχονται τα Χριστούγεννα, σκέφτηκα μιλήσω για το "χριστουγεννιάτικο τριαντάφυλλο", το "ρόδο των Χριστουγέννων". Πρόκειται για το φυτό με τo λατινικό όνομα "Helleborus Niger", στα ελλληνικά "Ελλέβορος ο Μέλας". Έχει μικρά άνθη σε λευκό ή μερικές φορές ρόδινο χρώμα στην κάτω επιφάνεια του πέταλου, ενώ ο χαρακτηρισμός του "Μέλας" φαίνεται ότι οφείλεται στις μαύρες ρίζες του φυτού. Φύεται σε ξέφωτα ορεινών περιοχών και ανθίζει τον Χειμώνα, συγκεκριμένα την περίοδο Δεκεμβρίου-Μαρτίου, αψηφώντας το κρύο και το χιόνι. Το συναντάμε κυρίως στα βουνά της Κεντρικής Ευρώπης (από τις Ανατολικές Άλπεις ως τα Βόρεια Βαλκάνια. Στην Ελλάδα ο "Ελλέβορος ο Μέλας" είναι πολύ σπάνιο είδος, μπορούμε όμως να βρούμε άλλα είδη του φυτού, όπως είναι ο "Ελλέβορος ο Κυκλόφυλλος"

   Ο "Ελλέβερος ο Μέλας" στην Κεντρική Ευρώπη (ιδιαίτερα στη Γερμανία, Αυστρία) ονομάζεται "ρόδο των Χριστουγέννων", αν και δεν ανήκει στην ίδια οικογένεια των ροδοειδών φυτών, αλλά στην οικογένεια που ανήκουν οι ανεμώνες και οι νεραγκούλες. Τα άνθη του έχουν απεικονιστεί από γνωστούς ζωγράφους, όπως ο Γάλλος Claude Monet, o Ολλανδός Piet Mondrian, ο Σουηδός Carl Larsson, η Βρετανή Jessica Hayllar.

   Ένας χαρακτηριστικός πίνακας που απεικονίζει αριστοτεχνικά τα άνθη του "Χριστουγεννιάτικου Ρόδου" είναι ο παρακάτω πίνακας του Γάλλου ιμπρεσιονιστή Monet, που αποτέλεσε και η αφορμή για να αναζητήσω πληροφορίες για αυτό το φυτό με το "χριστουγεννιάτικο" όνομα. 

Claude Monet, Τα ρόδα των Χριστουγέννων. 1883.

Μία εξαιρετική απεικόνιση του άνθους του "Χριστουγεννιάτικου ρόδου" είναι και ο πίνακας του Ολλανδού Mondrian.

Piet Mondrian (1872-1944), Λευκά ρόδα των Χριστουγέννων, 1923.

H αναζήτησή μου για τα "Χριστουγεννιάτικα τριαντάφυλλα", που στην πραγματικότητα δεν είναι τα γνωστά μας τριαντάφυλλα, αλλά άλλο είδος φυτού, με οδήγησε και σε δύο ποιήματα Ελλήνων ποιητών. Ας τα διαβάσουμε!

Τάκης Βαρβιτσιώτης, Χριστουγεννιάτικα Τριαντάφυλλα

Ο τελευταίος καπνός

Στην όχθη τ’ ουρανού

Πίσω απ’ το τζάμι

Χέρια κάτασπρα

Ικετεύουν σαν πουλιά

Κι ένα λυχνάρι θρυμματίζεται

Σχηματίζοντας

Μικρές κόκκινες φλόγες

Τότε

Κάποια παιδούλα

Αρχίζει να γράφει

Το πιο ωραίο της ποίημα

Carl Larsson (1853-1919), Τα ρόδα των Χριστουγέννων, 1889.

Γεώργιος Δροσίνης, Χριστουγεννιάτικα Τριαντάφυλλα

Τα Χριστουγεννιάτικα Τριαντάφυλλα,

-θάμα σ'άλλα χρόνια περασμένα-

τα είδα αλήθεια, με τα μάτια ορθάνοιχτα,

μια φορά ν'ανθίσουν και για μένα.

Τα είδα μες στα σκόρπια τα ξερόφυλλα

να βλασταίνουν απ' το πέρασμά σου

και τον παγωμένο αέρα ευώδιασαν

τα Τριαντάφυλλα-ή το ανάστημά σου!

Θάματα παλιών καιρών δε γίνονται,

δε γυρίζει πίσω η Πίστη η πρώτη.

Τα Χριστούγεννα Τριαντάφυλλα

τ' άνθισε για με η δική σου η Νιότη.

Jessica Hayllar (1858-1940), Helleborus Niger. Tο ρόδο των Χριστουγέννων, 1911. Mία επίσης εξαιρετική απεικόνιση του άνθους.

 Το άνθος του "Helleborus Niger" συνδέεται με τον μύθο του "ρόδου των Χριστουγέννων", μία συγκινητική ιστορία με ηρωίδα μία βοσκοπούλα, τη Madelon, που το χειμωνιάτικο βράδυ της Γέννησης του Χριστού είδε τους τρεις Μάγους με τα πολύτιμα δώρα τους, αλλά και κάποιους βοσκούς με πιο φτωχικά δώρα να πηγαίνουν να προσκυνήσουν το θείο Βρέφος. 

Catherine Cameron (1874-1945), Ο μύθος του ρόδου των Χριστουγέννων.

   H βοσκοπούλα ακολούθησε τους προσκυνητές και έφθασε και αυτή στο στάβλο της Γέννησης, όμως δεν είχε κάποιο δώρο να προσφέρει, όπως οι Μάγοι και οι άλλοι βοσκοί. Ούτε ένα λουλούδι δεν μπορούσε να βρει για να προσφέρει στο Νεογέννητο, γιατί χιόνι είχε καλύψει τα πάντα. Άρχισε να κλαίει...τότε ένας άγγελος την λυπήθηκε και της χάρισε ένα "θαύμα"...από τα δάκρυά της, που έπεφταν στο χιονισμένο έδαφος άνθισε ένα λουλούδι, το "χριστουγεννιάτικο ρόδο", ένα δώρο για τον μικρούλη Χριστό...

  Ο μύθος του "ρόδου των Χριστουγέννων" αποτυπώθηκε σε πολλές εικονογραφήσεις και Χριστουγεννιάτικες κάρτες στα τέλη του 19ου-αρχές του 20ού αιώνα.

S. Broome, Ο μύθος του ρόδου των Χριστουγέννων. Εικόνα από το περιοδικό "η Σφαίρα". 1923.

Walter Crane,  η νεράιδα "τo ρόδο των Χριστουγέννων". Εικόνα από το βιβλίο 'Flora's Feast, a Fairy's Festival of Flowers". 1889-1892.

Helga von Cramm, χρωμολιθογραφική κάρτα με το άνθος του "Helleborus Niger" και μία προσευχή. Γύρω στα 1880.

Claude Monet, Τα ρόδα των Χριστουγέννων

Piet Mondrian, λευκά ρόδα των Χριστουγέννων

Piet Mondrian, Roses de Noël

Carl Larsson, Τα ρόδα των Χριστουγέννων

Jessica Hayllar, Ηellborus Niger, τα ρόδα των Χριστουγέννων

Catherine Cameron, ο μύθος του ρόδου των Χριστουγέννων

Πληροφορίες για το φυτό Helleborus Niger

Για το φυτό Helleborus Niger

Helga von Cramm. Χρωμολιθογραφική κάρτα.

Ο μύθος για το ρόδο των Χριστουγέννων

Walter Crane, η νεράιδα "το ρόδο των Χριστουγέννων"

"Έβρεχε η βροχή, βροχή καθημερινά"! Στίχοι του Σαίξπηρ και πίνακες ζωγραφικής με θέμα τη βροχή

 H βροχή στη ζωγραφική με στίχους του Σαίξπηρ

"Με αγέρα και βροχή..." περάσαμε τις προηγούμενες ημέρες...

...επειδή, λοιπόν, έβρεχε καθημερινά, μέρα και νύχτα, αυτές τις ημέρες, θυμήθηκα το στίχο του Σαίξπηρ "έβρεχε η  βροχή, βροχή καθημερινά" ("rain it raineth every day") από τη ρομαντική κωμωδία "Δωδέκατη Νύχτα" ή "Ό,τι θέλετε" που θεωρείται ότι γράφηκε γύρω στα 1601-1602.

Ο στίχος "rain it raineth every day" αποτελεί και τον τίτλο  έργων Βρετανών  ζωγράφων, που εμπνεύστηκαν από το έργο του Σαίξπηρ. To μοτίβο της βροχής επαναλαμβάνεται στο τραγούδι, που λέει στο τέλος του έργου ο Γελωτοποιός (Fest). Σας παραθέτω το τραγούδι σε μετάφραση του Βασίλη Ρώτα. 

Σαίξπηρ Έργα, Δωδεκάτη Νύχτα-Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας. 

Μετάφραση Βασίλη Ρώτα, α΄ έκδοση Ίκαρος, Αθήνα 1949.

Σαν ήμουν ήμουν κούτσικο μωρό
Με χάι χάι μ’αγέρα και βροχή
Τρελό’μουνα κι ανήξερο
Κι έβρεχε η βροχή, βροχή καθημερινά

Μα κι όταν εμεγάλωσα καλά

Με χάι χάι μ’αγέρα και βροχή

Χαμίνια κλέφτες ποιος βοηθά

Κι έβρεχε η βροχή, βροχή καθημερινά

Κι όταν, αλί μου, μπήκα σε παντρειά

Με χάι χάι μ’αγέρα και βροχή

Με τον καβγά δεν πρόκοψα

Κι έβρεχε η βροχή, βροχή καθημερινά

Το βράδυ πάντα πλάγιαζα βαρύς

Με χάι χάι μ’αγέρα και βροχή

Μπεκροπαρέα ολημερίς

Κι έβρεχε η βροχή, βροχή καθημερινά

Πάει καιρός που πιάστη η πλάση αυτή

Με χάι χάι μ’αγέρα και βροχή

Κι ας πάει, το δράμα τέλειωσε

Πρόθυμοι για σας εδώ καθημερινά

   Ας δούμε τις απεικονίσεις του στίχου "Έβρεχε η βροχή, βροχή καθημερινά" από τρεις Βρετάνους ζωγράφους, του Norman Garstin (1847-1926), του Leonard Campbell Taylor (1874-1969) και του George Frederic Watts (1817-1904).

Norman Garstin (1847-1926), "Έβρεχε  βροχή, η βροχή καθημερινά ". 1889. Penlee House Gallery and Museum. Στην προβλήτα του Penlee της Κορνουάλης μία βροχερή ημέρα! Μία μητέρα με παιδί σε πρώτο πλάνο.

Ο πίνακας του Garstin μου θύμισε τον παρακάτω πίνακα του Αμερικανού Childe Hassam, που απεικονίζει μία βροχερή ημέρα σε δρόμους της Βοστόνης.

Childe Hassam (1859-1935), Βροχερή ημέρα. Βοστόνη. 1885.  Toledo Art Museum. Μία μητέρα και το παιδί της στη βροχή.

Δύο γυναίκες σε περισυλλογή και ονειροπόληση, που βρίσκονται στο εσωτερικό μίας Βικτωριανής εξοχικής κατοικίας μία βροχερή ημέρα, απεικονίζει ο πίνακας του Leonard Campbell Taylor.  Η μία στέκεται στο παράθυρο και κοιτάζει το μουντό τοπίο, κρατώντας ένα βιβλίο, ενώ η άλλη ονειροπολεί έχοντας στην αγκαλιά της μία γάτα, καθισμένη αναπαυτικά στην πολυθρόνα. O τίτλος υπονοεί  ότι βρέχει καθημερινά για μέρες.

Leonard Campbell Taylor (1874-1969), "Έβρεχε η βροχή, βροχή καθημερινά". 1906. 

Κατά κάποιον τρόπο ο πίνακας του Taylor μου θύμισε την ατμόσφαιρα του παρακάτω πίνακα του Αμερικανού Fr. Weston Benson. Στη σκηνή διακρίνουμε μόνο μία νεαρή γυναίκα να κάθεται αναπαυτικά και να διαβάζει μπροστά στο τζάκι. Το παράθυρο μόλις που διακρίνεται στο βάθος του δωματίου...

Frank Weston Benson (1862-1951), Μία βροχερή ημέρα, 1906. Chicago Art Institute.

Τέλος, ένας ακόμα πίνακας για τη "βροχή, που έβρεχε βροχή καθημερινά" του Προραφαηλίτη George Frederic Watts (1817-1904).

George Frederic Watts (1817-1904),  "H βροχή έβρεχε βροχή καθημερινά", 1883.

Norman Garstin, Η βροχή που βρέχει καθημερινά

Child Hassam, Βροχερή Ημέρα. Βοστόνη.

Leonard Campbell Taylor, Η βροχή που βρέχει καθημερινά

Fr. W. Benson, Μία βροχερή ημέρα

George Frederic Watts, H βροχή που βρέχει καθημερινά

Μία μαθήτρια! Ένα ποίημα της Γλυκερίας Μπασδέκη και πίνακες ζωγραφικής του Πολύκλειτου Ρέγκου

Γλυκερία Μπασδέκη, Τρίτη Δημοτικού και η μαθήτρια του Πολύκλειτου Ρέγκου

   Τα σχολεία "άνοιξαν" για ακόμη μια χρονιά...Για αυτό, σκέφτηκα να καλωσορίσω τη νέα σχολική χρονιά με το νοσταλγικό ποίημα της Γλυκερίας Μπασδέκη, "Τρίτη Δημοτικού", που μου θύμισε ένα αγαπημένο πίνακα ζωγραφικής του Πολύκλειτου Ρέγκου (1903-1984).

...Επειδή δεν είμαι πια εννιά και δεν πηγαίνω Τρίτη Δημοτικού, αλλά ακόμα πηγαίνω σχολείο...και επειδή η μητέρα μου έχει πεθάνει!...και επειδή είχα τετράδια (έχω ακόμα τετράδια) και κόλες γλασέ...και επειδή πάντα μου άρεσε ένα αγόρι από μεγαλύτερη τάξη...και επειδή έχω βγάλει πια το Λύκειο και άλλες σχολές...Για αυτό το ποίημα της Γλυκερίας!!!

Πολύκλειτος Ρέγκος, Η μαθήτρια (Η νεαρή Δεσποινίς Τσικόλια), 1937. Θα μπορούσε να είναι η μητέρα μου, θα μπορούσε να είμαι και εγώ...Μπλε ποδιά με λευκό γιακαδάκι, μαζεμένα τα μαλλιά με λευκή κορδέλα, λευκά καλτσάκια. Έτοιμη για το σχολείο!

Γλυκερία Μπασδέκη, Τρίτη Δημοτικού

είμαι εννιά

πάω Τρίτη

δεν πέθανε η μάνα μου,

στο σπίτι μένουν ζωντανοί

(ακόμα)

έχω τετράδια, κόλλες γλασέ, μ’ αρέσει

ο Δημήτρης απ’ την

Πέμπτη δε θα γεράσω σύντομα –θα

πάρει

χρόνια

θα βγάλω λύκειο, σχολές

Χριστούγεννα

θα βγάλω γλώσσα, ρούχα

επετείους

μα τώρα είμαι εννιά–

δε φτάσαμε στα κλάσματα

(ακόμα)»

 (Από τη συλλογή «Σύρε καλέ την άλυσον», εκδ. Ενδυμίων, 2012)

Πολύκλειτος Ρέγκος, Μητέρα με δύο παιδιά. 1945.

Πολύκλειτος Ρέγκος, Κοριτσάκι, 1927.

Πολύκλειτος Ρέγκος, Τα παιδιά της γειτονιάς μου, 1927.

Πολύκλειτος Ρέγκος, Η μαθήτρια, 1937

Πολύκλειτος Ρέγκος, Μητέρα με δύο παιδιά, 1945

Πολύκλειτος Ρέγκος, Κοριτσάκι, 1927

Πίνακες του Πολύκλειτου Ρέγκου

Ένα ποίημα του Sergei Jesenin και πίνακες του Isaak Levitan για το Φθινόπωρο: Αποχαιρετισμός στον Μίκη Θεοδωράκη.

 Αποχαιρετισμός στον Μίκη Θεοδωράκη μ' ένα ποίημα του Σεργκέι Γεσένιν και πίνακες του Ισάακ Λεβιτάν για το Φθινόπωρο

O Mίκης Θεοδωράκης στη βεράντα του σπιτιού του με θέα την Ακρόπολη. Δεκαετία του 1990.

Μίκης Θεοδωράκης (1925-2021), Φωτογραφία του Μίκη Θεοδωράκη. 1963. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

   Έφυγε για τον κόσμο της αιώνιας γαλήνης ο εμβληματικός Έλληνας μουσικός Μίκης Θεοδωράκης (1925-2021) μία ηλιόλουστη γλυκιά ημέρα στις αρχές του Σεπτέμβρη, ακριβώς στην εποχή της μετάβασης από το Καλοκαίρι στο Φθινόπωρο.

     Για αυτό, σκέφθηκα να τον "αποχαιρετήσω" με ένα ποίημα του Ρώσου λυρικού ποιητή Σεργκέι Γιεσένιν (1895-1925) και πίνακες ζωγραφικής του Ρώσου ζωγράφου Ισαάκ Λεβιτάν (1860-1900) με λυρικά φθινοπωρινά τοπία.

Isaak Levitan, Πάνω από τη αιώνια γαλήνη. 1894. Tretyakov Πινακοθήκη. Μόσχα.

Isaak Levitan, Χρυσό Φθινόπωρο, 1895. Tretyakov Gallery.

Isaak Levitan, Φθινόπωρο, Δεκαετία του 1890.

Σεργκέι Γεσένιν, Όχι φωνές, πικρίες και κλάματα 

Όχι φωνές, πικρίες και κλάματα.

Αντίο, μηλιές πούχα αγαπήσει·

μ’ άγγιξε κιόλας το φθινόπωρο

κι η νιότη απόμακρα έχει σβήσει.

Isaak Levitan, Ηλιόλουστη φθινοπωρινή ημέρα. 1897.

Isaak Levitan, Φθινόπωρο, 1886.

Τα καρδιοχτύπια, πάει, περάσανε·

ναι, λίγη ψύχρα – η πρώτη. Το ίσο

χαλί των χωραφιών που αγάπησα

γυμνόποδος δεν θα πατήσω.

Isaak Levitan, Φθινόπωρο. Δρόμος στο χωριό. 1877.

Αντίο, ωραίες περιπλανήσεις μου,

των αισθημάτων μου άγρια δάση·

νιότη τρελή που τα τραγούδια μου

παράφορα είχες λαμπαδιάσει.

Isaak Levitan, Φθινοπωρινό Δάσος, 1886.

Isaak Levitan, Φθινόπωρο. Δάσος από βελανιδιές. 1880.

Κανένα πια τρανό λαχτάρισμα·

μη και μες στ’ όνειρο έχω ζήσει:

Καβάλα σ’ ένα ρόδινο άλογο

μια χαραυγή έχω διασχίσει.

Isaak Levitan, Χρυσό Φθινόπωρο. Slobodka. 1889. Κρατικό Ρωσικό Μουσείο. Αγ. Πετρούπολη.

Φύλλα από μαυρισμένο μέταλλο

σπορπάει τριγύρω το σφεντάνι.

Ευλογημένο ας είναι ό,τι άνθησε

πάνω στη γη και θα πεθάνει.

(Μετάφραση Γιάννη Ρίτσου)

Βλ. Σεργκέι Γεσένιν, Ποιήματα, μετάφραση Γ. Ρίτσου, 1981.

Isaak Levitan, Φθινοπωρινό τοπίο, 1898.

Isaak Levitan, Φθινόπωρο στο δάσος στο ποταμό Istra. 1886.

Isaak Levitan, Φθινόπωρο, 1889.

http://www.mikistheodorakis.gr/el/multimedia/photos/bydate/?d=now

Isaak Levitan, Φθινόπωρο

Isaak Levitan, Πάνω από την αιώνια γαλήνη, 1894.

Isaak Levitan, Φθινοπωρινό δάσος, 1886.

Isaak Levitan, Φθινόπωρο. Δάσος από βελανιδιές

Isaak Levitan, Φθινόπωρο. Δρόμος στο χωριό. 1877.

Isaak Levitan, Χρυσό Φθινόπωρο. Slobodka. 1889.

Isaak Levitan, Ηλιόλουστη φθινοπωρινή ημέρα, 1897.

Isaak Levitan, Φθινοπωρινό τοπίο

Isaak Levitan, Φθινόπωρο στο δάσος στον ποταμό Istra, 1886.

Isaak Levitan, Φθινόπωρο. 1890s.

Σεργκέι Γεσένιν, Όχι φωνές, πικρίες και κλάματα

Σεργκέι Γεσένιν, Όχι φωνές, πικρίες και κλάματα. Ρωσικό πρωτότυπο. Τρανσλάτουμ

Ποιήματα του Σ. Γεσένιν. Μετ. Γιάννη Ρίτσου

Ποιήματα του Σ. Γεσένιν. Αγγλική Μετάφραση

Isaak Levitan, Χρυσό Φθινόπωρο

Isaak Levitan, Φθινόπωρο, 1886.

Σαπφώ. Ποιήματα για τη σελήνη

 Σαπφώ. Για τη Σελήνη.

 Το σεληνόφως και οι αστερόεσσες νύχτες υπήρξε κατεξοχήν αγαπημένο θέμα των ποιητών και των καλλιτεχνών του ρομαντισμού. Αμέτρητα είναι τα έργα των ποιητών, ζωγράφων και μουσικών στα οποία αποτυπώνονται εικόνες από σεληνόφωτες βραδιές. Το θέμα έχει εμπνεύσει και τους Αρχαίους Έλληνες λυρικούς ποιητές. Στον παρακάτω πίνακα του γνωστού Ρώσου ζωγράφου Ivan Aivazovsky (1817-1900) απεικονίζονται οι λυρικοί ποιητές της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας να ατενίζουν τη θάλασσα υπό το σεληνόφως σε μία παραλία της Αρχαίας Ελλάδας.

Ivan Aivazovsky (1817-1900), Kλασικοί ποιητές σε μία σεληνόφωτη παραλία της Αρχαίας Ελλάδας, 1886. Οι ακτίνες της ολόγεμης σελήνης φωτίζουν τη θάλασσα... Ο Ιvan Aivazovsky έχει απεικονίσει αριστοτεχνικά σε πολλά έργα του στιγμιότυπα από δραματικές σεληνόφωτες βραδιές σε θαλασσινά τοπία.

Ivan Aivazovsky, Ιστιοφόρο σε ήρεμη θάλασσα υπό το σεληνόφως. 1897.

Καθώς προχωρά, λοιπόν, η σεληνόφωνη νύχτα με την πανσέληνο του Αυγούστου, επέλεξα κάποιους στίχους της αρχαίας λυρικής ποιήτριας Σαπφούς για την "σελάνναν", τη σελήνη. Ας απολαύσουμε τη μαγεία των στίχων και ας αφήσουμε την ατμόσφαιρα ονείρου και μυστηρίου των σεληνόφωτων τοπίων του Ιvan Aivazovsky να μας περιβάλλει...

John William Godward, Ρεμβασμός ή Στην εποχή της Σαπφούς, 1904. 

Οι αρχαίοι στίχοι συνοδεύονται από διάφορες δοκιμές απόδοσης, ανασύνθεσης και παράφρασης στη νέα ελληνική γλώσσα.

Το πρώτο απόσπασμα της Σαπφούς

"ἄστερες μὲν ἀμφὶ κάλαν σελάνναν

ἂψ ἀπυκρύπτοισι φάεννον εἶδος,

ὄπποτα πλήθοισα μάλιστα λάμπηι

γᾶν []

ἀργυρία."

απ. 34 Lobel Page

Ivan Aivazovsky (1817-1900), Σεληνόφωτη βραδιά στη θάλασσα. Δραματική απεικόνιση μίας στιγμής από ένα σεληνόφωτο θαλασσινό τοπίο.  Η θάλασσα ασημίζει από το φως της σελήνης που μόλις διακρίνεται μέσα στα σύννεφα. Στην αμμουδιά μία μοναχική βάρκα...

"κι ὅσ’ ἄστρα γύρω βρίσκονται στὴν ἔκπα

γλη σελήνη παρευθὺς τὸ φωτεινὸ τους πρό

σωπο κρύβουν κάθε φορὰ ποὺ ἐκείνη ὁλόγιο

μη καταλάμπει τὴ γῆ τὴ σκοτεινὴ ἀνεβαί

νοντας ~ ἀσημοκαπνισμένη."

Ανασύνθεση και απόδοση από τον Οδυσσέα Ελύτη

Ιvan Aivazovsky, Νύχτα με φεγγάρι, 1857.

"Τ᾽ αστέρια γύρω απ᾽ τ᾽ όμορφο φεγγάρι

τη φωτεινή θωριά τους πάλι κρύβουν,

όταν γεμάτο λάμπει επάνω (σ᾽ όλη)

τη γη…..

ασημένιο."

σε μετάφραση Ηλία Βουτιερίδη

Ivan Aivazovsky, Νύχτα με φεγγάρι, 1862.

"Τ᾽ αστέρια γύρω στο φεγγάρι τ᾽ όμορφο

πώς κρύβουν όλα τη φεγγοβολή τους,

κάθε φορά που ολόγιομο το φως του

στη γη χαρίζει."

μετάφραση Ι.Θ. Κακριδή

"Τ᾽ αστέρια γύρω από την όμορφη σελήνη, κρύβουν το λαμπρό τους πρόσωπο, όταν αυτή ολόγεμη φέγγει πάν᾽ απ᾽ τη γη… ασημένια."

σε μετάφραση Ι.Ν. Καζάζη

Ivan Aivazovsky, Νύχτα με φεγγάρι στη θάλασσα, 1875.

Ένα ακόμα απόσπασμα της Σαπφούς για τη σελήνη

"δέδυκε μὲν ἀ σελάννα

καὶ Πληΐαδες· μέσαι δὲ

νύκτες, παρὰ δ᾿ ἔρχετ᾿ ὤρα,

ἔγω δὲ μόνα κατεύδω".

Ivan Aivazovsky, Μονοπάτι με φεγγάρι. 1885.

"Η Σελήνη και οι Πλειάδες έδυσαν,

είναι μεσάνυχτα· εποχή, ώρα, νιότη

παρέρχονται κι εγώ κοιμάμαι μόνη."

Aπόδοση K. Καστοριάδη

George Inness, Σεληνόφως, 1885. Weisman Art Museum.  Μία γυναίκα στο σεληνόφως.

"Γρήγορα η ώρα πέρασε, μεσάνυχτα κοντεύουν,

πάει το φεγγάρι πάει κι η Πούλια βασιλέψανε -

και μόνο εγώ κείτομαι δω μονάχη

κι έρημη."

ανασύνθεση και απόδοση του Οδυσσέα Ελύτη

Οδυσσέας Ελύτης, Σαπφώ. Ανασύνθεση και απόδοση, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1984. O Oδυσσέας Ελύτης γοητεύτηκε από την ποίηση της Σαπφούς και απέδωσε εξαιρετικά τους στίχους της στα νέα ελληνικά

"Πάει το φεγγάρι, η Πούλια σβεί στον ουρανό,

μεσάνυχτα σημαίνει,

περνάν οι ώρες… κι άχ εγώ

μονάχη πλαγιασμένη!"

απόδοση Αλεξάνδρου Πάλλη

"Το φεγγαράκι εμίσεψε

μεσάνυχτα σημαίνει, οι ώρες φεύγουν και περνούν

κι εγώ κοιμάμαι μόνη…."

απόδοση Αργύρη Εφταλιώτη

Childe Hassam, Γυναίκα στο μπαλκόνι. 1888. Κοιτάζει το φεγγάρι. Η σεληνόφωτη βραδιά επιτείνει την αίσθηση της μοναξιάς και την ανάγκη για ερωτική συντροφιά.

Σαπφικόν Παράπονον του Παύλου Νιρβάνα

Πίσω απ’ τον λόφον έγειρεν ερωτικά η Σελήνη,

έσβησε η Πούλια στον γλαυκό της Λέσβος ελαιώνα

και τα γλυκά μεσάνυχτα στρώνουνε γάμου κλίνη…

Ώ σαπφικό παράπονον: “Εγώ καθεύδω μόνα.”

Ιvan Kramskoy, Νύχτα με σεληνόφως, 1880. Tretyakov Πινακοθήκη. Μόσχα.

Aνθολογία Αρχαίας Λυρικής Ποίησης. Ψηφίδες της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.

Σαπφώ Αποσπάσματα Loeb Classical Library

Ivan Aivazovsky, Κλασικοί ποιητές

Έργα του Ivan Aivazovsky

Ivan Kramskoy, Νύχτα με φεγγάρι

Ivan Aivazvsky, ιστιοφόρο σε ήρεμη θάλασσα σε σεληνόφωτη βραδιά

Ivan Aivazovsky, μία σεληνόφωτη βραδιά στη θάλασσα

John William Godward, Στην εποχή της Σαπφούς

George Inness, Σεληνόφως

Χρονολόγηση ποιήματος στις αρχές του 570 π.Χ.

Mετάφραση του ποιήματος από τον Κ. Καστοριάδη

http://www.aoidoi.org/poets/sappho/sap-2.html

Οδυσσέας Ελύτης-Σαπφώ. Fractalart.

Η Σαπφώ του Ελύτη, Το περιοδικό

https://www.filologikos-istotopos.gr/2018/01/21/sapfo-dedyke-m%E1%BD%B2n-%E1%BC%80-selanna-edyse-to-fengari/

Childe Hassam, Γυναίκα στο μπαλκόνι