Άννα Αγγελοπούλου: Fernando Pessoa (Φερνάντο Πεσσόα): ένας έφηβος Οδοιπόρος

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Τετάρτη 22 Ιουνίου 2011

Fernando Pessoa (Φερνάντο Πεσσόα): ένας έφηβος Οδοιπόρος

Για τον έφηβο Γιώργο που αγαπά να διαβάζει λογοτεχνία

Joshua Reynolds(1723-1792), The reading boy. Βρίσκεται στο Εθνικό Μουσείο Καλών Τεχνών στο Μπουένος Άιρες.

Έτσι αρχίζει το βιβλίο του Φερνάντο Πεσσόα, Ο Οδοιπόρος, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2010, σ. 7:

"Ζούσα ευχαριστημένος στο σπίτι των γονιών μου, στην πόλη όπου γεννήθηκα δίπλα στη θάλασσα. Καμμιά έγνοια δεν φαινόταν να αποσπά το πνεύμα μου από τις φυσιολογικές ενασχολήσεις της ευτυχισμένης φαντασίας. Ο έρωτας δεν είχε έρθει ακόμα με την ανικανοποίητη χαρά του να ταράξει τη διαύγεια της ζωής μου. Ζούσα περισσότερο ευχαριστημένος παρά χαρούμενος, χωρίς άσκημες αναμνήσεις του παρελθόντος, στενοχώριες του παρόντος ή αβεβαιότητες για το μέλλον. Τα παιδικά μου χρόνια υπήρξαν υγιή και και φυσιολογικά. Η εφηβεία μου κυλούσε χωρίς κλυδωνισμούς..."

Ένα ακόμα απόσπασμα από τις σ. 8-9: ".....O έρωτας ή η λύπη για την απουσία του δεν είχαν έρθει ακόμα για να ταράξουν τη διαύγεια της ζωής μου... Συνήθιζα να περνάω τα απογεύματά μου διαβάζοντας ή διαλογιζόμενος, σ' ένα μικρό πευκώνα στην άκρη της αγροικίας μας, που βρισκόταν στα περίχωρα της πόλης. Τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της ευτυχισμένης ζωής μου τις είχα περάσει εκεί. Ο ψηλός τοίχος έβλεπε στο δρόμο όπου, από τη μεριά αυτή, η πόλη υποδεχόταν όσους την αναζητούσαν..."

Ο Φερνάντο Πεσσόα σε εφηβική ηλικία

   Ένα λυρικό νοσταλγικό παραμύθι αναζήτησης και μύησης στο μυστήριο της ανθρώπινης συνείδησης που προσπαθεί να κατανοήσει το ταξίδι της ζωής είναι το διήγημα, Ο Οδοιπόρος του γνωστού Πορτογάλου ποιητή, πεζογράφου και δοκιμιογράφου Φερνάντο Πεσσόα (1888-1935).
   Το συναρπαστικό κείμενο δημιουργήθηκε το 1917, αλλά ανασύρθηκε μόλις πρόσφατα το 2009 από το μπαούλο του συγγραφέα για να δημοσιευθεί αρχικά στην Πορτογαλία και στη συνέχεια να ταξιδέψει στο παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό μέσω των μεταφράσεων του σε διάφορες γλώσσες. Στην Ελλάδα ο Οδοιπόρος εκδόθηκε το 2010 από τις εκδόσεις Νεφέλη σε ποιητική μετάφραση της Μαρίας Παπαδήμα που έχει μεταφράσει πολλά από τα κείμενα του Πεσσόα.
   Είναι γνωστό ότι ο ίδιος ο Πεσσόα ως δημιουργός έζησε σχεδόν στα όρια της ανυπαρξίας, αφού ελάχιστα από τα κείμενά του δημοσίευσε, τα οποία άλλοτε υπογράφει με το όνομά του και άλλοτε με ετερώνυμα (72 ετερώνυμα του Πεσσόα έχουν καταγραφεί). Ο καλυμμένος πίσω από προσωπεία ποιητής άφησε περίπου 28000 σελίδες χειρογράφων κρυμμένες στο θρυλικό μπαούλο του, για να τις ανακαλύψουν οι μέλλουσες γενιές των μελετητών και των αναγνωστών. Ο Πορτογάλος συγγραφέας είναι ασφαλώς μια ιδιάζουσα και μοναδική περίπτωση της παγκόσμιας λογοτεχνίας, μοναχικός στη ζωή αλλά και με μοναχική πορεία στη συγγραφή. Ένα πρόσωπο που προσποείται ότι είναι άλλος, ένας συγγραφέας που προσποιείται ότι αυτός δε συγγράφει, αλλά κάποιος άλλος ή κάποιοι άλλοι, γιατί "προσποίηση είναι του ποιητή η τέχνη". Μήπως τελικά η "προσποίηση" είναι η αναζήτηση της αυτογνωσίας; μήπως υπάρχουμε μέσα από πολλούς άλλους;

Φερνάντο Πεσσόα. Ένας μοναχικός Οδοιπόρος στη ζωή και στη λογοτεχνία.

Στο διήγημα Ο Οδοιπόρος οι αναγνώστες ακούν την πρωτοπρόσωπη "φωνή" ενός ανέμελου έφηβου που περνάει ήσυχα τα απογεύματα στο πατρικό του σπίτι, άλλοτε βυθισμένος στις σκέψεις του, άλλοτε διαβάζοντας και άλλοτε παρατηρώντας από τον ψηλό τοίχο της αγροικίας των γονιών το δρόμο που οδηγούσε στην πόλη και κοιτάζοντας τους "αεικίνητους" ταξιδιώτες...Η γαλήνη του όμως θα διαταραχθεί, όταν η μορφή ενός Άνδρα με τα Μαύρα εμφανισθεί και τον καλέσει να ακολουθήσει το δρόμο, για να αναζητήσει το μυστήριο της ζωής.

Λόγος αλληγορικός, ποιητικός και αινιγματικός, απόκρυφος και σαγηνευτικός όπως τα παιδικά παραμύθια, καλεί τους αναγνώστες να περπατήσουν μαζί με τον έφηβο Οδοιπόρο στο δρόμο της αναζήτησης...στο δρόμο της αυτογνωσίας... στο δρόμο για την "Ιθάκη".