Στις 8 Ιουλίου του 1942 ο Γερμανός διοικητής της Βέρμαχτ στη Θεσσαλονίκη έδωσε εντολή να παρουσιαστούν όλοι οι Εβραίοι άρρενες της πόλης από 18 έως 45 χρονών για να γίνει η απογραφή τους. Ο λόγος της απογραφής δε γνωστοποιήθηκε. Η αντίστροφη μέτρηση για την τύχη της ιστορικής Εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης είχε αρχίσει.
Λίγες ημέρες αργότερα, στις 11 Ιουλίου (ημέρα Σάββατο) του 1942, περίπου 9000 υπάκουοι και ίσως ανυποψίαστοι άρρενες Εβραίοι συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Ελευθερίας της Θεσσαλονίκης, εκεί όπου σήμερα υπάρχει ένα πάρκινγκ αυτοκινήτων, για να απογραφούν από τις αρχές της Κατοχής.
Συγκεντρωμένοι Εβραίοι στην Πλατεία Ελευθερίας. Η πλατεία έγινε ο τόπος του μαρτυρίου ενός σημαντικού τμήματος του πληθυσμού της πόλης, ένας τόπος ιστορική μνήμης που δεν πρέπει να ξεχάσει η συλλογική συνείδηση.
Εκεί, λοιπόν, στην Πλατεία Ελευθερίας, εκείνη την καλοκαιρινή ημέρα, κάτω από το λιοπύρι και την υψηλή θερμοκρασία διαδραματίστηκαν σκηνές απίστευτης σκληρότητας και ασύλληπτης οδύνης για τους δυστυχείς ανθρώπους που έτυχε να γεννηθούν Εβραίοι. Οι άνθρωποι, που άρχισαν να μαζεύονται από τις 8 το πρωί για να δηλώσουν το όνομά τους, παρατάχθηκαν υπό την απειλή ενόπλων Γερμανών αξιωματικών και στρατιωτών, ενώ από τα μπαλκόνια των γειτονικών κτιρίων Γερμανοί τραβούσαν φωτογραφίες και Γερμανίδες που υπηρετούσαν στο στρατό διασκέδαζαν με τα δρώμενα, γελώντας και κοροϊδεύοντας...
Οι Γερμανοί υπέβαλαν σε εξευτελιστικές ασκήσεις γυμναστικής τους Εβραίους άνδρες που μαζεύτηκαν στην Πλατεία Ελευθερίας στις 11 Ιουλίου 1942.
Σκηνές εξευτελισμού συνόδεψαν την απογραφή των Εβραίων ανδρών στην Πλατεία Ελευθερίας της Θεσσαλονίκης.
Μεγάλο πλήθος Θεσσαλονικέων μαζεύτηκε γύρω από την Πλατεία, που ήταν περικυκλωμένη από πυροβόλα, και παρακολουθούσε σιωπηλό τα όσα υφίσταντο οι Εβραίοι συμπολίτες τους από τους Γερμανούς. Καθώς η καλοκαιρινή μέρα προχωρούσε και η ζέστη γινόταν ανυπόφορη, πολλοί Εβραίοι, κυρίως μεγάλης ηλικίας, δεν άντεξαν την εξάντληση από τις ασκήσεις και άρχισαν να λιποθυμούν από ηλίαση και να χάνουν τις αισθήσεις τους. Οι Γερμανοί είχαν απαγορεύσει να πίνουν νερό για να δροσιστούν και δεν επέτρεπαν να προφυλάξουν τα μάτια και το κεφάλι τους από τον ήλιο.
"Είχαμε συγκεντρωθεί στην Πλατεία Ελευθερίας. Έκαμε μια ζέστη ανυπόφορη. Μας υποχρέωσαν να μείνουμε όρθιοι σε πυκνές σειρές. Οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει γύρω από την πλατεία μυδραλιοβόλα και μικρά πυροβόλα. Απηγορεύετο ρητώς να καθίσουμε, να βγούμε από τις σειρές και να προστατευθούμε από τον ήλιο με μια εφημερίδα ή να βάλουμε μαύρα γυαλιά, έστω και να ανάψουμε ένα τσιγάρο ή να κάνουμε μια φιλική χειρονομία σ' έναν αδελφό μας ή σ' ένα φίλο. Γερμανοί στρατιώτες ή νεαροί ναυτικοί ωρμούσαν πάνω σ' εκείνους που έδειχναν το παραμικρότερο σημείο απειθαρχίας. Η ωμότητα τότε εκδηλωνόταν χωρίς όρια, χτυπούσαν δεξιά και αριστερά, στο κεφάλι, στους ώμους. Μας ανάγκαζαν να κάνουμε απίθανες τούμπες, να σερνόμαστε στη σκόνη, να κυλιώμεθα...Όλα αυτά τα συνώδευαν με βαριές βρισιές. Γύρω μας πολλοί έπεφταν λιπόθυμοι. Αργότερα έμαθα ότι το παιχνίδι αυτό είχε προκαλέσει και θανατηφόρα θύματα..." (μαρτυρία του Πέπο Κοέν).
Έχουν καταγραφεί πολλές μαρτυρίες για τα γεγονότα εκείνης της ημέρας από αυτόπτες μάρτυρες (Βλ. Γ. Αναστασιάδης, Το παλίμψηστο του αίματος. Πολιτικές δολοφονίες και εκτελέσεις στη Θεσσαλονίκη (1913-1968), Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2010, σ. 114-122). Βλ. επίσης Σπύρος Κουζινόπουλος, Υπόθεση Αλόις Μπρούνερ. Ο δήμιος των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης, Ιανός Θεσσαλονίκη 2005.
Λίγο αργότερα, περίπου 7000 Εβραίοι της πόλης από αυτούς που είχαν απογραφεί στάλθηκαν για καταναγκαστικά έργα σε γειτονικές περιοχές της Θεσσαλονίκης.
Το Δεκέμβριο του 1942 οι Γερμανοί άρχισαν την καταστροφή του εβραϊκού νεκραταφείου με τη συναίνεση των δημοτικών αρχών.
Στις αρχές του 1943 όλοι οι Εβραίοι της πόλης αναγκάστηκαν να μετοικήσουν στα δύο γκέτο που δημιούργηθηκαν.
Από το Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 1943 εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς της Πολωνίας με 19 σιδηροδρομικές αποστολές υπό άθλιες συνθήκες μεταφοράς.
Λίγο αργότερα, περίπου 7000 Εβραίοι της πόλης από αυτούς που είχαν απογραφεί στάλθηκαν για καταναγκαστικά έργα σε γειτονικές περιοχές της Θεσσαλονίκης.
Το Δεκέμβριο του 1942 οι Γερμανοί άρχισαν την καταστροφή του εβραϊκού νεκραταφείου με τη συναίνεση των δημοτικών αρχών.
Στις αρχές του 1943 όλοι οι Εβραίοι της πόλης αναγκάστηκαν να μετοικήσουν στα δύο γκέτο που δημιούργηθηκαν.
Από το Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 1943 εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς της Πολωνίας με 19 σιδηροδρομικές αποστολές υπό άθλιες συνθήκες μεταφοράς.
Εικόνα από την Πλατεία Ελευθερίας στις 11 Ιουλίου 1942
Πώς αντέδρασαν οι Έλληνες της Θεσσαλονίκης στα αντιεβραϊκά μέτρα των Γερμανών;
O κόσμος μπορεί σε ατομικό επίπεδο να εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για αυτά που έβλεπε ή άκουγε να συμβαίνουν στους Εβραίους, από την πλευρά όμως των επίσημων ελληνικών φορέων, των αρχών και των επαγγελματικών οργανώσεων της πόλης δεν υπήρξαν αντιδράσεις. Μόνο η ένωση παλαιών πολεμιστών αντέδρασε με οργή, όταν Εβραίοι παλαίμαχοι του πολέμου αναγκάστηκαν να υποστούν τους εξευτελισμούς της απογραφής του Ιουλίου του 1942. Αυτοί ήταν οι μόνοι που διαμαρτυρήθηκαν...
Οι επαγγελματικές τάξεις της πόλης, κυρίως οι σπουδαιότεροι έμποροι και επιχειρηματίες δεν έδειξαν, δυστυχώς, συναδελφική αλληλεγγύη απέναντι σε ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζονταν για χρόνια. Οι τοπικές αρχές τήρησαν παθητική στάση σε αντίθεση με την Αθήνα. Εκεί ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός είχε καταδικάσει ρητά τις εκτοπίσεις και τις διώξεις των Εβραίων. Σε επιστολή τους εκπρόσωποι των δημόσιων φορέων και επαγγελματικών οργανώσεων της Αθήνας διαμαρτυρήθηκαν για τις διώξεις των Εβραίων. Οι Αθηναϊκές επιχειρηματικές ενώσεις πρότειναν να συγκεντρωθούν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, εάν αυτό ήταν απαραίτητο, κάπου μέσα στην Ελλάδα και να μην εκτοπισθούν έξω από τη χώρα. Αντίθετα, "η σιγή των επαγγελματικών τάξεων της Θεσσαλονίκης υπήρξε εκκωφαντική. Από τους καθηγητές και τους φοιτητές του Πανεπιστημίου, από τους συλλόγους των επιχειρηματιών και των δικηγόρων δεν ακούστηκε κιχ."
Οι επαγγελματικές τάξεις της πόλης, κυρίως οι σπουδαιότεροι έμποροι και επιχειρηματίες δεν έδειξαν, δυστυχώς, συναδελφική αλληλεγγύη απέναντι σε ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζονταν για χρόνια. Οι τοπικές αρχές τήρησαν παθητική στάση σε αντίθεση με την Αθήνα. Εκεί ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός είχε καταδικάσει ρητά τις εκτοπίσεις και τις διώξεις των Εβραίων. Σε επιστολή τους εκπρόσωποι των δημόσιων φορέων και επαγγελματικών οργανώσεων της Αθήνας διαμαρτυρήθηκαν για τις διώξεις των Εβραίων. Οι Αθηναϊκές επιχειρηματικές ενώσεις πρότειναν να συγκεντρωθούν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, εάν αυτό ήταν απαραίτητο, κάπου μέσα στην Ελλάδα και να μην εκτοπισθούν έξω από τη χώρα. Αντίθετα, "η σιγή των επαγγελματικών τάξεων της Θεσσαλονίκης υπήρξε εκκωφαντική. Από τους καθηγητές και τους φοιτητές του Πανεπιστημίου, από τους συλλόγους των επιχειρηματιών και των δικηγόρων δεν ακούστηκε κιχ."
Ζευγάρι Εβραίων της Θεσσαλονίκης με το χαρακτηριστικό κίτρινο αστέρι στις αρχές του 1943, λίγο πριν εγκαταλείψουν την οικία τους και συγκεντρωθούν στο γκέτο από όπου θα εκτοπισθούν στο Άουσβιτς.
Ως τον Αύγουστο του 1943 είχαν εκτοπισθεί οι περισσότεροι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στην Άουσβιτς. Στην πόλη δεν είχαν απομείνει σχεδόν καθόλου Εβραίοι. Δεκαπέντε περίπου εξαιρέθηκαν, γιατί είχαν ισχυρές διασυνδέσεις και είχαν παντρευτεί μη Εβραίους, ενώ περίπου γύρω στους εκατό κρύβονταν σε κάποια φιλικά σπίτια. Κάποιοι κατόρθωσαν να φύγουν στην Αθήνα ή φυγαδεύτηκαν από την Αντίσταση. Λιγότερο από το 5% του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης γλίτωσε από την εκτόπιση και την εξόντωση, ενώ στην Αθήνα το 50%.
Σύμφωνα με τα γερμανικά αρχεία, περίπου σαράντα πέντε χιλιάδες άνθρωποι έφθασαν στοιβαγμένοι σε τρένα στο Άουσβιτς από τη Θεσσαλονίκη. Μέσα σε λίγες ώρες από την άφιξή τους, οι περισσότεροι, κυρίως οι γυναίκες, τα παιδιά και οι μεγάλης ηλικίας, είχαν θανατωθεί στους θαλάμους των αερίων.
Την εκδίωξη των Εβραίων, ακολούθησε η λεηλασία των σπιτιών, των καταστημάτων και των επιχειρήσεων, ενώ από τις αρχές συστάθηκε ειδική υπηρεσία για την εκμετάλλευση και αξιοποίηση της κινητής και ακίνητης περιουσίας τους. Σε φτωχές και πλούσιες συνοικίες ο όχλος όρμησε στα ερημωμένα σπίτια, γκρέμισαν και ξήλωσαν τα πάντα. Ο Γιώργος Ιωάννου, ο γνωστός πεζογράφος της Θεσσαλονίκης, περιγράφει τη φρικτή λεηλασία του διαμερίσματος των γειτόνων του Εβραίων.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες, την Άνοιξη και το Καλοκαίρι του 1943, εκδιώχθηκε από τις εστίες του το 1/5 του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Μία από τις πιο ιστορικές κοινότητες της πόλης χάθηκε...Τα ίχνη της παρουσίας της στην πόλη, μάλλον της απουσίας της, είναι μέχρι σήμερα εμφανή σε όσους γνωρίζουν να παρατηρούν, να "βλέπουν" και να αφουγκράζονται τις σιωπές από το παρελθόν...
Τα καφενεία της Πλατείας Ελευθερίας στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Ποιος φανταζόταν τις σκηνές που θα διαδραματίζονταν στον ίδιο χώρο μετά από κάποια χρόνια.
Η Πλατεία Ελευθερίας στις αρχές του 20ού αιώνα. Ένας από τους πιο κοσμοπολίτικους τόπους της Θεσσαλονίκης με καταστήματα, ξενοδοχεία, καφενεία και εστιατόρια πολυτελείας. Το 1942 ο χώρος αυτός έγινε ο τόπος οδύνης και πόνου για τους Εβραίους της πόλης. Ο τόπος όπου άρχισε το "ταξίδι" για τον εφιάλτη...
Βλ. Mark Mazower, Θεσσαλονίκη. Η πόλη των φαντασμάτων. Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι 1430-1950, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σσ. 499-520 και http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_100002 (Αλέξιος Μενεξιάδης, "Η συστηματική εξόντωση άρχισε από τη Θεσσαλονίκη", Η Καθημερινή, 7/11/2010, σ. 31).
και για τις φωτογραφίες, βλ. http://www.ushmm.org/museum/exhibit/online/greece/nonflash/gr/salonika.htm
http://www1.yadvashem.org/yv/en/education/languages/greek/lesson_plans/after_the_rain.asp (εκπαιδευτικό υλικό για τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος της Εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου