Αλκιβιάδης Γιαννόπουλος: ένας "άγνωστος" συγγραφέας

Διαβάζοντας το μυθιστόρημα Η Σαλαμάντρα του Αλκιβιάδη Γιαννόπουλου

"...Η μεσόπορτα για το διάδρομο είναι ανοιχτή. Η μητέρα και η Γλαύκη κοιμούνται. Βλέπω σκιές, που σέρνουν μπρος στα μάτια μου, σπίτια, κήπους, κλίμακες, περιστύλια, κάγκελα, παράθυρα, στέγες, πουλιά, γλάστρες, μάσκες, δέντρα, ως και ζωγραφισμένους ουρανούς και μακρινά τοπία, με ακρογιαλιές και βουνά, και ήλιους αλλόκοτους και αστέρια-σαν καρφιά αναμμένα-και ξύλα και χαρτόνια, και σύνεργα, για να στήσουνε στα όνειρα σκηνογραφίες.

   Όλα είναι ανάκατα κι όλα βρίσκουν μια δικιά τους σειρά, υψώνονται πλάι-πλάι, ξαναπέφτουν κι αλλάζουν αδιάκοπα..."

Από το Τετράδιο του Άγγελου, βλ. Αλκ. Γιαννόπουλος, Η Σαλαμάντρα, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1983, σ. 231-232.

Το επιστολικού χαρακτήρα μυθιστόρημα του Αλκ. Γιαννόπουλου Η Σαλαμάντρα. 

Το μυθιστόρημα έχει τη μορφή αλληλογραφίας. Μία μητέρα που ζει με το γιο της Άγγελο στη Θεσσαλονίκη αλληλογραφεί με την κόρη της Γλαύκη που βρίσκεται σε διακοπές για να ξεκουραστεί από την υπερκόπωση. Εκτός από τις επιστολές της μητέρας και της κόρης Γλαύκης, στο μυθιστόρημα συμπεριλαμβάνονται και η αλληλογραφία της Γλαύκης με τον αδελφό της Άγγελο καθώς και τα Τετράδια-Ημερολόγια του Άγγελου. Στο κείμενο αποτυπώνονται χαρακτηριστικές "εικόνες" από την ατμόσφαιρα της Μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης που ο Γιαννόπουλος είχε βιώσει ο ίδιος.

Το ονειρικό στοιχείο και η ποιητικότητα χαρακτηρίζουν τη γραφή του Αλκ. Γιαννόπουλου. 

Κατά τύχη έπεσε στα χέρια μου το μυθιστόρημα Η Σαλαμάντρα. Άλλο βιβλίο έψαχνα να βρώ και άλλο μου έτυχε. Συμβαίνει αυτό συχνά, για να "ανακαλύπτουμε" τα παλιά, ξεχασμένα διαβάσματά μας, βιβλία που είχαμε διαβάσει στο παρελθόν...Έτσι, λοιπόν, ξαναθυμήθηκα τον Αλκιβιάδη Γιαννόπουλο.

ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ (1896-1981)     Ο Αλκιβιάδης Γιαννόπουλος γεννήθηκε το 1896 στην Αθήνα. Ο πατέρας του Αγησίλαος Γιαννόπουλος, ο οποίος καταγόταν από την Ήπειρο, ήταν οικονομολόγος και διευθυντής της εφημερίδας του Δημητρίου Κορομηλά Εφημερίς. Στο χώρο των γραμμάτων ήταν γνωστός κυρίως για την εισαγωγή – μανιφέστο του νατουραλισμού, που έγραψε για την πρώτη ελληνική μετάφραση της Νανά του Ζολά (από τον Καμπούρογλου). Μετά το θάνατο του πατέρα του ο Αλκιβιάδης με τη μητέρα του και τα αδέρφια του έφυγαν αρχικά για τη Μασσαλία και στη συνέχεια για το Μιλάνο όπου και τέλειωσε ιταλικό σχολείο. Το 1915 γράφτηκε στο φυσικομαθηματικό τμήμα του Πολυτεχνείου στο Μιλάνο και ήρθε σε επαφή με το ρεύμα του φουτουρισμού, από το οποίο ήταν επηρεασμένα τα πρώτα πεζογραφήματά του στα ιταλικά. Διατήρησε αλληλογραφία με τον κυριότερο εκπρόσωπο του ιταλικού φουτουρισμού, τον Marinetti, και υπήρξε συνιδρυτής του περιοδικού Frecia Futurista.   Στην Ελλάδα επέστρεψε το 1917 για να υπηρετήσει στο στρατό, και εγκαταστάθηκε οριστικά το 1920 μετά το θάνατο της μητέρας του και δυο αδελφών του. Προσλήφθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος και ζήτησε να εργαστεί στο παράρτημα της Θεσσαλονίκης.   Στη Θεσσαλονίκη συνεργάστηκε με το γνωστό λογοτεχνικό περιοδικό Μακεδονικές Ημέρες, όπου δημοσίευσε το ποίημα Σονέττο και το πρώτο του ελληνόφωνο πεζό-διήγημα με τίτλο Κεφάλια στη σειρά (1932). Η λογοτεχνική του παραγωγή της περιόδου της Θεσσαλονίκης έγινε δεκτή με θετικά σχόλια από την κριτική. Το 1938 μετατέθηκε στον Πειραιά, όπου βίωσε τον πόνο του θανάτου της αγαπημένης του αδερφής Ιωάννας, με την οποία ζούσε.    Το 1942 παντρεύτηκε τη ζωγράφο Γεωργία Τερλίδου. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πήρε μέρος μαζί με τη σύζυγό του στην Εθνική Αντίσταση και αγωνίστηκε επίσης μέσα από τα γραπτά του. Το 1953 παραιτήθηκε από τη θέση του στην Τράπεζα και στη συνέχεια εργάστηκε στη Διεύθυνση Μελετών του Υφυπουργείου Τύπου, όπου ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη σύνταξη Ελληνικής Βιβλιογραφίας (1958-1968) σε τρεις γλώσσες. Από τη θέση αυτή απολύθηκε από το δικτατορικό καθεστώς του Παπαδόπουλου. Τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (1963 για τη συλλογή Η τυφλόμυγα και 1974 για τα Επτά αστάθμητα διηγήματα). Υπήρξε μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών (από το 1948) και πρόεδρός της (1976 ως το θάνατό του). Πέθανε το 1981 σε ηλικία ογδονταπέντε χρόνων στην Αθήνα.     Το έργο του εντάσσεται στο χώρο της νεωτερικής λογοτεχνίας της γενιάς του Τριάντα και χαρακτηρίζεται κυρίως από αντιρεαλιστική γραφή, ανατροπή της πλοκής, διάκριση φυσικού και ψυχολογικού χρόνου, ονειρικό στοιχείο, υπαρξιακή αγωνία. Σημειώνουμε ενδεικτικά τα διηγήματά του Κεφάλια στη σειρά και  Δάσος με τους πιθήκους και το μοναδικό του μυθιστόρημα με τίτλο Η σαλαμάντρα. Ασχολήθηκε επίσης με τη θεατρική γραφή, την κριτική, τη μελέτη, το δοκίμιο, τη λογοτεχνική μετάφραση.    O  λογοτεχνικός κύκλος του περιοδικού Μακεδονικές Ημέρες το 1938. Το περιοδικό εκδιδόταν στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 1932-1938 και δημοσίευε έργα νεωτεριστών λογοτεχνών (ποιητών και πεζογράφων) της πόλης. Από αριστερά όρθιοι: T. Bαρβιτσιώτης, Γ. Θέμελης, Στρ. Δούκας, Ν. Γ. Πεντζίκης, Στ. Ξεφλούδας, Αντ. Λεβής. Καθισμένοι από αριστερά: Γ.Θ. Βαφόπουλος, Β. Τατάκης, Π. Σπανδωνίδης, Αλκ. Γιαννόπουλος, Γ. Δέλιος.    Η πρώτη επίσημη εμφάνιση του Αλκιβιάδη Γιαννόπουλου στο χώρο της νεοελληνικής λογοτεχνίας έγινε το 1932 με τη δημοσίευση του διηγήματός του Κεφάλια στη σειρά στο περιοδικό Μακεδονικά Γράμματα. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί πως με το διήγημα αυτό ξεκινά στην ουσία η δεύτερη περίοδος της λογοτεχνικής του πορείας, καθώς είχε προηγηθεί η ιταλόφωνη παραγωγή του, από την οποία διατήρησε πολλά στοιχεία.

Εργογραφία του Αλκιβιάδη Γιαννόπουλου (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) Ι.Διηγήματα • Κεφάλια στη σειρά· Έντεκα διηγήματα. Θεσσαλονίκη, έκδοση του περ. Μακεδονικές Ημέρες, 1934. • Η ηρωική περιπέτεια. Θεσσαλονίκη, 1938. • Το δάσος με τους πιθήκους. Αθήνα, Ο Γλάρος, 1944. • Ο πίθος των Δαναΐδων. Αθήνα, Μαυρίδης, 1950. • Η τυφλόμυγα. Αθήνα, δίφρος, 1962. • Επτά αστάθμητα διηγήματα. Αθήνα, Ίκαρος, 1974. • Η συνέλευση · επτά παράδοξα διηγήματα. Αθήνα, Εστία, 1981. ΙΙ.Μυθιστορήματα • Η σαλαμάντρα· Μυθιστορήματα. Αθήνα, Δίφρος, 1957. ΙΙΙ.Δοκίμια • Η νεοελληνική γραμματεία · Το πώς και το τι. Θεσσαλονίκη, έκδοση του περ. Νέα Πορεία, 1981. ΙV. Ποίηση • Τα ποιήματα. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1978. V. Θέατρο • Νεανική ιστορία· Σε τρεις θεατρικές πράξεις. Αθήνα, Εστία, 1964. VΙ. Μεταφράσεις • Ρόσσο ντι σαν Σεκόντο, Η όμορφη αποκοιμισμένη. Αθήνα, ανάτυπο από τη Νέα Εστία1/9, 15/9 και 1/10, 1971. • Λουίτζι Πιραντέλλο, Οι γίγαντες του βουνού. Αθήνα, ανάτυπο από το περ. Θεατρικά, 1972. Για ενδεικτική βιβλιογραφία σχετικά με το έργο του Αλκιβιάδη Γιαννόπουλου, βλ. http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=139 Διαβάστε το διήγημα του Αλκ. Γιαννόπουλου Κεφάλια στη σειρά στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.sarantakos.com/kibwtos/mazi/giannopoulos_kefalia.htm Τηλεταινία της ΕΡΤ βασισμένη στο διήγημα Κεφάλια στη σειρά σε σκηνοθεσία του Δ. Βερνίκου (έτος παραγωγής και προβολής 1983), βλ. http://www.retrodb.gr/wiki/index.php/Κοχλίας:_Κεφάλια_στη_σειρά