Σαπφώ. Ποιήματα για τη σελήνη

 Σαπφώ. Για τη Σελήνη.

 Το σεληνόφως και οι αστερόεσσες νύχτες υπήρξε κατεξοχήν αγαπημένο θέμα των ποιητών και των καλλιτεχνών του ρομαντισμού. Αμέτρητα είναι τα έργα των ποιητών, ζωγράφων και μουσικών στα οποία αποτυπώνονται εικόνες από σεληνόφωτες βραδιές. Το θέμα έχει εμπνεύσει και τους Αρχαίους Έλληνες λυρικούς ποιητές. Στον παρακάτω πίνακα του γνωστού Ρώσου ζωγράφου Ivan Aivazovsky (1817-1900) απεικονίζονται οι λυρικοί ποιητές της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας να ατενίζουν τη θάλασσα υπό το σεληνόφως σε μία παραλία της Αρχαίας Ελλάδας.

Ivan Aivazovsky (1817-1900), Kλασικοί ποιητές σε μία σεληνόφωτη παραλία της Αρχαίας Ελλάδας, 1886. Οι ακτίνες της ολόγεμης σελήνης φωτίζουν τη θάλασσα... Ο Ιvan Aivazovsky έχει απεικονίσει αριστοτεχνικά σε πολλά έργα του στιγμιότυπα από δραματικές σεληνόφωτες βραδιές σε θαλασσινά τοπία.

Ivan Aivazovsky, Ιστιοφόρο σε ήρεμη θάλασσα υπό το σεληνόφως. 1897.

Καθώς προχωρά, λοιπόν, η σεληνόφωνη νύχτα με την πανσέληνο του Αυγούστου, επέλεξα κάποιους στίχους της αρχαίας λυρικής ποιήτριας Σαπφούς για την "σελάνναν", τη σελήνη. Ας απολαύσουμε τη μαγεία των στίχων και ας αφήσουμε την ατμόσφαιρα ονείρου και μυστηρίου των σεληνόφωτων τοπίων του Ιvan Aivazovsky να μας περιβάλλει...

John William Godward, Ρεμβασμός ή Στην εποχή της Σαπφούς, 1904. 

Οι αρχαίοι στίχοι συνοδεύονται από διάφορες δοκιμές απόδοσης, ανασύνθεσης και παράφρασης στη νέα ελληνική γλώσσα.

Το πρώτο απόσπασμα της Σαπφούς

"ἄστερες μὲν ἀμφὶ κάλαν σελάνναν

ἂψ ἀπυκρύπτοισι φάεννον εἶδος,

ὄπποτα πλήθοισα μάλιστα λάμπηι

γᾶν []

ἀργυρία."

απ. 34 Lobel Page

Ivan Aivazovsky (1817-1900), Σεληνόφωτη βραδιά στη θάλασσα. Δραματική απεικόνιση μίας στιγμής από ένα σεληνόφωτο θαλασσινό τοπίο.  Η θάλασσα ασημίζει από το φως της σελήνης που μόλις διακρίνεται μέσα στα σύννεφα. Στην αμμουδιά μία μοναχική βάρκα...

"κι ὅσ’ ἄστρα γύρω βρίσκονται στὴν ἔκπα

γλη σελήνη παρευθὺς τὸ φωτεινὸ τους πρό

σωπο κρύβουν κάθε φορὰ ποὺ ἐκείνη ὁλόγιο

μη καταλάμπει τὴ γῆ τὴ σκοτεινὴ ἀνεβαί

νοντας ~ ἀσημοκαπνισμένη."

Ανασύνθεση και απόδοση από τον Οδυσσέα Ελύτη

Ιvan Aivazovsky, Νύχτα με φεγγάρι, 1857.

"Τ᾽ αστέρια γύρω απ᾽ τ᾽ όμορφο φεγγάρι

τη φωτεινή θωριά τους πάλι κρύβουν,

όταν γεμάτο λάμπει επάνω (σ᾽ όλη)

τη γη…..

ασημένιο."

σε μετάφραση Ηλία Βουτιερίδη

Ivan Aivazovsky, Νύχτα με φεγγάρι, 1862.

"Τ᾽ αστέρια γύρω στο φεγγάρι τ᾽ όμορφο

πώς κρύβουν όλα τη φεγγοβολή τους,

κάθε φορά που ολόγιομο το φως του

στη γη χαρίζει."

μετάφραση Ι.Θ. Κακριδή

"Τ᾽ αστέρια γύρω από την όμορφη σελήνη, κρύβουν το λαμπρό τους πρόσωπο, όταν αυτή ολόγεμη φέγγει πάν᾽ απ᾽ τη γη… ασημένια."

σε μετάφραση Ι.Ν. Καζάζη

Ivan Aivazovsky, Νύχτα με φεγγάρι στη θάλασσα, 1875.

Ένα ακόμα απόσπασμα της Σαπφούς για τη σελήνη

"δέδυκε μὲν ἀ σελάννα

καὶ Πληΐαδες· μέσαι δὲ

νύκτες, παρὰ δ᾿ ἔρχετ᾿ ὤρα,

ἔγω δὲ μόνα κατεύδω".

Ivan Aivazovsky, Μονοπάτι με φεγγάρι. 1885.

"Η Σελήνη και οι Πλειάδες έδυσαν,

είναι μεσάνυχτα· εποχή, ώρα, νιότη

παρέρχονται κι εγώ κοιμάμαι μόνη."

Aπόδοση K. Καστοριάδη

George Inness, Σεληνόφως, 1885. Weisman Art Museum.  Μία γυναίκα στο σεληνόφως.

"Γρήγορα η ώρα πέρασε, μεσάνυχτα κοντεύουν,

πάει το φεγγάρι πάει κι η Πούλια βασιλέψανε -

και μόνο εγώ κείτομαι δω μονάχη

κι έρημη."

ανασύνθεση και απόδοση του Οδυσσέα Ελύτη

Οδυσσέας Ελύτης, Σαπφώ. Ανασύνθεση και απόδοση, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1984. O Oδυσσέας Ελύτης γοητεύτηκε από την ποίηση της Σαπφούς και απέδωσε εξαιρετικά τους στίχους της στα νέα ελληνικά

"Πάει το φεγγάρι, η Πούλια σβεί στον ουρανό,

μεσάνυχτα σημαίνει,

περνάν οι ώρες… κι άχ εγώ

μονάχη πλαγιασμένη!"

απόδοση Αλεξάνδρου Πάλλη

"Το φεγγαράκι εμίσεψε

μεσάνυχτα σημαίνει, οι ώρες φεύγουν και περνούν

κι εγώ κοιμάμαι μόνη…."

απόδοση Αργύρη Εφταλιώτη

Childe Hassam, Γυναίκα στο μπαλκόνι. 1888. Κοιτάζει το φεγγάρι. Η σεληνόφωτη βραδιά επιτείνει την αίσθηση της μοναξιάς και την ανάγκη για ερωτική συντροφιά.

Σαπφικόν Παράπονον του Παύλου Νιρβάνα

Πίσω απ’ τον λόφον έγειρεν ερωτικά η Σελήνη,

έσβησε η Πούλια στον γλαυκό της Λέσβος ελαιώνα

και τα γλυκά μεσάνυχτα στρώνουνε γάμου κλίνη…

Ώ σαπφικό παράπονον: “Εγώ καθεύδω μόνα.”

Ιvan Kramskoy, Νύχτα με σεληνόφως, 1880. Tretyakov Πινακοθήκη. Μόσχα.

Aνθολογία Αρχαίας Λυρικής Ποίησης. Ψηφίδες της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.

Σαπφώ Αποσπάσματα Loeb Classical Library

Ivan Aivazovsky, Κλασικοί ποιητές

Έργα του Ivan Aivazovsky

Ivan Kramskoy, Νύχτα με φεγγάρι

Ivan Aivazvsky, ιστιοφόρο σε ήρεμη θάλασσα σε σεληνόφωτη βραδιά

Ivan Aivazovsky, μία σεληνόφωτη βραδιά στη θάλασσα

John William Godward, Στην εποχή της Σαπφούς

George Inness, Σεληνόφως

Χρονολόγηση ποιήματος στις αρχές του 570 π.Χ.

Mετάφραση του ποιήματος από τον Κ. Καστοριάδη

http://www.aoidoi.org/poets/sappho/sap-2.html

Οδυσσέας Ελύτης-Σαπφώ. Fractalart.

Η Σαπφώ του Ελύτη, Το περιοδικό

https://www.filologikos-istotopos.gr/2018/01/21/sapfo-dedyke-m%E1%BD%B2n-%E1%BC%80-selanna-edyse-to-fengari/

Childe Hassam, Γυναίκα στο μπαλκόνι

Η προσφυγή των αδυνάτων. Ένα ποίημα-προσευχή στην Παναγία της Ζωής Καρέλλη και πίνακες ζωγραφικής με θέμα την προσευχή

 Για την  Παναγία

Δεκαπενταύγουστος, σήμερα! Η Κοίμηση της Θεοτόκου! Το "Πάσχα" του Καλοκαιριού! Μία από τις μεγαλύτερες εορτές για την Ορθόδοξη Χριστιανική Κοινότητα. Για αυτό, ένα ποίημα-προσευχή της Ζωής Καρέλλη για την Παναγία, το καταφύγιο των αδυνάτων! Το ποίημα συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή "Η εποχή του Θανάτου" που δημοσιεύτηκε το 1948, στην περίοδο του Εμφυλίου.

Θεόδωρος Ράλλης (1852-1909), Προσευχή πριν τη θεία κοινωνία στα Μέγαρα, 1890.

Στη δύσκολη και σκληρή εποχή της Ελλάδας της Μεταπολεμικής Περιόδου και του Εμφυλίου, το ποιητικό υποκείμενο μιλώντας εκ μέρους των αδυνάτων με το πρώτο πρόσωπο πληθυντικού προσφεύγει στη Μαρία, τη Μητέρα των Χριστιανών, και ικετεύει για βοήθεια.

Θεόδωρος Ράλλης (1852-1909), Ικεσία, 1905-1907. Εθνική Πινακοθήκη.

Ζωή Καρέλλη, Η προσφυγή των αδυνάτων

Χαίρε Μαρία,

Μητέρα των χριστιανών καλή,

βοήθησέ μας να ζήσουμε,

είναι γλυκιά η δύσκολη ζωή

και φοβούμαστε να πεθάνουμε.

Σταμάτησε τη δύναμη των εχθρών,

κατάστρεψε την ορμή τους.

Συγχώρησε τις αμαρτίες μας,

τις κακές μας σκέψεις,

βοήθησε την αδυναμία μας.

Δε θέλουμε να πεθάνουμε,

δε δυνάμεθα, μας λείπει υποταγή,

τον θάνατο ν’ αντικρίσουμε.

Απόστολος Γεραλής (1886-1983), Προσευχή, 1914.

Χαίρε Μαρία.

Βοήθησε τις δυνάμεις μας,

να νικήσουμε τον θάνατο,

να ζήσουμε, για να νικήσουμε.

Η χάρη σου είναι μεγάλη,

τόσο μεγάλη η δύναμή σου,

σταματά και χτυπά καίρια

των εχθρών την επιβουλή.

Δώσε μας αντοχή να σταθούμε,

θα ψάλλουμε τη δόξα σου,

εσένα νικήτρια θ’ ανακράξουμε,

που θα μας χαρίσεις τη ζωή.

Θεόδωρος Ράλλης (1852-1909), Εσωτερικό εκκλησίας, Εθνική Πινακοθήκη

Χαίρε Μαρία,

μας παιδεύει άγριος ο φόβος,

πού θα βρούμε την υπομονή;

Μητέρα των χριστιανών καλή,

πώς να γνωρίσουμε την υπομονή σου;

Λιγόστεψε η ψυχή μέσα μας.

Φώτισέ μας να δούμε το πρόσωπό σου,

θέλουμε να ζήσουμε και κυνηγούν

τη ζωή μας με σκληρότητα εχθρική.

Γιατί τόσο παιδεύεται η ζωή μας,

γιατί πάντα μας κυνηγούν οι εχθροί;

Kuroda Seiki (1866-1924), Προσευχή, 1889.

Χαίρε Μαρία,

βοήθησέ μας να πεθάνουμε.

Γλίτωσέ μας απ’ του θανάτου τον φόβο.

Δυνάμωσε τη ζωή μας,

να δυνηθούμε τον θάνατο.

Μην αποστρέψεις το βλέμμα σου

απ’ τ’ αδύναμο σώμα μας,

δοκιμάζεται σκληρά,

πριν απ’ τον θάνατο φόβος

μας θανατώνει σκληρά.

Δώσε μας δύναμη να υπομένουμε,

τη θέλησή σου να περιμένουμε.

Να ψάλλουμε το Χαίρε Μαρία.

Από τη συλλογή Η εποχή του θανάτου (1948) 

Jules Breton (1827-1906), Κοπέλα που προσεύχεται στην εκκλησία. 1854.

Ζωή Καρέλλη, Η προσφυγή των αδυνάτων

Θεόδωρος Ράλλης, Ικεσία. Εθνική Πινακοθήκη

Θεόδωρος Ράλλης, Εσωτερικό Εκκλησίας, Εθνική Πινακοθήκη

Θεόδωρος Ράλλης, Προσευχή πριν τη θεία Κοινωνία στα Μέγαρα

Jules Breton, κοπέλα που προσεύχεται στην εκκλησία

Kuroda Seiki, Προσευχή

Απόστολος Γεραλής, Προσευχή