Η Λευκή Σταύρωση
Σήμερα είναι ημέρα πόνου και σπαραγμού, η ημέρα της απόλυτης οδύνης...Για αυτό, ιδού μία θρησκευτική εικόνα με τη Σταύρωση του Χριστού δια χειρός ενός μοντερνιστή ονειροπόλου ζωγράφου, του Λευκορώσου Marc Chagall (1887-1985).
Υποθέτω ότι θα περιμένατε μία πιο "κλασική" απεικόνιση της Σταύρωσης του Κυρίου, από αυτή που επέλεξα. Ωστόσο βρίσκω τη "Λευκή Σταύρωση" του Chagall πραγματικά μοναδική, γιατί δίνει επίκαιρο νόημα σε μία καθαρά θρησκευτική εικόνα. Και αυτή η "επικαιροποίηση" μίας σκηνής, η οποία έχει εντυπωθεί στη συλλογική συνείδηση ως την κατεξοχήν αναγνωρίσιμη χριστιανική εικόνα, εκφράζει το βλέμμα του ζωγράφου μέσα από το πρίσμα του τότε παρόντος.
Στα 1938, λίγο πριν την επίσημη έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Marc Chagall δημιουργεί την εικόνα της Λευκής Σταύρωσης, για να μιλήσει για τον πόνο και την οδύνη που βίωναν και επρόκειτο να βιώσουν οι άνθρωποι εξαιτίας της δίνης των ιστορικών γεγονότων. Ο Εσταυρωμένος Χριστός, του οποίου η εβραϊκή καταγωγή τονίζεται με το πανί που ζώνει το κάτω μέρος του σώματος και το μαντήλι στο κεφάλι, πλαισιώνεται από σκηνές ταραχής και σύγχυσης που προέρχονται από την τότε σύγχρονη ιστορία. Επαναστάτες με κόκκινες σημαίες λεηλατούν, βάζουν φωτιά και καταστρέφουν στο πέρασμά τους ένα χωριό. Ένας Ναζί καταστρέφει μία συναγωγή, ενώ μπροστά σε πρώτο πλάνο εξαθλιωμένοι άνθρωποι τρέπονται κυνηγημένοι σε φυγή. Ο περιπλανώμενος Ιουδαίος πατά έναν πάπυρο με την Τορά, που έχει τυλιχθεί στις φλόγες. Επάνω από τον Σταυρό αιωρούνται μορφές από την Παλαιά Διαθήκη που θρηνούν και οδύρονται.
Όλες αυτές οι δραματικές σκηνές που εκφράζουν τον ανθρώπινη οδύνη περιβάλλουν τη λευκή και γλυκύτατη μορφή του σταυρωμένου Χριστού. Στο πρόσωπό του δεν διακρίνουμε ίχνη από τον πόνο και την αγωνία του μαρτυρίου της σταύρωσης. Η έκφρασή του αποπνέει γαλήνη, που έρχεται σε αντίθεση με την ταραχή των σκηνών της ιστορίας. Είναι η γαλήνη που φέρει η πίστη...Γιατί, τελικά, η πίστη προσφέρει την ελπίδα στις δύσκολες ώρες και στιγμές. Ζώντας με το φόβο του σύλληψης και του εγκλεισμού σε στρατόπεδο συγκέντρωσης λόγω της εβραϊκής του καταγωγής, ο Chagall αναζητά ανακούφιση στη θρησκεία. Στη μορφή του Εσταυρωμένου, που εκφράζει τα πάθη και τις συμφορές του Προφήτη των Εβραίων και ταυτόχρονα του Θεανθρώπου των Χριστιανών, ο Σαγκάλ "βλέπει" ένα σύμβολο για τα ανθρώπινα δεινά της εποχής του, αλλά και ένα σύμβολο ελπίδας για το αύριο.
Άλλωστε, δύσκολες στιγμές είχε περάσει και θα περνούσε και ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Ο Chagall ήταν ένας Ρωσοεβραίος που είχε ζήσει τη Ρωσική Επανάσταση, και μολονότι υποστηρικτής της, αναγκάστηκε να φύγει από τη Ρωσία για την Ευρώπη, όταν διαπίστωσε ότι το νέο καθεστώς δεν μπορούσε να αποδεχτεί την ελεύθερη έκφραση της τέχνης του. Στα 1938 ζούσε στη Γαλλία, η οποία, όμως σε λίγο δεν θα του πρόσφερε ασφάλεια, αφού θα βρισκόταν υπό την κατοχή των Γερμανών. Ως "Περιπλανώμενος Ιουδαίος", θα κατάφερνε να γλιτώσει από τους Γερμανούς το 1941 και να βρει με την οικογένειά του καταφύγιο στις Η.Π.Α.
Στα 1938, λίγο πριν την επίσημη έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Marc Chagall δημιουργεί την εικόνα της Λευκής Σταύρωσης, για να μιλήσει για τον πόνο και την οδύνη που βίωναν και επρόκειτο να βιώσουν οι άνθρωποι εξαιτίας της δίνης των ιστορικών γεγονότων. Ο Εσταυρωμένος Χριστός, του οποίου η εβραϊκή καταγωγή τονίζεται με το πανί που ζώνει το κάτω μέρος του σώματος και το μαντήλι στο κεφάλι, πλαισιώνεται από σκηνές ταραχής και σύγχυσης που προέρχονται από την τότε σύγχρονη ιστορία. Επαναστάτες με κόκκινες σημαίες λεηλατούν, βάζουν φωτιά και καταστρέφουν στο πέρασμά τους ένα χωριό. Ένας Ναζί καταστρέφει μία συναγωγή, ενώ μπροστά σε πρώτο πλάνο εξαθλιωμένοι άνθρωποι τρέπονται κυνηγημένοι σε φυγή. Ο περιπλανώμενος Ιουδαίος πατά έναν πάπυρο με την Τορά, που έχει τυλιχθεί στις φλόγες. Επάνω από τον Σταυρό αιωρούνται μορφές από την Παλαιά Διαθήκη που θρηνούν και οδύρονται.
Όλες αυτές οι δραματικές σκηνές που εκφράζουν τον ανθρώπινη οδύνη περιβάλλουν τη λευκή και γλυκύτατη μορφή του σταυρωμένου Χριστού. Στο πρόσωπό του δεν διακρίνουμε ίχνη από τον πόνο και την αγωνία του μαρτυρίου της σταύρωσης. Η έκφρασή του αποπνέει γαλήνη, που έρχεται σε αντίθεση με την ταραχή των σκηνών της ιστορίας. Είναι η γαλήνη που φέρει η πίστη...Γιατί, τελικά, η πίστη προσφέρει την ελπίδα στις δύσκολες ώρες και στιγμές. Ζώντας με το φόβο του σύλληψης και του εγκλεισμού σε στρατόπεδο συγκέντρωσης λόγω της εβραϊκής του καταγωγής, ο Chagall αναζητά ανακούφιση στη θρησκεία. Στη μορφή του Εσταυρωμένου, που εκφράζει τα πάθη και τις συμφορές του Προφήτη των Εβραίων και ταυτόχρονα του Θεανθρώπου των Χριστιανών, ο Σαγκάλ "βλέπει" ένα σύμβολο για τα ανθρώπινα δεινά της εποχής του, αλλά και ένα σύμβολο ελπίδας για το αύριο.
Άλλωστε, δύσκολες στιγμές είχε περάσει και θα περνούσε και ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Ο Chagall ήταν ένας Ρωσοεβραίος που είχε ζήσει τη Ρωσική Επανάσταση, και μολονότι υποστηρικτής της, αναγκάστηκε να φύγει από τη Ρωσία για την Ευρώπη, όταν διαπίστωσε ότι το νέο καθεστώς δεν μπορούσε να αποδεχτεί την ελεύθερη έκφραση της τέχνης του. Στα 1938 ζούσε στη Γαλλία, η οποία, όμως σε λίγο δεν θα του πρόσφερε ασφάλεια, αφού θα βρισκόταν υπό την κατοχή των Γερμανών. Ως "Περιπλανώμενος Ιουδαίος", θα κατάφερνε να γλιτώσει από τους Γερμανούς το 1941 και να βρει με την οικογένειά του καταφύγιο στις Η.Π.Α.
Marc Chagall, Η λευκή σταύρωση. 1938. Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο.
Ingo F. Walther, Rainer Metzer, Μαρκ Σαγκάλ. 1887-1985. Η ζωγραφική ως ποίηση, Taschen/Γνώση, 2005, σ. 62-63.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου