Άννα Αγγελοπούλου: H Μαρία Μαγδαληνή η Μετανοούσα στην Τέχνη. Πίνακες ζωγραφικής

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Τετάρτη 16 Απριλίου 2014

H Μαρία Μαγδαληνή η Μετανοούσα στην Τέχνη. Πίνακες ζωγραφικής

Μαρία Μαγδαληνή η Μετανοούσα

H Μαρία, η επονομαζόμενη η Μαγδαληνή (δηληδή, η Μαρία από τα Μάγδαλα), είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα που συνδέθηκαν με τη ζωή του Ιησού Χριστού σύμφωνα με τα γραπτά κείμενα, την Καινή Διαθήκη και τα Ευαγγέλια. Θεωρείται ότι η ονομασία Μαγδαληνή προέρχεται από τον τόπο καταγωγής της, τα Μάγδαλα, μία κωμόπολη στην Τιβεριάδα, στη δυτική ακτή της Γαλιλαίας.

Με βάση τις αναφορές της Καινής Διαθήκης, η Μαρία συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στις γυναίκες που ακολουθούσαν τον Χριστό και ήταν πιστά αφοσιωμένες μαθήτριες του. Πρέπει να ήταν "αμαρτωλή" γυναίκα, η οποία απαρνήθηκε τον "εν πολλαίς αμαρτίαις" προηγούμενο βίο της, για να αφιερωθεί στον Δάσκαλο που ενέπνεε με την ελπιδοφόρα διδασκαλία τα πλήθη των ταπεινών, καταφρονημένων και μέχρι τότε παραιτημένων από την προοπτική μίας καλύτερης ζωής. Αναφέρεται, επίσης, ως δαιμονισμένη γυναίκα, που απαλλάχτηκε από επτά δαιμόνια.
Τέλος, με το όνομα αυτό αναφέρεται μία από τις γυναίκες που μοιράστηκαν μαζί με τη Μητέρα του Ιησού την αβάσταχτη οδύνη της μαρτυρίας της Σταύρωσης Του, αφού παρακολούθησαν από κοντά το μαρτύριο και στάθηκαν κάτω από το Σταυρό. Η γυναίκα αυτή υπήρξε και η πρώτη μάρτυρας της Ανάστασης του Χριστού. Ήταν η πρώτη που τον είδε αναστημένο έξω από τον τάφο.
Οι Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας θεωρούν ότι υπήρξαν τρεις διαφορετικές γυναίκες με το όνομα Μαρία που δεν πρέπει να ταυτίζονται όλες ως Μαρία Μαγδαληνή. Η μία είναι η "αμαρτωλή", η άλλη είναι η αδελφή της Μάρθας και του Λαζάρου και η τρίτη είναι η Μαρία η Μαγδαληνή. Από την άλλη πλευρά οι περισσότεροι Καθολικοί πατέρες πιστεύουν ότι αυτές οι τρεις είναι ένα πρόσωπο, ενώ οι Διαμαρτυρόμενοι ότι ήταν δύο διαφορετικά πρόσωπα.
Ανεξάρτητα από το ποια ήταν η ταυτότητα της Μαρίας της Μαγδαληνής και από τι είδους σχέση την συνέδεε με τον Δάσκαλό Της, η εικόνα της γυναίκας αυτής, που είχε το προνόμιο να βρεθεί πολύ κοντά στον Χριστό, υπήρξε πηγή έμπνευσης για πολλούς ζωγράφους της Αναγέννησης και της περιόδου της Μεταρρύθμισης και Αντιμεταρρύθμισης, δηλαδή του μπαρόκ στη Δύση.

Pietro Perugino, Μαρία Μαγδαληνή. 1500. Πινακοθήκη Palatina Παλάτι Pitti. Φλωρεντία. Ένα πανέμορφο πορτρέτο αναγεννησιακής κυρίας ως Μαρία Μαγδαληνή.

Σας παρουσιάζω κάποιους πίνακες της Μαρίας Μαγδαληνής που απεικονίζεται ως μία νέα όμορφη γυναίκα που έχει μετανοήσει για τις αμαρτίες της. Το θέμα της Μαρίας της Μαγδαληνής ήταν πολύ δημοφιλές και ασκούσε γοητεία στους καλλιτέχνες αλλά και το κοινό τον 16ο-17ο αιώνα. Ο μεγάλος Ιταλός ζωγράφος Tizian και το Εργαστήριο του δημιούργησαν 7 παραλλαγές του πίνακα με τη Μαρία Μαγδαληνή ως Μετανοούσα σε μια εποχή που ο Καθολικισμός δεχόταν την πρόκληση από την εξάπλωση της Μεταρρύθμισης.

Tizian, Η Μετανοούσα Μαγδαληνή. 1533. Πινακοθήκη Palatina Παλάτι Pitti. Φλωρεντία.

Tizian, Η Μετανοούσα Μαγδαληνή. 1555-1565. Μουσείο Τέχνης St. Paul Getty. Λος Άντζελες.

Στη δεύτερη και τρίτη εκδοχή του πίνακα του Tizian η μορφή της Μαρίας έχει αποκτήσει μεγαλύτερη πνευματικότητα ως προς την έκφραση. Τα ρούχα της έχουν καλύψει το στήθος, ενώ έχει προστεθεί και ένα βίβλιο Στον τρίτο πίνακα έχει προστεθεί και ένα κρανίο, σύμβολο της ματαιότητας και του εφήμερου της ζωής.

Tizian, Η Μετανοούσα Μαγδαληνή. 1565. Μουσείο Ερμιτάζ. Αγ. Πετρούπολη.

Η Μετανοούσα Μαγδαληνή απεικονίζεται άλλοτε σε ανοιχτό χώρο, σ' ένα σκοτεινό συνήθως τοπίο να ατενίζει προς τον συννεφιασμένο ουρανό, και άλλοτε σε κλειστό χώρο, σ΄ ένα σκοτεινό δωμάτιο.

Caravaggio, Η Μετανοούσα Μαγδαληνή. 1594-95. Πινακοθήκη Dorija Pamphilj. Ρώμη.

Ένας υπέροχος ως προς τον τόνο των χρωμάτων αλλά και την έκφραση της γυναίκας πίνακας του Caravaggio. Στο έδαφος βρίσκονται πεταμένα τα κοσμήματα της Μετανοούσας γυναίκας, σύμβολο των υλικών αγαθών και απολαύσεων, τα οποία πλέον η Μαρία έχει αρνηθεί.

G. La Tour, Η Μετανοούσα Μαγδαληνή. 1640. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Ν. Υόρκη.

'Ενας, επίσης, υπέροχος για την ατμόσφαιρα, τον τόνο των χρωμάτων και τις σκιες, πίνακας του La Tour με τη Μετανοούσα Μαγδαληνή. Υποστηρίζουν ότι ο Georges La Tour έχει εμπνευσθεί το έργο από τον Caravaggio. Τα κοσμήματα στο πάτωμα, το κρανίο (σύμβολο του εφήμερου της επίγειας ζωής), ο καθρέπτης (σύμβολο της ματαιότητας και του εφήμερου της ομορφιάς), το πρόσωπο της όμορφης γυναίκας φωτίζονται από το φως του κεριού που συμβολίζει την ελπίδα της πίστης.