Ο Σπινόζα και η τέχνη της ευτυχίας

Η τέχνη της ευτυχίας

   Τον καιρό αυτό διαβάζω το βιβλιαράκι του Balthasar Thomass Ο Σπινόζα και η τέχνη της ευτυχίας και προσπαθώ να κατανοήσω εάν τελικά υπάρχουν "συνταγές" για να είναι ή να γίνει κάποιος ευτυχισμένος. Ο μελετητής της φιλοσοφίας Τομάς Μπαλταζάρ προφανώς πιστεύει ότι η θεωρία του φιλοσόφου Σπινόζα, στην οποία είναι ειδικός, μπορεί να προσφέρει κανόνες πρακτικής εφαρμογής για ευτυχισμένη ζωή, μπορεί να αλλάξει, να βελτιώσει τη ζωή μας. Άλλωστε, για αυτόν ένας κύριος στόχος της φιλοσοφίας ήταν ανέκαθεν να βελτιώσει τη ζωή του ανθρώπου, οδηγώντας τον στη γνώση του εαυτού. Στην εισαγωγή του βιβλίου, ο συγγραφέας από την αρχή υποστηρίζει ότι η ευτυχία είναι κατάκτηση του νου, δεν κατακτάται δηλαδή χωρίς την προσπάθεια του νου.

Balthasar Thomass, O Σπινόζα και η τέχνη της ευτυχίας, εκδ. Μελάνι, Αθήνα 2013. 

Ο συγγραφέας του βιβλίου Μπαλταζάρ Τομάς (γεννήθηκε το 1967 στο Βερολίνο και είναι καθηγητής φιλοσοφίας) προσφέρει μία "εύπεπτη" ανάγνωση βασικών σημείων της θεωρίας ενός φιλοσόφου που δεν είναι γνωστός στο ευρύ κοινό. 

Μεταφέρω κάποιες από τις απόψεις του βιβλίου: 

   "H ανθρώπινη πραγματικότητα είναι πρωτίστως συναισθηματική. Η ζωή μας συγκροτείται, εξελίσσεται, χτίζεται και γκρεμίζεται με βάση τα συναισθήματα, τις χαρές και τους φόβους μας, το θυμό και τα πάθη μας. Υπό αυτή την έννοια είναι λάθος να διαχωρίζουμε τη συναισθηματική ζωή μας από την υπόλοιπη...".  Σύμφωνα, δηλαδή, με τη θεωρία του Σπινόζα, ακόμα και αν κρίνουμε και αρνούμαστε τα συναισθήματά μας, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ό,τι κάνουμε το κάνουμε παρακινούμενοι από συναισθήματα. Οι "συναισθηματικές επήρειες", κατά την ορολογία της φιλοσοφίας του Σπινόζα, αποτελούν κινητήριες δυνάμεις για κάθε προσπάθεια, για κάθε εγχείρημα και ενέργειά μας. Τα συναισθήματα παρακινούν, ωθούν, κατευθύνουν...

     Ο Σπινόζα ξεχωρίζει από όλους τους άλλους ορθολογιστές φιλοσόφους, γιατί ξεκινά από μία βασική αρχή: ο άνθρωπος δεν πρέπει να απαλείψει τα συναισθήματά του, τα συναισθήματα είναι η αφετηρία της κατανόησης του εαυτού μας. "Για τον Σπινόζα, αυτό που έχει σημασία όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις παρεκτροπές των ανθρώπινων παθών δεν είναι ούτε να γελάμε ούτε να κλαίμε, αλλά να καταλαβαίνουμε...Ο δρόμος προς τη σοφία αρχίζει επομένως από την κατανόηση των συναισθημάτων μας ή, όπως γράφει ο Σπινόζα των συναισθηματικών επηρειών μας.Όμως είναι σαφές ότι αυτή η κατανόηση έχει δύο σκέλη. Από τη μια η αντίληψη των συναισθηματικών επηρειών μας θα μας επιστρέψει να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που μας συγκινεί και μας αναστατώνει, που μας καταβάλλει και μας συνεγείρει. Από την άλλη αυτή η κατανόηση θα τροποποιήσει αναπόφευκτα το ίδιο το αντικείμενό της, δηλαδή το συναίσθημα. Το συναίσθημα εξελίσσεται, γίνεται και αυτό νόηση, επειδή ακριβώς το κατανοούμε."

   Eάν θέλουμε, λοιπόν, να γίνουμε ευτυχισμένοι δεν πρέπει να αρνηθούμε τα συναισθήματά μας, αλλά να προσπαθήσουμε να τα κατανοήσουμε, να τα μετατρέψουμε σε νόηση. Προφανώς, μόνο έτσι μπορούμε να αλλάξουμε και να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Πρέπει, επίσης, να κατανοήσουμε και να αποδεχτούμε ότι είμαστε όντα με επιθυμίες. Χωρίς επιθυμίες, δεν μπορεί να υπάρξει ανθρώπινη δράση. Χωρίς επιθυμία δεν υπάρχει ούτε γνώση, ούτε λογική, ούτε ηθική. "Η γνώση είναι μία επιθυμία αλήθειας, η λογική μία επιθυμία συνοχής, η ηθική μία επιθυμία καλοσύνης...όχι μόνο η ουσία του ανθρώπου είναι επιθυμία, αλλά κυρίως η επιθυμία δεν είναι τίποτα άλλο από από την ουσία του ανθρώπου". Eπομένως, ο Σπινόζα θεωρεί ότι "επιθυμώ δεν είναι άλλο από το είμαι ο εαυτός μου από το να θέλω να είμαι ό,τι ήδη είμαι". H επιθυμία είναι η δύναμη που μας κρατά στη ζωή!

H πρώτη σελίδα του βιβλίου που δημοσίευσε ο Σπινόζα το 1663 για τις αρχές της φιλοσοφίας του Καρτέσιου (Ρενέ Ντεκάρτ). Ο Σπινόζα θεωρείται συνεχιστής των ιδεών του Ντεκάρτ και από τους κυριότερους εκπροσώπους του φιλοσοφικού ρεύματος του ορθολογισμού (ρασιοναλισμού) στην Ευρώπη του 17ου αιώνα που προετοίμασε το δρόμο για την εμφάνιση του Διαφωτισμού.

Προσωπογραφία του Μπαρούχ Σπινόζα (1632-1677). Γεννήθηκε στο Άμστερνταμ και έζησε τη σχετικά σύντομη ζωή του στην Ολλανδία. Ήταν γόνος οικογένειας Εβραίων εμπόρων που κατέφυγαν από την Πορτογαλία στην Ολλανδία. Στην αρχή έλαβε κλασική εβραϊκή παιδεία, αλλά εκδιώχθηκε από τη σεφαραδιτική εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ για τις υποτιθέμενες "αιρετικές" απόψεις του. Ο ίδιος, προκειμένου να μη θυσιάσει την πνευματική του ελευθερία, αρνήθηκε την έδρα της φιλοσοφίας που του πρόσφερε το διάσημο γερμανικό Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και έζησε σε διάφορες πόλεις και κωμοπόλεις της Ολλανδίας. Αφιερώθηκε στη συγγραφή φιλοσοφικών πραγματειών και βιοποριζόταν με το επάγγελμα του στιλβωτή φακών για ματογυάλια. Γρήγορα έγινε γνωστός στους κύκλους των Ολλανδών προοδευτικών διανοουμένων και διατηρούσε αλληλογραφία με πολλούς γνωστούς φιλοσόφους, επιστήμονες και θεολόγους της εποχής του. Ο Γερμανός φιλόσοφος Λάιμπνιτς ταξίδεψε στην Ολλανδία για να τον επισκεφθεί.

http://www.biblionet.gr/book/188352/Balthasar,_Thomass/Ο_Σπινόζα_και_η_τέχνη_της_ευτυχίας
http://www.melanibooks.gr/showproduct.asp?catid=601
http://el.wikipedia.org/wiki/Μπαρούχ_Σπινόζα
http://capone.mtsu.edu/rbombard/RB/spinoza.new.html
http://www.kosmologia.gr/philosophy_history/SPINOZA.htm
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=83820